Տուժեցին հատկապես օտարերկրյա ներդրումները։ Իշխանափոխությանը հաջորդող շրջանում դրանք կտրուկ կրճատվեցին։ Արդեն երկրորդ եռամսյակում արտաքին կապիտալի հոսքերը պակասեցին գրեթե 11 անգամ։ Առաջին եռամսյակում օտարերկրյա ներդրումների զուտ հոսքերը կրկնակի ավելի էին, քան հաջորդող վեց ամիսներին։
Դեկտեմբեր ամսին կրկին անակնկալ է մատուցել արդյունաբերության ոլորտը՝ արձանագրելով բավականին բարձր աճի ցուցանիշ: Ինչո՞ւ է անակնկալ, որովհետև ինչպես բազմիցս նշել ենք, նախորդ տարվա համեմատությամբ՝ այս տարի չի գործում Թեղուտի հանքավայրը, իսկ հոկտեմբեր ամսվա կեսերից կասեցվեցին նաև Ալավերդու գործարանի աշխատանքները:
ԿԲ խորհրդի ընդունած որոշման մեջ արձանագրված փաստը, ոչ մի կերպ չի համընկնում մեր իշխանությունների տնտեսական խրոխտ (հեղափոխական, թռիչքաձև և այլն) զարգացման հայտարարվող հեռանկարների հետ:
Տնտեսական ակտիվության ցածր մակարդակը ստիպում է Կենտրոնական բանկին ռիսկի գնալ. մինչ առաջատար երկրները շարունակում են խստացնել դրամավարկային քաղաքականության պայմանները, Հայաստանի գլխավոր դրամատունը հակառակ ուղղությամբ է շարժվում` մեծացնելով գների կայունության ապահովման ռիսկերը։
Պետեկամուտների կոմիտեի շուրջ աղմուկը վերջին շրջանում ոչ մի կերպ չի հանդարտվում։ Թվում է, թե մոտեցել է Դավիթ Անանյանին և կոմիտեի մի շարք պաշտոնյաներին հրաժեշտ տալու ժամանակը։ Իհարկե, կառավարության ղեկավարն առայժմ կարծես չի շտապում։ Բայց դա չի նշանակում, թե կոմիտեում պաշտոնանկությունները սարերի հետևում են։
Հայաստանում ակնկալվող տնտեսական բարեփոխումների մեկնարկը, որը մեծապես կապվում է Հարկային օրենսգրքում նախատեսվող վերանայումների հետ, հետաձգվում է ևս մի քանի ամսով։ Կառավարությունը պատրաստ չէ հարկային օրենսդրության փոփոխությունները կիրառել նույնիսկ տարվա կեսից։
«Երբ խոսում ենք տնտեսական թռիչքի մասին, պետք է քաջ գիտակցենք, որ թռիչքն ինքն իրեն չի լինելու, այդ «թռիչքի» համար պետք է նախ ինքնաթիռ կառուցել, օդաչուների պատրաստել, օդանավակայան ունենալ, և այլն, իսկ այդ ամենը քրտնաջան աշխատանք ու հսկայական պոտենցիալ է պահանջում»:
Լուրջ խնդիր կա թաքնված վարկային գնի հետ կապված։ Երբեմն տրամադրվող վարկերն այնպիսի պայմաններ են պարունակում, որոնք էապես ավելացնում են դրանց սպասարկման արժեքը։ Շատ դեպքերում տեղյակ չլինելով նման ծուղակների գոյության մասին, հետագայում վարկառուները կանգնում են ծանր կացության առջև։
Ջրային կոմիտեի նախագահն իր 100-ից ավելի աշխատակիցներին պարգևատրել է 150 տոկոսի չափով: Ըստ լրատվամիջոցների՝ չի մոռացել իրեն էլ՝ որպես պարգևավճար, դուրս գրել մոտ 500 հազար դրամ, ապա այն փոխանցել «Իմ քայլը» հիմնադրամին: Այ, սա արդեն նախկին հանրապետականներից էլ հին տրյուկ-հնարք է:
Ամիսներ տևած քննարկումներից հետո այն, ինչ ներկայացվել է, հեռու է սպասելիքներից։ Որոշ տեղային լուծումներից բացի, փաստաթուղթն այլ բան չի առաջարկում։ Եվ, որ շատ կարևոր է, այն տանելու է երկրում սոցիալական բևեռացման խորացմանը։
