168.am-ը տնտեսագետ Հրանտ Միքայելյանից հետաքրքրվեց, թե ի՞նչ սպասումներ կարելի է ունենալ գազի գնի շուրջ բանակցություններից:
Իր անկայուն վարքագծով ու արկածախնդիր բնավորությամբ Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանը ներքաշել է լրջագույն վտանգների մեջ։ Այնքան խնդիրներ են լցրել երկրի գլխին, որ ոչ մի կերպ չեն կարողանում տակից դուրս գալ։ Չեն էլ թողնում, որ ուրիշները գլուխ հանեն։
Նա շեշտեց՝ գաղտնիք չէ, որ արցախյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ Հայաստանը իրական ճանապարհով էր ռուսական ռազմամթերք ստանում. «Գաղտնիք չէ, որ արցախյան առաջին պատերազմին սա էր մեր փրկության ճանապարհը, որտեղով Հայաստանը պարեն էր ստանում: Հիմա մենք այդ ճանապարհն էլ ենք զիջել թշնամուն: Եվ Աստված չանի՝ վաղը նորից պատերազմական իրավիճակ ստեղծվի, իրենք շատ հանգիստ կարող են այդ ճանապարհը փակել, և վերջ»:
Դատելով հարկային մուտքերի այս տարվա կատարողականից՝ բյուջեն պետք է որ փողի խնդիր չունենար։ Պաշտոնական տվյալներով՝ եկամուտներն ավելացել են։
Երկարացվել է խաղողի մթերումների համար տրվող վարկերի ժամկետայնությունը. 1 տարուց դարձել է 3 տարի։ Նախարարի ասելով, դա պայմաններ է ստեղծել, որ խաղող մթերողներն ավելի անկաշկանդ լինեն ու ավելի մեծ ծավալով մթերումներ կազմակերպեն։ Մյուս կողմից՝ նրանք հնարավորություն կունենան գյուղացիներին, ֆերմերներին ավելի արագ վճարել մթերած խաղողի դիմաց, ինչպես նաև, մաքսիմալացնելով մթերման ծավալները, կկարողանան ապագայում ավելի շատ արտահանել։
Մեր քաղաքական կյանքում ընդունված է բողոքել պետական ապարատից: Բողոքել բոլոր առումներով: Թե՛ աշխատանքի արդյունավետության, թե՛ ապարատի ուռճացվածության:
Ստացվում է, որ երաշտը լավ էլ նպաստավոր գործոն է գյուղատնտեսության համար։ Նախորդ տարի, երբ երաշտ չկար, մի բան էլ կառավարությունը ոլորտում վարկային միջոցների սուբսիդավորման ծրագրեր էր իրականացնում՝ հույս ունենալով դրանով լուծել արտերկիր չմեկնած քաղաքացիների զբաղվածության ու եկամտի ապահովման խնդիրները, ոլորտի արտադրության ծավալները նվազեցին։ Այս տարի բախվել ենք երաշտի հետ, բայց արտադրության ծավալներն ավելանում են։
Իշխանության գալուց առաջ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում էր, թե Հայաստանում գներն անհամեմատ բարձր են, որովհետև չկա մրցակցություն։ Օլիգարխները բաժանել են շուկաները և ոչ միայն թույլ չեն տալիս, որպեսզի գներն իջնեն, այլև չհիմնավորված բարձր գներ են սահմանել։
«Մենք պետք է հասկանանք, որ եթե իրանական բեռնատարների նկատմամբ կիրառվելու է կրկնակի հարկում (այսինքն՝ բեռանփոխադրողները, մտնելով ՀՀ սահման, վճարում են ճանապարհային հարկ, ևս մեկ անգամ էլ Ադրբեջանի այդ 21 կիլոմետրանոց վերահսկողության տակ գտնվող հատված մտնելու համար են վճարում), բնականաբար, տրանսպորտային ծախսերը թանկանալու են: Նրանք վերանայելու են բեռնափոխադրման ծախսերը և դրանով պայմանավորված՝ ներկրվող ապրանքների գները թանկանալու են: Սա շղթա է, որը տեղի է ունենալու ուշ թե շուտ:
Արժույթի միջազգային հիմնադրամի կանխատեսմամբ՝ Հայաստանը տարին կփակի 6.5 % տնտեսական աճով: Մեր Կենտրոնական բանկի կանխատեսումներն էլ հուսադրող չեն՝ 5.4 % տնտեսական աճ: Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանն այս կանխատեսումները հոռետեսական է որակում:
Տնտեսագետը նկատեց, որ գնաճը լուրջ ինստիտուցիոնալ ու համակարգային բնույթ է ստացել. «Սա սպառնալիք է նույնիսկ հանրային անվտանգությանը, ներդրումային միջավայրին և սոցիալական կայունությանը։ Եվ դա հասկանում են Կենտրոնական բանկում, բայց թե ինչ են մտածում կառավարությունում՝ պարզ չէ:
Տարածաշրջանում խաղաղության դարաշրջան բացելու ջատագով Հայաստանի իշխանություններին ոչ մի կերպ չի հաջողվում վերականգնել այն անվտանգային միջավայրը, որն ունեինք մինչև ղարաբաղյան վերջին պատերազմը։ Պատերազմի ավարտից անցել է ավելի քան 10 ամիս, բայց մեր երկրի անվտանգային միջավայրը շարունակում է միայն վատանալ։
Հայաստանում գնաճը վերջին շրջանում պայմանավորված է նաև սեզոնային ապրանքների գնաճով։ Այս մասին ասուլիսում հայտարարեց ՀՀ կենտրոնական բանկի նախագահ Մարտին Գալստյանը՝ նշելով, որ մասնավորապես, բանջարեղենի գները նախորդ տարվա համեմատ օգոստոսին աճել են մոտ 66 %-ով։
Հակառակ Սյունիքում նորահայտ սահմանների ստեղծած անվտանգային ու տնտեսական խնդիրներին՝ էկոնոմիկայի լավատես նախարար Վահան Քերոբյանը հերթական հարցազրույցում անդրադարձել է նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթով մեզ «պարտադրված» ապաշրջափակմանը՝ իր քաղաքական առաջնորդի նման վստահեցնելով, որ այն դրական կանդրադառնա Հայաստանի վրա:
Տարվա ավարտին շուրջ 4 ամիս ժամանակ կա, բայց բուժհաստատությունների մեծ մասում պետպատվերով բուժօգնության տեղերն արդեն սպառվել են։ Համակարգում առաջացել է ֆինանսական կազուս. հիվանդները ստիպված են ամիսներով հերթ կանգնել՝ բժշկական օժանդակություն ստանալու համար։ Սա առիթ է տվել կրկին շրջանառելու առողջապահության համապարփակ ապահովագրության անցնելու թեման։
Անցած տարվա շռնդալից անկումից հետո, այս տարի Հայաստանում զբոսաշրջային հոսքերի որոշակի շարժ կա։ Բայց այն շատ հեռու է խոստացված 319 տոկոս աճին նույնիսկ մոտենալուց։ Առաջին կիսամյակի արդյունքներով, չենք հասել անգամ անցած տարվա առաջին եռամսյակի մակարդակին։
Հայաստանից մեկնողների և ժամանողների տարբերությունն աղետալի է։ Պաշտոնական տվյալներով, տարվա առաջին կեսին ավելի քան 94.000 մարդ լքել է երկիրը։ Խոսքը բացառապես Հայաստանի քաղաքացիների մասին է։
«Կառավարությունն ուղղակի առանց որևէ մեկի հետ քննարկելու, անգամ առանց e-draft.am կայքում դնելու, առանց հանրային քննարկման, հավանության արժանացրեց նախագիծը, նոր դրանից հետո, մեր բարձրացրած խնդիրներից հետո տեղի ունեցավ քննարկում ԱԺ Ֆինանսավարկային հանձնաժողովում, որին ներկա էր Ֆինանսների փոխնախարար պարոն Պողոսյանը: Իհարկե, նա դիրքորոշում չհայտնեց, ասաց, որ դիրքորոշում հայտնելու մանդատ չունի, ուղղակի լսեց մեր մտքերի փոխանակումը: Անցել է 10-15 օր, չկա որևէ հետադարձ անդրադարձ, որևէ նորություն»,- ասաց Սաքապետոյանը:
«Հայաստանում ապագա չկա, և ինչպես Փաշինյանը հայտարարեց, որ Արցախը Հայաստան է, և վերջ, բայց Արցախի մեծ մասն առանց կրակոցի հանձնվեց Ադրբեջանին. այսինքն` ստեց, այնպես էլ ապագա կա ասելով են ստում. կրկնում եմ՝ ապագա չկա, ու դրա համար Հայաստանից մարդիկ արտագաղթում են»։
Ամեն ինչ այնպես են խառնել, որ ոչ մի կերպ գլուխ չեն հանում։ Այդքանից հետո դեռ փորձում են մեղքն ուրիշների վրա դնել։ Մոռանում են, որ իշխանությունը միայն վայելք չէ, նաև պատասխանատվություն է։ Ու այդ պատասխանատվությունն այսօր իշխանությունների վրա է՝ ուզենան թե չուզենան ընդունել։
Յոթ ամիսների արդյունքներով Հայաստանում գրանցվել է 5,2 տոկոս տնտեսական ակտիվության աճ։ Անցած տարվա նույն ժամանակահատվածում տնտեսական ակտիվությունը նվազել էր 5,7 տոկոսով։
Հիմա մենք արտաքուստ գտնվում ենք կորցրածը հետ բերելու փուլում, որը, սակայն, տեղի է ունենում տնտեսության կառուցվածքի վատթարացման պայմաններում, ինչը շատ ավելի մտահոգիչ է և շատ ավելի կարևոր, քան այն մի քանի տոկոս տնտեսական աճը, որն ունենք անցած տարվա ճգնաժամից ու անկումից հետո։ Այս տարվա տնտեսական աճի գործում էական դեր են ունեցել արտաքին գործոնները։ Բայց միշտ չէ, որ արտաքին հատվածը կարող է նպաստավոր ազդեցություն ունենալ մեր տնտեսության վրա։ Խնդիրներն առավել տեսանելի կլինեն, երբ դադարեն այդ ազդեցությունները։
Մեր վիճակագիրները հստակ պարբերականությամբ երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը բնութագրող մակրոտնտեսական ցուցանիշներ են հրապարակում: Իսկ իշխանությունները նույն պարբերականությամբ նախընտրում են գովերգել այդ թվերը: Կամ՝ այդ թվերի մի մասը:
«Այն ժամանակ էլ էր կանխատեսված, որևէ բան չի փոխվել, ուղղակի անհրաժեշտ էին հստակ գործողություններ, ծրագրային մոտեցում պետական մակարդակով, պետական աջակցությամբ, այդ թվում՝ շուկաներ ուսումնասիրելու, տեղական արտադրողներին խրախուսելու առումով, որ կարողանան թուրքական ապրանքին փոխարինողներ արտադրել, դրան գումարած՝ ներմուծման աշխարահագրությունն էր պետք փոխել: Նրանք այդ ուղղությամբ որևէ առարկայական գործողություն և ծրագիր չեն իրականացրել»,- ասաց տնտեսագետը:
Հայաստանի պարտքն անշեղորեն աճում է։ Այս տարվա ընթացքում կառավարությունը հասցրել է պետական բյուջեի վրա հավելյալ 1 մլրդ դոլարի նոր պարտքի բեռ դնել։ Տարվա սկզբին կառավարության պարտքը կազմում էր 7,5 մլրդ դոլար, հուլիսի վերջի դրությամբ հասել է 8,5 միլիարդի։
Եթե հավատալու լինենք «Մուդիսի» ու մյուս վարկանշային ընկերությունների նախկինում տրված գնահատականներին, ապա վաղուց մեր տնտեսությունը վերածվել էր դրախտի կամ ընդհակառակը՝ կործանվել էր։ Բայց ինչպես տեսնում ենք՝ ո՛չ մեկն է, և ո՛չ էլ մյուսը։ Ավելին՝ այն ժամանակ, երբ նույն «Մուդիսը» Հայաստանի վարկանիշը հաստատել էր ավելի ցածր մակարդակում, ունեցանք շատ ավելի մեծ ծավալի ներդրումներ ու բարձր տնտեսական աճ, քան այն ժամանակ կամ դրան հաջորդող շրջանում, երբ բարելավել էր վարկանիշը։ Խոսքը նաև 2017թ. մասին է։
«Միայն Արցախում ունեցել ենք 38 հէկ, որն ամբողջությամբ Արցախի էլեկտրաէներգիայի ինքնաբավություն էր ապահովում, և որոշակի սեզոնի նաև Հայաստանին էին էլեկտրական հոսանք տալիս: 38 հէկ-ից մնացել է ընդամենը 10-ը, այսինքն՝ 28-ը հանձնվել է: Ամեն հէկ-ը միջինը մոտ 7-8 մլն դոլար է: Մոտ 150 մլն դոլարի ներդրում միայն հէկ-երի տեսքով ենք կորցրել:
«Հումքի առումով բացառություն ի սկզբանե արվել է, որը հիմա էլ է գործում. հումքը ներմուծվել է Թուրքիայից, և պետք է ասել, որ այդ երկրից ընդհանուր ներմուծման ծավալը նվազել է 70, բայց ոչ 100 տոկոսով»,- նշեց տնտեսագետը:
«Այս տարվա 7 ամիսների ընթացքում այս կառավարությունը 1 միլիարդ դոլարով ավելացրել է մեր պետական պարտքը, այն դեպքում, երբ այդ ժամանակահատվածում ապահովել է ընդամենը 5.2 տոկոս տնտեսական ակտիվություն: Նման տեմպերով պետական պարտքի ավելացումը, բնականաբար, Հայաստանը տանելու է լուրջ ֆինանսական խնդիրների:
արավային Կովկասի երկրներից պետական պարտքի ցուցանիշներով Հայաստանը բացարձակ, ԱՆՆԱԽԱԴԵՊ առաջատար է: Վրաստանում պետական պարտքը 8 մլրդ դոլար է (ՀՆԱ-ն՝ 16 մլրդ դոլար), Արդբեջանում՝ 8,6 դոլար (ՀՆԱ- $43 մլրդ), Հայաստանում (հաշվի առնելով ԵՄ 2,6 մլրդ դոլարի վարկային մասը)՝ գերազանցում է 10 մլրդ դոլարը (ՀՆԱ- 12,6 մլրդ դոլար):