Ցավոք, այն, ինչ ասում է Պետեկամուտների կոմիտեի նախագահը, այնքան էլ համոզիչ չէ։ Հարկային մուտքերի ֆանտաստիկ աճը ոչ մի կերպ չի բխում առկա տնտեսական իրողություններից, որոնք կան Հայաստանում։
Այն գործողությունները, որոնք իշխանություններն իրականացնում են այս կամ այն ուղղությամբ, իրենց բնույթով ոչ միայն հեղափոխական՝ ռևոլյուցիոն չեն, այլև, ընդհակառակը, պարզ էվոլյուցիոն են:
Վերջին շրջանում բոլորս գիտենք երկու շատ կարևոր, կամ մեկը մեկից կարևոր սննդամթերք, որոնց էժանանալու հաշվին կարելի է միջին վիճակագրական «տանելի» ցուցանիշներ ստանալ:
Կառավարության գործունեությունն այդպես էլ բարի ցանկություններից այն կողմ չի անցնում։ Մինչ վարչապետը խոսում է իշխանափոխությունից հետո արձանագրվող աննախադեպ հաջողությունների մասին` մարդիկ դա չեն զգում իրենց առօրյայում։ Պատճառը ոչ թե այն է, որ չեն ցանկանում տեսնել այդ հաջողությունները, այլ, որ դրանք իրականում գրեթե չկան կամ այնպիսին չեն, ինչպիսին ներկայացվում են։
Պետեկամուտների կոմիտեն դեռևս չի հրապարակել առաջին եռամսյակի հարկային եկամուտների ցուցանիշները։ Իսկ մինչ այդ ՊԵԿ նախագահ Դավիթ Անանյանի հետ ունեցած աշխատանքային հանդիպումից հետո Նիկոլ Փաշինյանը շտապեց իր ֆեյսբուքյան էջում որոշ ցուցանիշներ ներկայացնել բյուջեի առաջին եռամսյակի կատարողականի վերաբերյալ։
Կենտրոնական բանկը հրապարակել է Հայաստանի անցած տարվա վճարային հաշվեկշիռը։ Ինչպես հայտնի է, սա մի փաստաթուղթ է, որը հնարավորություն է տալիս պատկերացում կազմել նաև կատարված օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների վերաբերյալ։ Ըստ այդմ, անցած տարվա չորրորդ եռամսյակի արդյունքները, մեղմ ասած, հեռու են սպասելիքներից։
Այն, ինչ անում կամ մտադիր է առաջիկայում անել կառավարությունը որոշ ուղղություններով, անհամատեղելի է ներդրումների հետ։ Ուզենք թե չուզենք, պետք է հաշտվենք այս մտքի հետ։
Մեր լրատվամիջոցներում արտասահմանյան տնտեսական տեղեկատվությունից ամենաշատ թարգմանված ու ներկայացված լուրն այս շաբաթ ռուսաստանյան թանկացումների մասին էր: Թեման իսկապես հետաքրքիր ու կենսական է մեր համար: Որովհետև խոսքը ՌԴ-ում ցորենի և ալյուրի թանկացման մասին է:
Վարչապետի պաշտոնը ստանձնելուց անմիջապես հետո Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ մենաշնորհները Հայաստանում վերացված են։ Դրանից կարճ ժամանակ անց հատուկ խորհրդակցություն հրավիրվեց՝ ցույց տալու համար, որ մենաշնորհների վերացումը տալիս է իր արդյունքը. էժանացել են բանանն ու շաքարավազը, որոնց շուտով կհաջորդեն նաև այլ ապրանքներ։
Պարզվեց՝ 2018թ. փետրվարին Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառությունը կազմել էր 592,8 մլն դոլար։ Այսինքն` նույնիսկ 24,6 միլիոնով ավելի, քան այս տարի։ Այդ ամսին Հայաստանից արտահանվել էր ավելի քան 210 մլն դոլարի ապրանք։ Այլ կերպ ասած` առնվազն 7 միլիոնով ավելի, քան 2019թ. նույն ամսին։ Ներմուծումը կազմել էր 382,6 միլիոն` այս տարվա 375,6 մլն դոլարի դիմաց։
Փետրվարին բյուջեի մուտքերը ոչ միայն չեն ավելացել, այլև նույնիսկ նվազել են։ Եթե անցած տարվա նույն ամսին պետական գանձարան հաշվեգրված հարկային եկամուտների ու պետտուրքերի գումարը կազմել էր ավելի քան 89,9 միլիարդ, ապա այս տարի եղել է շուրջ 86,6 մլրդ դրամ։
Չնայած Հայաստանում տեղի ունեցած իշխանափոխությունից մեկ տարի դեռ չի անցել, այնուհանդերձ նոր ցնցումների ռիսկերը չեն վերացրել։ Դրանք կապված են սպասվող տնտեսական բարեփոխումների հետ։
Այսօր արդեն նուրբ ակնարկ կա այն մասին, որ ռուսական կողմի հետ բանակցություններ են վարվում միջուկային վառելիքի տեղափոխման մասին: Ակնարկն արվում է համարյա դիվանագիտական «դատարկաբանության» մակարդակում:
Խոսքը ոչ թե հայտարարվող 1,5-2 տոկոս գնաճի, այլ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների իրական թանկացումների մասին է։ Այդ խնդրին Նիկոլ Փաշինյանը, երբ դեռևս Ազգային ժողովի պատգամավոր էր, շատ ավելի բուռն էր արձագանքում։
Փոխարենը մտածելու, թե ինչ կարելի է անել տնտեսական գործընթացները երկրում ակտիվացնելու և մարդկանց համար աշխատելու ու արժանապատիվ ապրելու հնարավորություններ ստեղծելու համար, եղածն էլ քանդում ենք` առանց մտածելու հետևանքների մասին։ Քանդելը, թերևս, ամենահեշտ բանն է, որը կարելի է անել։
Մինչ Նիկոլ Փաշինյանը խոսում է հիպոթեքային վարկերի կրկնակի աճի, շինարարության հսկայական ակտիվության, տնտեսական հեղափոխության մասին, անշարժ գույքի շուկան հեղափոխական տեմպերով նահանջում է։
Ստացվում է, որ չկարողանալով իրավական ճանապարհով և հայտարարված աղմկոտ բացահայտումների միջոցով հետ բերել խոստացված միլիոնավոր դոլարները` քաղաքական իշխանությունը հակված է գնալ մեկ այլ ծայրահեղության. առանց դատ ու դատաստանի՝ խլել մարդկանց ունեցվածքը։
Որքան էլ խոսենք կոռուպցիայի բացակայությունից, ՀԴՄ կտրոնների առատությունից, միևնույն պատկերն է` ոչ առևտրական կազմակերպությունները շատ ավելի ծանրակշիռ հարկատուներ են, քան բուն առևտրական կազմակերպությունները: Մատենադարանի 211-րդ տեղի և 1,6 մլն դոլարը գերազանցող հարկային մուտքերի դիմաց՝ «Երևան մոլը» խոշոր հարկատուների ցանկում 347-րդն է, մոտ 940 հազար դոլարի համարժեք մուծումով:
Կառավարությունը չի կարողանում նույնիսկ բյուջեի նախատեսված փողերը նորմալ հավաքել։ Դա նշանակում է, որ ստվերում պտտվող եկամուտները շարունակում են շրջանցել պետական գանձարանը։
Փաստն այն է, որ դրանով արհեստականորեն ուռճացվել է հարկային եկամուտների կատարողականը։ Մի բան, որը հետագայում ճշգրտման ենթակա չէ։ Այն, ինչ արձանագրվում է տարվա վերջին` նույնիսկ նման սխալ փոխանցումների կամ անհասկանալի տուգանքների միջոցով, համարվում է բյուջեի վերջնական ցուցանիշ։