Իշխանափոխությունը ոչ միայն չբարելավեց, այլև ավելի վատացրեց Հայաստանի ներդրումային մթնոլորտը։ Թերևս պատահական չէ, որ դրանից անմիջապես հետո արտաքին կապիտալի ներարկումները կտրուկ նվազեցին։
Փոխարենը մտածելու ներդրումների իրավական պաշտպանվածության ամրապնդման, ներդրողների շրջանում առկա մտահոգությունների փարատման, կորսված վստահության վերականգնման, ներդրումային միջավայրի բարելավման մասին՝ կառավարությունը զբաղված է թիթեռ նկարելով։
Ռեցեսիա է համարվում 2 եռամսյակ անընդմեջ բացասական տնտեսական աճը, ինչը չափվում է համախառն արդյունքի (ՀՆԱ) եռամսյակային աճի ցուցանիշով։ Այս չափանիշն է կիրառվում ԵՄ երկրներում: Առավել պարզ ասած՝ ռեցեսիան տնտեսության անկումն է, որը կրում է տևական բնույթ:
Ինչքան էլ փորձ արվի զսպել գնաճը, դրանից այս մարդկանց կյանքի պայմանները չեն լավանա։ Ընդհակառակը` նրանք ավելի վատ են ապրելու այնքան ժամանակ, քանի դեռ կառավարությունը մտածում է ոչ թե մարդկանց եկամուտներն ավելացնելու միջոցով գնողունակությունը բարձրացնելու, այլ գնաճը զսպելու նպատակով` սպառողական պահանջարկը կրճատելու մասին։
Մի բան փաստ է, որ այդ գումարները դուրս են մնում շրջանառությունից։ Նման ճոխություն, առանց այն էլ՝ սուղ ֆինանսական ռեսուրսներ ունեցող տնտեսությունն իրավունք չունի թույլ տալ իրեն։ Սա բավական վտանգավոր երևույթ է, որին պետք է լուրջ ուշադրություն դարձնել։
Հուսանք, որ տարածաշրջանային քաղաքական այս զարգացումներից ՀՀ նոր իշխանությունը կկարողանա դրական արդյունքներ արձանագրել՝ ճեղքելով շուրջ 3 տասնամյակ տևած շրջափակման օղակը:
Իշխանությունը ոչ միայն որևէ առնչություն չի ունեցել այս 75.5 մլն դոլար ներդրումների հետ, այլև անգամ տեղյակ չի եղել դրանից, հակառակ դեպքում՝ իշխանության ներկայացուցիչների կողմից չէինք լսի այդօրինակ հայտարարություններ:
Կթանկանա նաև դեղորայքը, թեև համեմատած հարևան որոշ երկրների, այն առանց այդ էլ շատ թանկ է։ Պատահական չէ, որ մարդիկ նախընտրում են սեփական օգտագործման նպատակով դեղեր ձեռք բերել Վրաստանում, քան թե Հայաստանում։
Կառավարությունը փորձելու է համոզել կրճատել գնային այս տարբերություն-մարժան, որ հունվարի 1-ից 140 դոլարից նվազեց՝ դառնալով 125 դոլար: Ռուս փորձագետների կարծիքով, մարժայի նվազման դեպքում թե՛ «Գազպրոմը», թե՛ նրա դուստր ձեռնարկությունը ստիպված կլինի կրճատել իր ներդրումային ծրագրերը: Պարզ մարդկային լեզվով ասած՝ տնտեսական այս համակարգը կսկսի աշխատել մաշվածքի հաշվին: Սա դժվար թե կարելի կլինի դրական փաստ համարել: Հատկապես, որ խոսքը գնում է ՀՀ խոշորագույն հարկատու ձեռնարկության մասին:
Որքան էլ իշխանափոխությունից հետո ակնկալվում էր, որ Հայաստանի տնտեսության նկատմամբ արտաքին ու ներքին հետաքրքրություններն էապես կմեծանան, այնուհանդերձ, անցած ութ ամիսները ցույց տվեցին, որ սպասումները խիստ չափազանցված էին։
