Այս տարվա մայիսին էկոնոմիկայի նախարարը մի այսպիսի գրություն էր կատարել՝ «Երկնիշ տնտեսական աճը, իհարկե, լինելու է, Հայաստանն արդեն շինհրապարակ է, գյուղատնտեսությունը վայելում է մասշտաբային օժանդակություն, ներդրումները հորդում են, աշխատատեղերը՝ ավելանում»։
Կառավարության կանխատեսումներով՝ այս տարվա վերջին մեր երկրի պետական պարտքը կկազմի 4 տրիլիոն 509 մլրդ դրամ, իսկ հաջորդ տարվա վերջին կհասնի 5 տրիլիոն 29 մլրդ դրամի։ Եթե սա վերածենք դոլարի, ապա կստացվի, որ 2021թ. վերջին պետական պարտքը կկազմի 9,2 մլրդ դոլար, իսկ 2022թ. վերջին՝ 10 մլրդ 260 մլն դոլար։
2022 թվականի բյուջեի նախագծով նախատեսված 7 % տնտեսական աճն իրատեսական չէ, իսկ քանի որ այս Կառավարությունն ինձ ու ՀՀ բնակչությանը խաբել է բազմիցս, ուստի հերթական խաբկանքին չեմ ուզում տրվել և չեմ ցանկանում նման մեղավորությունն ինձ վրա վերցնել ու բացատրել, թե այդ 7 % տնտեսական աճն իրենք ինչպես են պատկերացնում։
Գազի ներմուծման գինը լուրջ գլխացավանք է դարձել իշխանության համար։ Ոչ մի կերպ չեն կարողանում դուրս գալ այն շրջապտույտից, որի մեջ հայտնվել ենք։
Հնարավոր է՝ Հայաստանի Հանրապետությունը թողարկի սփյուռքի պարտատոմսեր. սեպտեմբերի 30-ին կառավարությունում հավանության արժանացած այս որոշումը մշակվել է ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության կողմից:
Կառավարությունն ընդունել է 2022 թվականի բյուջեի նախագիծը, որում կանխատեսված է ՀՆԱ-ի 7 տոկոս տնտեսական աճ, թեև Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը, պաշտոնը ստանձնելուց առ այսօր, շարունակ պնդում է, որ ունենալու ենք երկնիշ տնտեսական աճ։
Չնայած հասարակության շրջանում ի հայտ եկած դժգոհություններին՝ առողջապահության նախարարի հայտնի հրամանը հոկտեմբերի 1-ից մտավ գործողության մեջ։ Այն որքան էլ արտաքուստ ունի առողջապահական նշանակություն, բազմաթիվ այլ հարցեր է առաջացնում։
Ազգային ժողովում օրերս քննարկվում էր պետական բյուջեի այս տարվա առաջին կիսամյակի կատարողականը։ Ֆինանսների նախարար Տիգրան Խաչատրյանը ներկայացնում էր այն, ինչի հետ ինքն իրականում որևէ կապ չուներ։ Նա նախարար է նշանակվել այս տարվա օգոստոսի սկզբին՝ փոխարինելով այն ժամանակվա նախարար Ատոմ Ջանջուղազյանին։
Արժույթի միջազգային հիմնադրամի ղեկավարը համաշխարհային տնտեսության կանխատեսումների հաշվետվության հրապարակումից մի շաբաթ առաջ ասաց, որ իր գրասենյակի մասնագետները վերանայել են նախկին գնահատականները:
Իշխանությունները ցանկալին իրականության տեղը ներկայացնելու վատ սովորություն ունեն։ Երբ պետք է, կարող են իրականությունը գլխիվայր շուռ տալ ու այնպես ներկայացնել, ինչպես այդ պահին պետք է, միայն թե արդարացնեն իրենց տրամաբանությունից զուրկ քայլերը։ Զավեշտն այն է, որ դա փորձում են անել՝ թաքնվելով հասարակության հետևում։
«Այս ծրագիրը ռեալ չէ: Նախ՝ խոսքը չի կարող նոր ատոմակայանի մասին լինել, հավանաբար նոր ռեակտորի մասին է: 1 ռեակտորի գինը 5.5 մլրդ դոլար է: Խոսքը ռուսական ռեակտորների մասին է՝ ամենափոքրը 1000 մեգավատտ: Հետևաբար՝ 1000 մեգավատտանոց 1 ռեակտոր կառուցելու համար պետք է 5.5 մլրդ դոլար գումար: Չեմ կարծում՝ ինչ-որ մեկը, այն էլ՝ մասնավորը, ներդրում անի, որովհետև այդ գումարների հետբերելիությունը շատ քիչ է, այսինքն՝ անհնար է: Հայաստանի շուկան շատ փոքր է, որ դու 5 մլրդ դոլարի ատոմակայան կառուցես, հետո աշխատեցնես և այդ գումարը ետ բերես»:
Հաջորդ տարվա պետական բյուջեն փող չունի կենսաթոշակները բարձրացնելու համար։ Կառավարությունը կենսաթոշակները համատարած բարձրացնելու համար միջոցներ չի գտել։
«Չպետք է փորձել ընդդիմության պառակտման վարքագիծ դրսևորել։ Դա ավելի շատ նմանվում է իշխանության օրակարգը սպասարկելուն, քան այս իշխանւթյունից ազատվելու ցանկության։ Մենք գիտենք, որ բոլոր ժամանակների իշխանությունները ունեցել են ֆեյք ընդդիմադիրներ, բայց այս իշխանությունն ավելի մեծ թվով է դա ձևավորել։ Տո էս մանդատի հերն էլ անիծած, աշխատավարձինն էլ։ Մեզ քննադատող ընդդիմադիրները թող իմանան, որ այս մանդատները, դրանք նրանց մանդատները չեն, իրենց մանդատները գտնվում են Փաշինյանի ՔՊ-ի ձեռքում»։
«Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի» բաժնետոմսերի վաճառքի ու դրանց մի մասը «սեփական կամքով» կառավարությանը նվիրաբերելու հետ կապված բազմաթիվ հարցեր են առաջանում։ Այդ հարցերի պատասխաններն առայժմ մնում են անորոշ։
Պետականության պահպանության առումով հայ ազգը հայտնվել է այն նույն իրավիճակում, որում էր ուղիղ 100 տարի առաջ. պատմությունը սպիրալաձև կրկնվելու բնավորություն ունի, և գործում են ներքին օրինաչափություններ, ինչին ականատես եղանք։
Մինչ կառավարությունը խոսում է նախորդ տարվա ճգնաժամից հետո տնտեսության վերականգնման մասին, էկոնոմիկայի նախարարը նույնիսկ երկնիշ աճի պնդումներ է անում, մեր տնտեսության ակտիվությունը տարեվերջին ընդառաջ՝ գնալով սեղմվում է։ Եթե 7 ամիսների արդյունքում տնտեսական ակտիվությունը կազմել էր 5,2 տոկոս, ապա արդեն 8 ամիսներին իջել է 4,9 տոկոսի։
Երեք ու կես տարի շարունակ իրականությունը կեղծ լավատեսությամբ մատուցելուց հետո, իշխանությունը հիմա էլ նոր փուչիկ է փչում. իբր Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ հաղորդակցության ուղիների բացման դեպքում Հայաստանի տնտեսությունը ֆանտաստիկ աճ կունենա։
Համեմատությունը որպես ճանաչողության մեթոդ՝ հին հույներից է հայտնի: Այդպես կարելի է ճանաչել որևէ երևույթի բնույթը, ծավալը և այլն: Համեմատությունը վիճակագրության հիմնական սկզբունքն է: Օրինակ, ինչ-որ տվյալներ իրար հետ համեմատում ու հայտարարում են, որ Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն այս տարվա հունվար-օգոստոս ամիսներին կազմել է 4,9 տոկոս:
Կառավարությունը հաստատեց 2022թ. պետական բյուջեի նախագիծը, որը կներկայացվի Ազգային ժողովի քննարկմանը։ Առաջին տպավորությունն այն է, որ փաստաթուղթը ձևավորվել է ոչ թե առկա տնտեսական ու քաղաքական իրողություններից ելնելով, այլ բացառապես կառավարության ու քաղաքական իշխանության իրականությունից կտրված հաշվարկների վրա։ Կարծես հատուկ ամեն ինչ արվել է ընդամենը ցույց տալու, որ բյուջեում դրված է 7 տոկոս տնտեսական աճի այն ցուցանիշը, որը հայտարարվել է կառավարության ծրագրում։
Վարկերի սուբիդավորման և պետական այլ աջակցության ծրագրերի շրջանակներում կառավարությունն այնքան ֆինանսական բեռ է վերցրել, որ չի կարողանում ժամանակին կատարել։ Գոյացել են բավական մեծ պարտքեր՝ բանկերի նկատմամբ։
Տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը, անդրադառնալով Ֆինանսների նախարար Տիգրան Խաչատրյանի այն դիտարկմանը, թե բյուջեի նախագիծը ձևավորվել է Կառավարության 2021-2026 թթ. գործունեության ծրագրի առաջնահերթությունների շուրջ, հիշեցրեց՝ կառավարության հնգամյա ծրագիրն ընդգրկում էր նաև 2021 թվականը և ըստ ծրագրի՝ տնտեսական աճը պլանավորվում էր նվազագույնը 7 տոկոս, բարենպաստ պայմանների դեպքում՝ 9 տոկոս, մինչդեռ այս տարվա տնտեսական աճը 6.5 տոկոսի շրջանակներում է:
ԱԺ տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նիստում Պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահ Ռուստամ Բադասյանն ասաց, որ ժամանակակից աշխարհում բավականին տարածված է օնլայն հարթակի միջոցով կազմակերպվող առևտուրը, Հայաստանում բիզնեսից դեպի ֆիզիկական անձ մատուցվող ծառայությունները դուրս էին մնում հարկման դաշտից, և դա խնդիր էր առաջացրել։
Գնաճի թիրախային ցուցանիշի ակնկալվող վերականգնումը սպառողի համար կունենա զուտ ձևական նշանակություն։ Եթե իրականանան Կենտրոնական բանկի կանխատեսումները, ապա գնաճի ազդեցության արդյունքում գները հաջորդ տարի ավելի բարձր կլինեն, քան այս տարի են։
Եթե իշխանավարման սկզբում այն ծրագրերը, որոնք նախորդ կառավարությունը նախապատրաստել էր, այս կառավարության կողմից համարվում էին, թե կոռուպցիոն կոմպոնենտ ունեն, ապա երեք ու կես տարի անց նորից նույն բացատրությունը չի կարող լինել»:
Այնքան հրատապ խնդիրներ կան լուծելու, որոնք չեն լուծվում ֆինանսական միջոցներ չլինելու պատճառով, իսկ Ազգային ժողովի նախագահը կամ կառավարության ղեկավարը կարող են իրենց թույլ տալ միլիոնավոր դրամների հասնող պարգևավճարներ բաժանել։ Երբևէ Հայաստանում այսպիսի պարգևավճարացավ չէր եղել։ Պարգևատրումներ միշտ էլ եղել են, բայց չափի մեջ։ Վերջին տարիներին դա մասսայական է դարձել, տեղի-անտեղի պետության հաշվին գումարներ են բաժանում։
Մինչև խորհրդարանական ընտրությունները՝ կառավարության նիստերում Նիկոլ Փաշինյանն ամեն ամսվա ավարտին յուրահատուկ ներկայացումներ էր կազմակերպում աշխատատեղերի ավելացումների վերաբերյալ։ Այդ ներկայացումներին պարտադիր մասնակցում էր այն ժամանակվա Պետեկամուտների կոմիտի նախագահը, ով վարչապետի խոսքից հետո ծաղկացնում է աշխատատեղերի ավելացման ցուցանիշները։
«Անցած տարվա կրկնակի շոկից հետո Հայաստանի տնտեսությունը բավական արագ վերականգնվում է։ Այս տարի գրանցել ենք 5 տոկոս տնտեսական աճ՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Ցանկանում եմ նշել, որ շատ արագ աճում է ՀՀ տնտեսության արտահանումը»,- Երևանում Armenia Business Forum-ի շրջանակում «Հայ-ռուսական տնտեսական համագործակցություն. Հեռանկարային նախագծեր» խորագրով քննարկման ժամանակ հայտարարեց էկոնոմիկայի նախարարը։
Հարկավ, ժամանակ է անհրաժեշտ կովիդի համաճարակի համաշխարհային տնտեսության վրա թողած հետևանքների վերլուծության համար: Հարկավ, ժամանակ է անհրաժեշտ մեր տնտեսության վրա կովիդի համավարակի, պատերազմի և իշխանությունների անփորձության հետևանքները վերլուծելու համար: Ինչ-որ իմաստով արդեն ժամանակն է այդ վերլուծությունները սկսելու:
Մինչև այս ամսվա վերջ կառավարությունը պիտի հաստատի հաջորդ տարվա պետական բյուջեի նախագիծը և ուղարկի Ազգային ժողով։ Բյուջեի ցուցանիշները դեռևս չեն հրապարակվել, սակայն Նիկոլ Փաշինյանն արդեն սկսել է թմբկահարել սպասվող հերթական «աննախադեպ» ծախսերի մասին։ Խոսքը, մասնավորապես, կապիտալ ծախսերի մասին է։
2020 թվականին Կառավարությունը երկու տասնյակից ավելի որոշում ընդունեց կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքները չեզոքացնելու մասին և տնտեսվարողներին սուբսիդավորվող էժան վարկեր, լիզինգ և այլ արտոնություններ տվեց։