Ինչո՞ւ Հայաստանում ներդրումներ չեն արվում
Ժամանակին Նիկոլ Փաշինյանը հավատացնում էր, որ կոռուպցիայի և մենաշնորհների դեմ պայքարը բավարար է, որպեսզի ներդրումները հոսեն Հայաստան։ Այդ հույսերը չարդարացան, ու հիմա կառավարությունն արդարացումներ է փնտրում։
Մեկուկես տարի պահանջվեց հասկանալու համար, որ ներդրումային միջավայրի բարելավումը միայն կոռուպցիայի ու մենաշնորհների դեմ պայքարը չէ։ Ներդրումներ ակնկալելու համար հարկավոր է ներդրումային մթնոլորտ ու ներդրումային գրավչություն ապահովել, մտածել ներդրողների իրավունքների պաշտպանության, ներդրումների ներգրավման համար անհրաժեշտ պայմանների ապահովման մասին։
Կոռուպցիայի և մենաշնորհների դեմ պայքարը շատ քիչ է ներդրումներ ակնկալելու համար։ Պոտենցիալ ներդրողները երկրի ներդրումային միջավայրի մասին դատում են ոչ թե կառավարության հայտարարություններով ու միջազգային կազմակերպությունների զեկույցներով, այլ առաջին հերթին՝ ներքին տնտեսական միջավայրից ստացվող ազդակներով։
Իսկ այդ ազդակները, ինչպես նախկինում, այնպես էլ այսօր կառավարության օգտին չեն։ Ու այդ մասին պետք էր ժամանակին մտածել, երբ ներդրողների նկատմամբ պետական մակարդակով ճնշումներ էին գործադրվում։ Իշխանափոխությունից հետո Նիկոլ Փաշինյանն ամեն ինչ արեց Հայաստանի ներդրումային միջավայրը տակնուվրա անելու համար։ Եվ հիմա պատճառներ է փնտրում ներդրումների բացակայությունն արդարացնելու համար։
«Չենք կարող ասել, որ մենք հասել ենք ներդրումների մի իդեալական տեսարանի։ Մենք այս ոլորտում ունենք հայտնի և անհայտ, ավելի ճիշտ` հանրահայտ և լատենտ պրոբլեմներ»,- Հայաստանում ԱՄՆ առևտրի պալատի տարեվերջյան հանդիպմանը հայտարարում էր Նիկոլ Փաշինյանը։
Եվ ո՞րն է այդ հանրահայտ պրոբլեմը։
«Ինստիտուցիոնալ առումով տնտեսության զարգացման համար ամենակարևոր գործոններից և այս պահին ամենամեծ խոչընդոտներից մեկն արժեթղթերի շուկայի զարգացած չլինելն է։ Սա պրոբլեմ է ստեղծում և՛ ընկերությունների, և՛ քաղաքացիների համար, որովհետև քաղաքացիները՝ իրենց հնարավոր խնայողությունները ներդնելու, իսկ ընկերությունները՝ նոր ֆինանսական միջոցներ ներգրավելու այլընտրանք չեն ունենում, բացի բանկային համակարգից»,- ասում է վարչապետը։
Որ արժեթղթերի շուկան Հայաստանում անմխիթար վիճակում է, նորություն չէ։ Այդպես է արդեն տասնամյակներ շարունակ։ Բայց նույնիսկ այդ պայմաններում ժամանակին Հայաստանում պակաս ներդրումային ակտիվություն չկար։
Ներդրումային ակտիվությունը կտրուկ նվազեց վերջին տասնամյակում։ Հիմնական միջոցներում ՀՆԱ նկատմամբ ներդրումները 41-ից կրճատվել են մինչև 17-18 տոկոսի։
Այս առումով իշխանափոխությունն այդպես էլ ոչինչ չտվեց։ Ընդհակառակը, այդքան բուռն սպասումներից հետո ներդրումային ակտիվությունը երկրում ավելի նվազեց։ Իշխանափոխությունից մեկուկես տարի հետո էլ այդպես է։
Անշուշտ, արժեթղթերի շուկան կարևոր և առանցքային դեր ունի ներդրումների ներգրավման համար։ Բայց դրա կայացումը գործընթաց է, որը կարող է տարիներ, նույնիսկ տասնամյակներ տևել։ Բոլոր ժամանակներում էլ արժեթղթերի շուկայի դերը կարևորվել է։ Սակայն միայն ցանկությունները բավարար չեն այդ շուկայի կայացման համար։ Չնայած վերջին շրջանում կառավարությունն ու Կենտրոնական բանկը որոշակի փորձեր են անում արժեթղթերի բորսան տեղից շարժելու համար, առայժմ արդյունքներ չկան։ Ու չեն էլ լինի, եթե պիտի դա արվի արհեստական ճանապարհով։ Պարտադրել կամ համոզել ընկերություններին արժեթղթեր տեղաբաշխել` պարզապես անհեռանկարային գործ է։ Արժեթղթերի շուկան Հայաստանում չի կայանա այնքան ժամանակ, քանի դեռ հասարակությունն ու տնտեսությունը պատրաստ չեն դրան։
Այնպես որ, անիմաստ է նստել և սպասել արժեթղթերի շուկայի զարգացմանը, որպեսզի ներդրումներ գեներացվեն տնտեսության մեջ։ Թեև, անշուշտ, դա լավագույն տարբերակն է։ Հատկապես որ, ներքին միջավայրում կուտակվել են բավական մեծ ծավալի դրամային միջոցներ, որոնք այլ պարագայում գուցե վերածվեին ներդրումային կապիտալի։ Միայն բանկային ավանդները հասնում են 6-6,5 մլրդ դոլարի, որից ավելի քան 3 միլիարդը բնակչության մասնաբաժինն է։
Սակայն այնպես չէ, որ խնայողությունները ներդրումներ չեն դառնում զուտ այն պատճառով, որ Հայաստանում կայացած չէ արժեթղթերի շուկան։ Դրա համար կան շատ ու շատ այլ պատճառներ։ Ու դրանցից մեկն էլ այն է, որ երկրում չկա կայունություն, չկա վստահություն կառավարության գործողությունների նկատմամբ։ Մարդիկ համոզված չեն, թե վաղն ինչ է սպասվում իրենց։
Եթե ներքին ներդրողը չի վստահում կառավարությանը, դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչպիսին պետք է լինի արտաքին ներդրողի վերաբերմունքը։ Այս պայմաններում պետք է ոչ թե անընդհատ դավադրություններ փնտրել այս ու այն տեղ, այլ գործով զբաղվել։ Իշխանափոխությունից մեկուկես տարի հետո հազիվ հիշել են, որ խնդիրները կառավարության տակ են։ «Այսօր պետք է խոստովանենք, որ մենք դեռևս չունենք ներդրումային առաջարկներին բավարար արագությամբ արձագանքող մեխանիզմ։ ՊՎԾ-ին հանձնարարել եմ ուսումնասիրություններ իրականացնել այս ոլորտում, որ հասկանանք, թե որտեղ է, որ պատշաճ ձևով ընթացք չի տրվում ներդրումային առաջարկին, որպեսզի դրանից որոշակի կազմակերպչական, անհրաժեշտության դեպքում՝ նաև օրենսդրական հետևություններ անենք»,- ասում է վարչապետը։
Հետևություններ, անշուշտ, պետք են, բայց չէր խանգարի, որ Նիկոլ Փաշինյանը սկսեր իրենից։ Ներդրումները շատ զգայուն են, ու մի բան անելուց առաջ լավ կլիներ մտածել նաև հետևանքների մասին։ Թե չէ ամեն ինչ տակնուվրա անել ու դրանից հետո հույս ունենալ, որ ներդրումներ կլինեն, անմտություն է։
Պատահական չէ, որ այսօր կառավարությունը կանգնել է կոտրած տաշտակի առաջ և հույսը դրել է եվրոպարտատոմսերի վրա. «Հիմա տեսնում ենք, որ ունենք բավականին մատչելի, հնարավոր մեգանախագծերի ֆինանսավորման պոտենցիալ։ Ամենալավ պոտենցիալը եվրոբոնդերի նոր հնարավոր թողարկումն է»։ Եվ սա ասում է մի մարդ, ով ժամանակին խոսում էր երկիրը պարտքերի տակ թաղելու մասին։
Որքան էլ այսօր Հայաստանը եվրոբոնդերի թողարկման դիմաց կարող է համեմատաբար էժան փող ներգրավել, միևնույն է, այդ փողը երբեք չի կարող փոխարինել ներդրումներին։ Կառավարությունը պետք է մտածի ոչ թե նոր պարտատոմսեր թողարկելու ու վարկեր վերցնելու, այլ ներդրումներ ներգրավելու համար բարենպաստ միջավայր ստեղծելու մասին։ Տնտեսության զարգացման այլ, ավելի արդյունավետ ճանապարհ չկա։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