Գազի թանկացումը Հայաստանի համար կարժենա լրացուցիչ շուրջ 30 մլն դոլար։ Դա այն գումարն է, որը պետք է վճարվի ներմուծման գինը 15 դոլարով բարձրացնելու դեպքում։ Անկախ նրանից, թե ով կվճարի այն, գումարը դուրս է գալու Հայաստանից։ Մինչդեռ 30 միլիոնը քիչ ռեսուրս չէ ներքին տնտեսության ու տնտեսական ծրագրերի իրականացման համար։
Դեռևս անորոշ է անգամ կառավարության կառուցվածքը։ Հայտնի չէ նույնիսկ, թե երբ կձևավորվի նոր կաբինետը։ Նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նիստը սպասվում է հունվարի 14-ին։ Դրանից հետո դեռ բավական ժամանակ կպահանջվի կառավարության կաբինետի ձևավորման և գործունեության ծրագրի ներկայացման համար։
Եթե դա սպառողները չեն, ապա ո՞վ է։ Այս հարցի պատասխանն առայժմ գաղտնի է պահվում։ Բայց դա մի օր հայտնի է դառնալու։ Չի կարող այնպես լինել, որ «Գազպրոմը» մի գրպանից փողը դնի մյուս գրպանը և համարի, որ հարցը լուծված է։ Այդ դեպքում ո՞րն է ընդհանրապես մատակարարման գնի բարձրացման տրամաբանությունը։
Պետք է փաստենք, որ տնտեսական առումով անհնար է, որ Հայաստան մտնող գազի գնի փոփոխությունը չազդի երկրի տնտեսական համակարգի վրա: Այնուհանդերձ հայտարարությունը հիմք ընդունելով՝ պետք է փաստենք, որ կա զարգացումների 3 հավանական սցենար, որոնցից յուրաքանչյուրը կունենա իր բացասական էֆեկտը տնտեսության համար.
Մեր երկրի տնտեսական կյանքը խաղաղ է: Համարյա ոչինչ չի կատարվում: Սա մի կողմից՝ բնորոշ է նախատոնական շրջանին: Նախորդ տարիներին էլ նույն «հանդարտությունն» էր: Մի տարբերոթյամբ միայն: Նախատոնական օրերին ազգային վճարամիջոցը «տկարանում» էր տարադրամի հանդեպ:
Ավարտին է մոտենում 2018 թվականը, և օրեր անց կամփոփենք տարին: Քաղաքական բարդ այս տարում, ցավոք, չունեցանք տնտեսական թռիչք, ինչպես խոստացվել էր հուլիս ամսին, և այս տարին ամփոփելու արդյունքում ցավով պետք է փաստենք, որ մարդկանց կյանքում որևէ բան դեպի լավը չի փոխվել:
Արդյոք այս ոլորտում կառավարությունն անելիք ունի՞ և հատկապես ի՞նչ կարող է անել։ Այո՛, անելիքներ միանշանակ կան: Բացի վերոնշյալ օրենսդրական կարգավորումներից, կառավարության անելիքների շարքին կարելի է դասել նաև այնպիսի մեխանիզմի մշակումը, որը քաղաքացիներին կազատի հարկային մարմինների հետ թղթարարությունից:
Տնտեսական շաբաթն ահագին ուրախ անցավ: Խոսքն ամենևին էլ նախատոնական տրամադրությունների մասին չէ: Նախ` բոլորիս ուրախացրեց հարազատ ու ազգային Վիճվարչությունը:
Թե ի՞նչ կլինի առաջիկայում՝ դժվար է կանխատեսել: Լուրջ տնտեսական բաղադրիչ չունեն ընտրապայքարի ելած քաղաքական ուժերը: Ոչ հիմնական հավակնորդը, ոչ երկրորդ տեղի համար պայքարողները:
Օրեր առաջ մեկնարկեց արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների քարոզարշավը, և մասնակից քաղաքական ուժերը հրապարակեցին իրենց նախընտրական ծրագրերը:
