Հուլիսյան մարտերից հետո ո՞ր երկրներին է ռազմական ղեկավարությունն առաջարկել չեզոքացնել թուրքական պատերազմական սպառնալիքը, ո՞վ է այն ընդունել ի գիտություն
Երեկ անդադարձել էինք հուլիսյան մարտերից առաջ և հենց մարտերի օրերին տեղի ունեցած իրադարձություններին և կարևոր դրվագներին, այդ թվում՝ թուրք-ադրբեջանական զորավարժություններին:
Նախիջևանյան զորավարժությունների ընթացքում թուրքական F16-երի վերաբազավորում էր տեղի ունեցել դեպի Գյանջա (Գանձակ) քաղաք, նաև՝ Ադրբեջանը «Բայրաքթարներ» էր տեղակայել Նախիջևանում, ինչից պարզ էր՝ այդ ամենը վարժանքի նպատակով չէ։
Նշվածի վտանգավորությունը հաշվի առնելով՝ այն ժամանակվա ռազմական ղեկավարությունը F16-ի կիրառելիությունը չեզոքացնելու նպատակով հանդիպումներ էր ունեցել Հայաստանի դաշնակից ՀԱՊԿ-ի և ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների հետ։
2023 թվականի օգոստոսի 1-ին Քննիչ հանձնաժողովում ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Դավիթ Տոնոյանը հայտնել էր, որ հանդիպումներում առաջնահերթությունը տրվել է ՆԱՏՕ անդամ երկրների դեսպաններին, ի վերջո, Թուրքիան ՆԱՏՕ անդամ է:
Հիշեցնենք, որ 44-օրյայից 2 օր առաջ հայկական կողմը հենց F16-ի օդաչուների խոսակցությունն էր լսել, որ «կարևոր բանի պիտի մասնակցեն»:
«Բոլորին տրվել են Թուրքիայի F16-երի օդային դիագրամաները, և տրվել են ամենօրյա պարբերականությամբ: Խնդրանքս եղել է՝ չեզոքացրեք այդ երկրի ներգրավումն Արցախյան պատերազմի թատերաբեմում: Այդ ժամանակ դեռ ՆԱՏՕ-ն 29 անդամ ուներ, ՀՀ-ում հանդիպել եմ 12 անդամ երկրի հետ, ընդ որում, որոշների հետ՝ մի քանի անգամ»,- մանրամասնել էր նա՝ հավելելով, որ 2020 թվականի հուլիսի 29-ից օգոստոսի 12-ը թուրք-ադրբեջանական զորավարժությունների ժամանակահատվածից սկսած 3 հանդիպում է ունեցել ՌԴ պաշտպանության նախարարի հետ, հատկապես, երբ, ըստ նրա՝ «իրավիճակը չսադրելու որոշակի դիմում կար»:
2020 թվականի հուլիսի 28-ին ՀՀ պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանն ընդունել էր ՀՀ-ում ՌԴ արտակարգ և լիազոր դեսպան Սերգեյ Կոպիրկինին և ՌԴ դեսպանության ռազմական և ռազմաօդային կցորդ, գնդապետ Անդրեյ Գրիշչուկին:
Պաշտպանության նախարարը, մասնավորապես, ներկայացրել էր Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից տարածաշրջանում անվտանգային իրավիճակն ապակայունացնող քաղաքական և բուն ռազմական քայլերի վերաբերյալ իր գնահատականները, և նշել, որ ՀՀ զինված ուժերը, ինչպես նաև համապատասխան ուղղությամբ հայ-ռուսական միացյալ խմբավորման ստորաբաժանումները բոլոր հետախուզական միջոցներով շարունակում են մշտական ռեժիմով հետևել, վերլուծել և պատրաստ լինել իրավիճակի ցանկացած զարգացման:
Ի դեպ, 2020-ի հուլիսյան մարտերի օրերին հայ-ռուսական զորավարժություններ են անցկացվել, որին ՀՀ Զինված ուժերից բավականին մեծ՝ մեկ գնդին հավասար ուժեր էին ներգրավվել՝ տանկային, հրետանային, մոտոհրաձգային, և այլն: Այս առնչությամբ ադրբեջանական կողմն անհանգստություն էր հայտնել, ինչին ի պատասխան՝ ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն հեռախոսազրույցի ընթացքում Ադրբեջանի պաշտպանական գերատեսչության ղեկավար Զաքիր Հասանովին վստահեցրել էր, որ հայ-ռուսական զորավարժությունները որևէ կերպ առնչություն չունեն հայ-ադրբեջանական սահմանագոտում ընթացիկ իրավիճակի հետ:
Սակայն, նշվածից բացի, 2020 թվականի հուլիսի 23-ին հայ-ռուսական միավորված հակաօդային պաշտպանության համակարգի վարժանքներ էին անցկացվել, խաղարկվել էին հետախուզական-հարվածային ԱԹՍ-ների կիրառման և հակազդման տարբեր սցենարներ։
Իսկ 2020-ի օգոստոսի 12-ին Ալիևը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ընթացքում ՌԴ նախագահի ուշադրությունն էր հրավիրել այն փաստի վրա, որ նույն տարվա հուլիսի 17-ից առ այդ պահը Ռուսաստանից Հայաստան ռազմական նշանակության բեռների մատակարարման ինտենսիվությունն անհանգստություն և լուրջ հարցեր է առաջացնում Ադրբեջանի հանրությունում՝ «Ռուսաստանից Հայաստան (Ղազախստանի, Թուրքմենստանի և Իրանի օդային տարածքով) մատակարարված ռազմական նշանակության բեռների ծավալը գերազանցել է 400 տոննան»:
44-օրյա պատերազմից հետո 168.am-ը գրել էր, թե քանի հեռախոսազրույց է ունեցել Փաշինյանը Պուտինի հետ, քանի հեռախոսազանգ՝ Իրանի և Ֆրանսիայի նախագահների:
2020 թ. հուլիսի 28-ին ՀՀ զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Օնիկ Գասպարյանն ընդունել էր ՀՀ-ում ԱՄՆ արտակարգ և լիազոր դեսպան Լին Թրեյսիին և դեսպանության ռազմական կցորդ, գնդապետ Սքոթ Մաքսվելին:
Հուլիսի 29-ին էլ ՀՀ պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանը հանդիպել էր Իրանի արտակարգ և լիազոր դեսպան Աբբաս Բադախշան Զոհուրիին և ռազմական կցորդ, գնդապետ Մեհդի Հեյաթ Վեջդանիին:
Հանդիպմանն անդրադարձ էր եղել թուրք-ադրբեջանական համատեղ զորավարժությունների բնույթին, գնահատվել դրանց հնարավոր ազդեցությունը տարածաշրջանում կայունության ապահովման տեսանկյունից:
Նույնը օրը Տոնոյանը պաշտպանության նախարարությունում ֆրանսիական կողմին զգուշացրել էր թուրք-ադրբեջանական համատեղ զորավարժությունների հնարավոր հետևանքների և նպատակների մասին:
44-օրյա պատերազմի օրերին ևս մի քանի անգամ այդ ժամանակ Ֆրանսիայի դեսպան Ջոնաթան Լաքոտն այցելել էր Պաշտպանության նախարարություն:
Նշենք, որ այս հանդիպումների ֆոնին Փաշինյանի իշխանությունը հրաման էր իջեցրել ՀՀ ԶՈՒ-ին, Արցախի ՊԲ-ին՝ չթիրախավորել Ադրբեջանի կամ այնտեղի օտարերկրյա ենթակառուցվածքները, որտեղ, բնականաբար, իրենց հետաքրքրություններն ունեին ՆԱՏՕ-ի անդամ որոշ երկրներ: Այս տարի այս թեմայի վերաբերյալ խոստովանություն էր արել «Հանուն Հանրապետության» կուսակցության նախագահ Արման Բաբաջանյանը՝ ասելով. «Ադրբեջանն իր մեջ գտավ ուժ, կարողություն՝ իր էներգառեսուրսները արևմտյան ընկերությունների հետ, Արևմուտքի հետ զարգացնելու, ուժ ստանալու իր տարածքները հետ բերելու համար»:
Իսկ այն, որ, ըստ էության, Հայաստանը Թուրքիայի հետ է բանակցում անգամ Ադրբեջանի հետ խաղաղության հաստատման հարցում, այսինքն՝ այստեղ ազդեցիկ է Թուրքիայի դերը, որի շնորհիվ Ադրբեջանը հաղթել է 44-օրյա պատերազմում, կարելի էր կռահել դեռ հուլիսյան մարտերի օրերին, ինչի մասին մի առիթով ակնարկել էր հենց ինքը՝ Նիկոլ Փաշինյանը՝ ասելով. «Թուրք ադրբեջանական զորավարժությունների շրջանում գնայի թուրքերին ասեի՝ եկեք առանց պատերազմի լուծենք հարցը, պիտի ասեին՝ կոնկրետ ժամանակացույց տուր, երբ ես տարածքները հանձնում»:
