«Մեր կյանքն այդպիսին է, պիտի ստեղծագործենք, որ ապրենք»

Հայաստանի պետական ջազ նվագախմբի հոբելյանի 75-ամյակի առիթով Հայաստանում է նվագախմբի նախկին ղեկավար, կոմպոզիտոր Արմեն Մարտիրոսյանը: Վերջինս 2010-ին տեղափոխվել է Կանադա և իր ընտանիքի հետ ապրում է այնտեղ:

– Պարո՛ն Մարտիրոսյան, գիտեմ, որ երաժշտական կրթություն ստացել եք վաղ հասակից, և Ձեր առաջին ուսուցիչը եղել է Ձեր տատիկը:

– Մանկությանս ամենահին պահերը, որ ունակ եմ հիշել, կապված են իմ սիրելի տատիկի` Քնարիկ Ղամբարյանի հետ: Նա մայրիկիս մայրն էր, աշխատում էր Օպերայում: Բնականաբար, երազում էր, որ իր երեխաները երաժիշտ դառնան: Բայց քանի որ երեխաները երաժիշտ չդարձան, սկսեց երազել, որ թոռնիկը դառնա երաժիշտ: Շատ վաղ հասակից, ասում են` ինձ մոտ երաժշտական ակնհայտ տվյալներ էին հայտնաբերվել: Մենք մի հին դաշնամուր ունեինք տատիկիս տանը` «Վագներ», ես հեշտությամբ կրկնում էի ձայնը, և աչքերս փակ գտնում էի նոտաները: Մասնագետներն ասում էին, որ այս երեխան պետք է երաժշտական կրթություն ստանա: Տատիկիս ջանքերով տանը պարապում էի, ինձ տանում էին օպերա, բալետ` բոլոր տեսակի դասական համերգներին:

– Փաստորեն, երաժշտական կրթություն ստացել եք Ձեր տատիկ շնորհիվ:

– Մայրս նույնպես շատ ջանքեր ներդրեց, որ երաժշտական կրթությունս ավարտին հասցվի: Իմ անցման շրջանում` 13-14 տարեկան հասակում, կորցրեցի մորս: Շատ ծանր էր: Այդ տարիներին, ճիշտն ասած, երաժշտությունն ինձ այնքան էլ չէր գրավում: Հայրս էլ քիմիկոս էր: Ասում էր, որ ինձ կարող է երիտասարդ պրոֆեսոր դարձնել, բայց երաժշտությունն իր համար անծանոթ ոլորտ էր: Ինչևէ, մայրս մի կտակ էր գրել և խնդրել, մինչև հիմա պահում եմ այն, որ անպայման ավարտին հասցվի իմ երաժշտական կրթությունը: Բնականաբար, հայրս կատարեց մորս խնդրանքը, և դա եղավ ճակատագրական ինձ համար:

– Գիտեմ, որ Ձեր առաջին ուսուցիչներից մեկը կոմպոզիտոր Էդվարդ Միրզոյանն է եղել: Ի՞նչ ազդեցություն է ունեցել նա Ձեր երաժշտական ճաշակի ձևավորման վրա:

– Ուսանողական տարիներին Էդուարդ Միխայլովիչն ինձ շատ խորհուրդներ է տվել: Ամբողջ կյանքիս ընթացքում հիշում եմ նրա խորհուրդները: Ամենակարևոր պատգամը, որ տվեց ինձ Էդվարդ Միրզոյանը, հետևյալն էր` անընդմեջ ստեղծագործի՛ր, անկախ նրանից` ինչ պայմաններում կհայտնվես, բայց երբեք գրիչդ ձեռքիցդ բաց չթողնես: Մեր կյանքն այդպիսին է, պիտի ստեղծագործենք, որ ապրենք:

– Որոշ ժամանակ ապրել ու աշխատել եք Շվեյցարիայում: Կպատմե՞ք այդ շրջանի մասին:

– 1990-ականների սկիզբը շատ ծանր տարիներ էին Հայաստանի համար: Ուղղակի այդ տարիներին հրավիրվեցի Շվեյցարիա: Պատերազմի տարիների սկիզբն էր: Նոր տարվա արարողությանը խմբով հրավիրվել էինք այնտեղ նվագելու: Խումբը վերադարձավ Հայաստան, իսկ ինձ այնտեղ աշխատանք առաջարկեցին: Մի երաժշտական դպրոց-խանութում իլյուստրատոր էի աշխատում: Մի քանի անգամ այդ ընթացքում վերադարձա Հայաստան, գնում-գալիս էի: Անընդհատ ուշքս ու միտքս Հայաստանում էր: 1992 թվականի ամռանը, երբ կրկին Հայաստան եկա, Երգի պետական թատրոնում հանդիպեցի Արթուր Գրիգորյանին:

Վերջինս առաջարկեց վերականգնել Կոնստանտին Օրբելյանի նվագախումբը, որի գոյությունն ընդհատվել էր: Ես ուղղակիորեն չվերադարձա Շվեյցարիա, պատռեցի իմ պայմանագիրը: Մեծ եռանդով վերականգնեցինք նվագախումբը, շատ ծանր պայմաններում էինք աշխատում: Երբեք չեմ մոռանա` ինչպես էինք մոմի լույսի տակ պարապում: Մեզ մշակույթի ռազմիկ էինք զգում: Դիմացանք մինչև վերջ, երբ քաղաքն ուղղակի հոսանքազրկվեց: Տեսանք, որ ոչինչ անել հնարավոր չէ, և ես նորից վերադարձա Շվեյցարիա:

– 1995 թվականին վերադարձաք Շվեյցարիայից: Ի՞նչ գործունեություն ծավալեցիք դրանից հետո:

– Վերադարձա` էնտուզիազմով լցված, կարոտած հայրենիքս: Պետք է միասին սկսեինք կառուցել քարուքանդ եղած հայաստանյան մշակույթը: Այդ տարիներին Երգի պետական թատրոնում մի փոքրիկ սենյակ էի վերցրել, գործիքավորում էի: Հենց այդ տարիներին Արմեն Սմբատյանը, ով իմ սոլֆեջիոյի առաջին ուսուցիչն էր, դարձավ ՀՀ մշակույթի նախարար: Առաջիններից էի, որ նրան այցի գնացի, երբ նա դեռ նույնիսկ իր սենյակը չէր կարգավորել:

Գնացի նրա մոտ և ասացի, որ ուզում եմ վերականգնել Օրբելյանի նվագախումբը: Նա պատասխանեց, որ մեջքիս կանգնած է, բայց ոչ գործիք կար, ոչ էլ բյուջե: Խենթեր էինք: Դա այն է, ինչ հիմա պակասում է: Երևի պիտի դժվարություններ նորից ապրենք, որ այդ խենթերը ծնվեն, որովհետև խենթերն են, որ ստեղծում են: Քանդում են խելացի, հավասարակշռված, սառնասիրտ մարդիկ, կառուցում` խենթերը:

– Դուք նաև համագործակցել եք աշխարհահռչակ դաշնակահար և կոմպոզիտոր Չիկ Կորեայի հետ: Ի՞նչ զգացողություններ ունեիք նրա հետ աշխատելիս:

– 2000 թվականին Չիկ Կորեան Հայաստանում էր, նա նվագում էր իմ ստեղծագործությունը: Եթե կյանքս այդ օրն ավարտվեր, ես կհամարեի, որ զուր չեմ ապրել, այնքան երջանիկ էի:

– 1997 թվականից Պետական ջազ նվագախմբի գեղարվեստական ղեկավարն էիք: Երկու տարի առաջ թողեցիք նվագախումբը: Ո՞րն էր պատճառը:

– Իմ որոշումը պայմանավորված չէ Կանադա մեկնելու հետ: Ուղղակի ժամանակն էր: Ես կարծում եմ, որ սա այն է, ինչ մեզ պակասում է: Ես մի քայլ առաջ արեցի: Ես իմ մասով արեցի, ինչ կարող էի, ինչ հնարավոր էր: Ղեկավարեցի տասներեք տարի, իսկ նոր արյուն միշտ պետք է, սերնդափոխություն պետք է լինի բոլոր ասպարեզներում:

– Կանադա մեկնեցիք Հայաստանում անշարժ գույքի հետ կապված խնդիրներ ունենալու պատճառով…

– Իհարկե, անշարժ գույքի հետ կապված խնդիրներ եմ ունեցել: Բայց միայն ես չեմ, որ նման խնդիր եմ ունեցել: Շատ անարդար ձևով եմ պատժվել, բայց դա չէ եղել իմ` Կանադա տեղափոխվելու պատճառը: Դա տեղի է ունեցել ութ տարի առաջ, իսկ ես գնացել եմ երկու տարի առաջ:

Ես դեռևս հույս ունեմ, որ ինձ կվերադարձնեն ինձնից զավթած իմ միակ անշարժ գույքը, որը ժառանգել էի ծնողներիցս: Կանադա գնացել եմ երեխաներիս համար: Երկու տղաներս էլ կինոյի ասպարեզն են ընտրել: Այնտեղ նրանք մեծ ասպարեզ են մտնում ուսանելու առաջին իսկ տարիներից: Այնտեղ նրանց սովորեցնում են ոչ միայն արվեստը, այլ այդ արվեստը վաճառելու ձևերը, որ հետագայում նրանք արվեստի գերին չդառնան: Շատ կուզեի, որ մեր բուհերում ուշադրություն դարձնեն նաև բիզնես մենեջմենթի, մարքետինգի հարցերին:

– Պարո՛ն Մարտիրոսյան, այսօր շատ են քննադատում հասարակությանը, նրա երաժշտական ճաշակը: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

– Մենք շատ ենք թերագնահատում լայն մասսաների ճաշակը: Սխալ է դա, ես հիմա եմ հասկանում, որ դա վարպետության պակասն է: Պետք է անել այնպես, որ և՛ գեղարվեստական արժեք ունենա, և՛ լայն մասսաներին հասանելի լինի: Դա կոմպոզիտորական մտքի բարձր վարպետություն է պահանջում:

– Շատերն են հիմա նշում, որ հատկապես երիտասարդներն անորակ երաժշտություն են լսում: Իսկ ինչպե՞ս է ձևավորվում մարդու երաժշտական ճաշակը:

– Ես էլ դա ասողներից մեկն եմ: Բայց նույն բանը պատահեց նաև ինձ հետ: Տղաս ինչ ասես` լսում էր: Աղմուկ էր լսում: Բայց մի օր էլ սկսեց «Բիթըլզ» լսել: Ասածս այն է, որ երիտասարդներին ազատություն պետք է տալ, չպիտի նրանց մեր ճաշակը պարտադրենք: Պետք է թողնենք, որ երեխաներն իրենք հասնեն բարձրորակին:

– Իսկ ջազ լսողներն ու սիրողները Հայաստանում շա՞տ են:

– Անհամեմատ շատ: ԱՄՆ-ում, որը ջազի հայրենիքն է, ջազ չկա: Երկիրը, որը մեզ է տվել ջազ անունների գրեթե 90 տոկոսը, այսօր ջազ չի լսում: Ջազը գաղթել է Եվրոպա, այդ թվում` Հայաստան: Զբոսաշրջիկները զարմանում են, որ Հայաստանում այդքան ջազ կա: Մենք «տեմպերամենտ» ունեցող, տաք ժողովուրդ ենք, այդ պատճառով էլ լավ ենք նվագում ջազ ու սիրում ենք այն:

– Պարո՛ն Մարտիրոսյան, հաճախ է խոսվում այն մասին, որ Հայաստանում բարձունքների են հասնում ոչ թե լավագույնները, այլ շատ գումար ունեցողները: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

– Այդ երևույթը բոլոր երկրներում կա, մեզ մոտ դա շատ ավելի է զգացվում, քանի որ մենք թվով քիչ ենք: Ուղղակի պետք է հետևենք, որպեսզի դա համակարգ չդառնա: Կան տաղանդավոր շատ երաժիշտներ, ովքեր ոչինչ էլ չեն ունեցել, բայց բարձունքների են հասել` «Dorians»-ը: Մենք ավելի մեծ խնդիրներ ունենք, մենք շատ ենք փակված, մեզ չեն ճանաչում: Ես ուզում եմ` մեզ ճանաչեն, որովհետև մենք արժանի ենք: Ինգա և Անուշ Արշակյանները կամ «Dorians»-ը լինելու են առաջինը, որ կոտրելու են այդ սառույցը, քանի որ իրենց արվեստը համամարդկային է:

– Իսկ ի՞նչն է պատճառը, որ հայաստանցի երաժիշտներին չեն ճանաչում:

– Դա մեր երկրի` չինտեգրված լինելու հետևանքն է: Ուրիշ բան չկա: