Նիկոլ Փաշինյանի Իրան կատարած այցով այդպես էլ չտրվեցին այն բազմաթիվ հարցերի պատասխանները, որոնք կային հայ-իրանական հարաբերություններում։ Խոսքն առաջին հերթին տնտեսության մասին է։ Այս ոլորտում երկու երկրների միջև առկա է ահռելի պոտենցիալ, որը շարունակում է մնալ չիրացված։
Ինչպես ՀԲ-ն, այնպես էլ՝ ԱՄՀ-ն, առաջիկա երկու տարիներին մեծ ակնկալիքներ չունեն Հայաստանի տնտեսությունից։ Միջազգային այս հեղինակավոր կազմակերպությունների կանխատեսումներով՝ միջինժամկետ հեռանկարում մեր երկրի տնտեսությունը կաճի հազիվ 4-5 տոկոսով։
Դեռևս անցած տարվա վերջին ակնհայտ դարձավ, որ պետական բյուջեի հարկային եկամուտների ապահովման առումով ինչ-որ բան այնպես չէ։ ՊԵԿ-ը հնարավոր ամեն ինչ արեց բյուջեի բարձր կատարողական ցույց տալու համար։
Վիճակագրական ծառայությունը չի դադարում զարմացնել քաղաքական իրավիճակի փոփոխություններին արագ հարմարվելու իր ունակությամբ։ Այնպիսի տպավորություն է, որ այս կառույցն իրենից կախված ամեն ինչ անում է երկրում տեղի ունեցող տնտեսական գործընթացների վերաբերյալ իշխանությունների ակնկալիքներն արդարացնելու համար։
Անշուշտ, լավ է, որ կառավարությունը մտածում է տեղական արտադրողին պաշտպանելու մասին։ Բայց տեղական արտադրողին այդպես չեն պաշտպանում։ Դա, թերևս, այն վատագույն տարբերակն է, որն ընտրել է կառավարությունը։ Կամ՝ ինչո՞ւ վարչապետի հոգածությանն արժանացավ հենց Գագիկ Ծառուկյանը։
Իր տասնամսյա գործունեության ընթացքում կառավարությունը լուրջ խոչընդոտներ ստեղծեց տնտեսության համար։ Տուժեցին հատկապես օտարերկրյա ներդրումները։ Չնայած իշխանության եկած քաղաքական ուժի ձևավորած սպասումներին, այնուհանդերձ իշխանափոխությանը հաջորդած շրջանում դրանք կրճատվեցին։
Ստացվում է, որ և՛ գայլերն են կուշտ, և՛ ոչխարները՝ անվնաս։ Իսկ թե դրանից ի՞նչ է շահում պետական բյուջեն, կարևոր չէ։ Կարևորն այն է, որ հասարակությունը տեսնի, թե ինչպես է Պետեկամուտների կոմիտեն կատարում բյուջեն։
Եթերում վստահ և խրոխտ ձայնով մաթեմատիկա առարկան բնաջնջելուց զատ՝ Աղազարյանը նաև ձեռքի հետ 10 միլիարդով ավելացնում է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի վճարած հարկերը, փաստացի 32 միլիարդի պարագայում վստահորեն մի քանի անգամ արտաբերելով 42 միլիարդ թիվը:
Վիճակագրության ծառայությունը հրապարակել է «Միջին ամսական աշխատավարձ. ըստ մարզերի և Երևան քաղաքի» աղյուսակը: Հետաքրքիր է: Կարելի է դիտարկել, թե ինչպես են փոփոխվել աշխատավարձերը վերջին հինգ տարում:
Անշարժ գույքի կադաստրի կոմիտեի հրապարակած վերջին ցուցանիշները վկայում են, որ անցած տարվա վերջին անշարժ գույքի շուկայում առկա նախկին հուսադրող միտումներից ոչինչ չի մնացել։
Ինչքան էլ Հայաստանի տնտեսությունն իսկապես լուրջ տրանսֆորմացիայի կարիք ունի, դա չի կարող լինել առանձին ոլորտներում արհեստական շոկեր ստեղծելու ճանապարհով։
Կառավարությունը հույսը դրել է թավշյա հեղափոխության, այսպես ասած, համաշխարհային հեղինակության վրա, որը, սակայն, առայժմ ոչնչով չի արդարացնում սպասելիքները։
Հարկավոր է ոչ թե քաղաքացուն դարձնել հսկիչ, այլ՝ գործուն մեխանիզմներ ստեղծել՝ մի կողմից՝ հարկային բեռի թեթևացման, մյուս կողմից՝ հսկողական խիստ միջոցների կիրառման ուղղությամբ։ Եթե կառավարությունն իսկապես ուզում է արդյունքի հասնել, այլ տարբերակ պարզապես չունի։
Թե ինչո՞վ է պայմանավորվել Ս.Ալեքսանյանին պատկանող այս ընկերության կողմից պետական բյուջե վճարված հարկերի կրճատումը, հավանաբար շատերին է հետաքրքրում։
Պաշտոնապես արդեն հայտարարվել է Իրանի Իսլամական Հանրապետություն ՀՀ վարչապետի այցի մասին: Մամուլը, հայկական պաշտոնական շրջանակները, Իրանի դեսպանատունը պարբերաբար անդրադառնում են այդ խնդրին:
Վիճակագրությունը փաստում է, որ վերջին 7 տարիներին աղքատության մակարդակի նվազմանը զուգահեռ՝ զգալի նվազել է նաև ծայրահեղ աղքատների թվաքանակը՝ 2017 թվականի արդյունքներով կազմելով 1.4 տոկոս: Հիմա արդեն հեղափոխական կառավարության ծրագրով նախատեսվում է 5 տարվա ընթացքում՝ մինչև 2023 թվականը, վերացնել ծայրահեղ աղքատությունը:
Հունվարի 1-ից Հայաստանին մատակարարվող ռուսական գազի գինը բարձրացել է 15 դոլարով։ Տարեկան կտրվածքով դա պահանջում է լրացուցիչ առնվազն 30 մլն դոլար։ Առայժմ որևէ մեկը չի ստանձնել այդ գումարի վճարման պարտավորությունը։ Իսկ դա նշանակում է, որ Հայաստանը սկսել է պարտք կուտակել գազի դիմաց։
Իհարկե, կառավարության այս ծրագրի հեղինակներն իրենք էլ գիտակցում են, որ տարիներ անց ժողովրդին խաբելն ավելի հեշտ կլինի, եթե չլինեն նշված թվերը: Կլինեն ելույթներ, կմեղադրեն բոլորին, բայց միաժամանակ գլուխ կգովեն, թե աղքատությունն էապես նվազել է, ու անգամ այդ ժամանակ իրենք էլ չեն իմանա, թե որն է համարվում «էապես նվազում»:
2018թ. պետական բյուջեի հարկային եկամուտների հաստատված ցուցանիշը կազմել է 1,261.5 մլրդ դրամ, իսկ հարկային եկամուտների փաստացի մեծությունը՝ 1,257.9 մլրդ դրամ։ Այսինքն՝ կատարողականը կազմել է 99. 7 % և 2018 թ. հաստատված բյուջեն 3. 6 մլրդ դրամով կամ 0. 3 տոկոսային կետով թերակատարվել է։
Խորհրդարանական ընտրություններից անցել է երկու ամիս։ Եթե հավատալու լինեինք վարչապետին, ապա ներդրողները հիմա պիտի ջարդեին Հայաստանի դռները։
Համակարգի ներդրումից հետո կենսաթոշակային ֆոնդերում ձևավորվել է շուրջ 320 մլն դոլարի կապիտալ։ Սրանք երկար և էժան գումարներ են, որոնք ճիշտ օգտագործելու դեպքում կարող են լուրջ նշանակություն ունենալ տնտեսության համար։ Սակայն չեն ունենում։
Մինչ կառավարությունը խոստանում է առաջիկա հինգ տարիներին ապրանքների և ծառայությունների արտահանումը հասցնել ՀՆԱ 43-45 տոկոսին, Հայաստանի տնտեսության դիրքերն արտաքին շուկաներում թուլանում են։
Երբ դեկտեմբեր ամսին Երևանի քաղաքապետարանի կողմից հրապարակվեց 2019թ. բյուջեի նախագիծը, այն բուռն քննարկումների առիթ հանդիսացավ: Հիմնական խնդիրը ծախսերի անհամաչափությունն էր մայրաքաղաքի ներկայիս խնդիրների ենթատեքստում:
«Ո՞վ և որտեղի՞ց է վճարելու 15 դոլարը» հարցը մնաց անպատասխան: Ավելի ճիշտ՝ իշխանությունները պնդում էին, որ գազամատակարար ընկերությունն այն կվերցնի իր վրա: Իսկ «Գազպրոմ Արմենիան» լռում էր: Երեկ պարզ դարձավ, որ այս հիմնարկությունն առայժմ բանակցությունների մեջ է:
Մի խոսքով, կառավարության ծրագրում կա ամեն ինչ, ամեն ինչ, բացի ամենակարևորից՝ գործ անելուց։ Ամբողջ 71 էջերում բարի երազանքների կողքին բացակայում է գործողությունների հաջորդականությունը՝ այն, թե ինչպե՞ս է պետք հասնել այդ արդյունքին։
Այլևս չկա նախկին վստահությունը՝ ներդրումների ներգրավման հետ կապված։ Եթե նախորդ ծրագրում կառավարությունը հույս ուներ, որ քաղաքական կայունության պահպանման պայմաններում դրական սպասումները կվերածվեն ներդրումային լուրջ հոսքերի, ապա այս փաստաթղթում նման լավատեսություն չկա։
Կասկած չկա, որ այսպես շարունակվելու դեպքում առաջիկայում Հայաստանի տնտեսության խնդիրները գնալով խորանալու են։ Երկար ժամանակ պետք չի լինելու համոզվելու համար, որ տնտեսության զարգացումները մտել են փակուղի։
Մինչ Հայաստանի տնտեսությունը ֆինանսական միջոցների, առավել ևս՝ ուղղակի ներդրումների լուրջ կարիք ունի, կապիտալն ահռելի տեմպերով արտահոսում է երկրից։ Միայն անցած տարի ֆիզիկական անձանց փոխանցումներն արտերկիր ավելացել են շուրջ 200 մլն դոլարով։ Սա հսկայական գումար է Հայաստանի տնտեսության համար։
Կենտրոնական բանկը կամ արձանագրել է տնտեսության անկում, կամ առնվազն ունի այդպիսի հիմնավոր սպասումներ, և վարվող քաղաքականությունը ոչ այլ ինչ է, քան հստակ ուրվագծված հակառեցեսիոն` կանխարգելիչ միջոցառումների ամբողջականություն:
Որ կառավարությունը չունի տնտեսական քաղաքականության հայեցակարգ, փաստ է։ Այդպես էլ ինն ամիսը բավական չեղավ նման փաստաթուղթ ներկայացնելու համար։ Բայց այնպես չէ, որ կառավարությունը միայն այդ հարցում է թերացել։