Այն ավելի շատ նման է հին սովետական մի ֆիլմի՝ «Իվան Վասիլևիչը փոխում է մասնագիտությունը», որտեղ շենքի լիազորն արգելում է տվյալ ամսին ամուսնալուծվել, քանի որ դա փչացնում է վիճակագրությունը:
Առաջին հարցը, որ այս փոփոխությունն առաջացրեց, իհարկե, վերաբերում է սեղմված գազի գնի թանկացմանը: Եթե առաջնորդվենք պարզ հաշվարկի մեթոդաբանությամբ, ապա պետք է փաստենք, որը գնի թանկացում, որպես այդպիսին, չպետք է լինի:
Որքան էլ ժամանակին Նիկոլ Փաշինյանը խոստանում էր ստվերային տնտեսության, օլիգարխների ու արտոնյալների հաշվին պետական բյուջեի մուտքերն ավելացնել տարեկան առնվազն 800 մլն դոլարով, այսօր այլևս չի խոսում այդ մասին։ Փոխարենը՝ բարձրացնում է արտաքին, գուցե նաև՝ ներքին միջավայրից վարկերի ներգրավման հարցը։
Այդ բեռը կրելու են հիմնականում սպառողները կամ, այլ կերպ ասած, քաղաքացիները։ Բայց դա չի նշանակում, թե այն չի անհանգստացնում նաև տնտեսական հատվածի մասնակիցներին։ Հարկային բեռի ծանրացումը բերելու է զանգվածային թանկացումների։ Կրճատվելու է պահանջարկը։
Կատարենք մի պարզ հաշվարկ. եթե վարչապետի հայտարարած 12,5 մլն հատ ՀԴՄ կտրոնը բաժանում ենք դաշտում հայտնված 25 հազար նոր սուբյեկտների վրա, ապա ստացվում է, որ հունվար-փետրվարին նրանցից յուրաքանչյուրը տրամադրել է ընդհանուր առմամբ 500 ՀԴՄ կտրոն։ Այլ կերպ ասած, խոսքը միջին օրական ընդամենը 8-9 կտրոնի մասին է։
Պետք է հասկանալ, որ միայն կոռուպցիայի դեմ պայքարելով կամ մենաշնորհները արգելելով՝ տնտեսությունը չի զարգանում։ Ներդրումներ են պետք, որոնց համար հարկավոր է նպաստավոր միջավայր ստեղծել։ Իսկ նպաստավոր միջավայրը ոչ թե հայտարարություններով կամ խոստումներով, այլ կոնկրետ մեխանիզմներով են ձևավորում։
Զավեշտը հասել է այնտեղ, որ կառավարության պաշտոնյաները փորձում են արդարացում գտնել նաև դրա համար։ Պարզվում է՝ հարկային բեռի ավելացմամբ նրանք մտածում են քաղաքացիների առողջության մասին, որովհետև «բոլոր տեսակի գազավորված ըմպելիքները` անկախ շաքարի պարունակությունից, վնասակար են»։ Իսկ գուցե ճիշտ կլիներ միանգամից արգելե՞լ դրանց իրացումը։
Կենտրոնական բանկի միջազգային պահուստները, որոնք արտահայտված են հիմնականում տարադրամով, արագորեն դատարկվում են։ Ընդամենը մեկ ամսում դրանք պակասել են 255 մլն դոլարով կամ ավելի քան 11 տոկոսով։ Դեկտեմբերի 2 մլրդ 249 մլն դոլարի դիմաց՝ այս տարվա հունվարին ԿԲ արտաքին պահուստները մնացել են 1 մլրդ 994 մլն դոլար։
Հայաստանի զարգացման համար ներդրումների դերը դժվար է թերագնահատել: Տարիներ շարունակ ներդրումների կարևորության աքսիոմատիկ ճշմարտության մասին շատ է խոսվում, և թվում է, թե կա՞ արդյոք կարիք՝ կրկին անդրադառնալ հարցին:
Կառավարության տնտեսական ծրագրի նկատմամբ կասկածներ ունեցող փորձագետների մի մասը մատնանշում է արդյունաբերության նկատմամբ վերաբերմունք-տեսակետի բացակայությունը:
