Սա փաստում է էներգետիկ համակարգի զուտ իրավիճակային, հակահամակարգային կառավարման մասին․ Վահե Դավթյան
Հուլիսի 1-ից պետությունը չի սուբսիդավորում արևային կայանների վարկավորումը։ Սուբսիդավորման հնարավորության պայմաններում վերջին տարիներին Հայաստանում արևային կայանների տեղադրումը զգալիորեն աճել է՝ հանգեցնելով էլեկտրաէներգիայի ավելցուկի, բայց այս ավելցուկը, փաստացի, դարձել է ոչ թե հնարավորություն, այլ՝ խնդիր, և պետությունը որոշել է հարցին լուծում տալ արտադրության ավելացումը դանդաղեցնելու միջոցով։
Արևային ոլորտի օրենսդրական փոփոխությունները, ըստ ոլորտում գործունեություն ծավալող տնտեսվարողների, վտանգավոր հետևանքներ կարող են ունենալ ոլորտի զարգացման, երկրի էներգետիկ կայունության և, առհասարակ, Հայաստանի տնտեսության վրա։ Նրանք չեն բացառում, որ շատ ընկերություններ կհայտնվեն նաև փակման վտանգի կամ աշխատատեղերի կրճատման հարցի առջև։
Ի դեպ, այսօր ՀՀ-ում արևային էներգետիկայի ոլորտում գործունեություն է ծավալում մոտ 70 ընկերություն, որոնք 3000-ից ավելի աշխատատեղ են ապահովում։ Միայն 2024թ․ պետբյուջե է վճարվել 4,1 մլրդ դրամ հարկ։
Քաղաքական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, էներգետիկ անվտանգության փորձագետ Վահե Դավթյանը թվացյալ հաջողությունների ֆոնին անհրաժեշտ է համարում առավել խորքային դիտարկել Հայաստանի էներգետիկայում տեղի ունեցող փոփոխությունները։
«Վերջին տարիներին արևային էներգետիկայի համատարած սուբսիդավորումը, ներդրողների համար հարմար սակագների սահմանումը հանգեցրին ոլորտի բավականին ինտենսիվ զարգացմանը: Սակայն այդ զարգացման ոչ համակարգային բնույթն այսօր էներգետիկ անվտանգության ռիսկեր է ստեղծում,- 168.am-ի հետ զրույցում արձանագրեց Վահե Դավթյանը՝ մանրամասնելով,- Վերջին տարիներին արձանագրվում է արևային կայանների կողմից էլեկտրաէներգիայի արտադրության կտրուկ աճ: 2023 թ.-ին այն կազմել է 55 տոկոս, 2024-ին՝ 32,9 տոկոս, նույն միտումը շարունակվում է նաև այս տարի՝ 74 տոկոս առաջին կիսամյակում: Ավանդաբար, սա կառավարության կողմից ներկայացվում է որպես էներգետիկ դիվերսիֆիկացման արդյունք, սակայն իրականությունն առավել բարդ է։
Ակնհայտ է, որ առանց կուտակման ենթակառուցվածքների և սինխրոնիզացման կոնվենցիոնալ հզորությունների հետ՝ արևային գեներացիայի նման արագ աճը կարող է խաթարել ամբողջ համակարգի հավասարակշռությունը։ Իսպանիայի ու Պորտուգալիայի այս տարվա ապրիլյան բլեքաութը՝ դրա վառ օրինակ․ արևային կայանների կողմից արտադրված էլեկտրաէներգիայի կտրուկ ու գրեթե անվերահսկելի աճը պարալիզացրեց այդ երկրների էներգետիկ համակարգերը: Արդյունքում՝ վերջին 3 ամիսների ընթացքում նույն Իսպանիայում նկատվում է գազատուրբինային գեներացման աճ, ինչն ապահովում է համակարգի կայունությունը, քանի որ ավանդական էլեկտրակայանները՝ ներառյալ կոմբինացված ցիկլի գազային կայանները, լարման ավելի բարձր կայունություն են ապահովում ցանցում՝ ի տարբերություն արևային կամ հողմային կայանների»։
Էներգետիկ անվտանգության փորձագետի պնդմամբ՝ Հայաստանում արևային էներգետիկայի այսպիսի տեմպերով ընդլայումը տանում է համակարգի ապակենտրոնացմանը:
«Այսօր հանրապետությունում շահագործվում են մոտ 39.000 փոքր արևային կայաններ, որոնց ընդհանուր հզորությունը կազմում է շուրջ 510 ՄՎտ և ամսական աճում է միջինը 15 ՄՎտ-ով: Դա ավելի շատ է, քան Հայկական ԱԷԿ-ի հզորությունը՝ մոդեռնիզացիայից հետո:
Դա փաստացի փոխում է սպառման կառուցվածքը՝ նվազեցնելով կախվածությունը կենտրոնացված ցանցից։ Միաժամանակ, այս գեներացիան դուրս է մնում պաշտոնական վիճակագրությունից և պլանավորման շրջանակներից, ինչը լուրջ մարտահրավեր է միջին և երկարաժամկետ հեռանկարում»,- պարզաբանեց նա։
Անդրադառնալով նաև արդյունաբերական նշանակության կայաններին՝ մասնագետը հավելեց, որ Հայաստանում գործող 84 արևային էլեկտրակայաններն ապահովում են ևս 370,1 ՄՎտ արտադրանք, իսկ շինարարության փուլում գտնվող արևային կայանների շահագործումից հետո դրանց ընդհանուր քանակը կհասնի 131-ի, համախառն հզորությունը՝ 614,9 ՄՎտ-ի։
«Այսպիսով, առաջիկայում արևային գեներացիայի ընդհանուր ծավալը կարող է գերազանցել 1100 ՄՎտ-ի շեմը։ Արդյունքում փաստացի խախտվում են այն ռազմավարական նպատակադրումներն ու ցուցանիշները, որոնք սահմանված էին Հայաստանի՝ մինչև 2040 թ. էներգետիկայի զարգացման ծրագրում: Վերջինիս համաձայն՝ մինչև 2030 թ. երկրի էներգետիկ համակարգում արևային էներգետիկայի կշիռը պետք է հասնի 15 տոկոսի: Այս տարվա առաջին կիսամյակում, սակայն, այդ ցուցանիշն արդեն գերազանցում է 14 տոկոսը, իսկ մայիսին հասնում է մոտ 22 տոկոսի, ինչը փաստում է էներգետիկ համակարգի զուտ իրավիճակային, հակահամակարգային կառավարման մասին՝ առանց տնտեսության մակրոցուցանիշների հետ կորելացման»,- ամփոփեց Վահե Դավթյանը։
