Կարևոր է հասկանալ՝ ԱՄՆ-ը և նրա դաշնակիցները չեն կարող և քաղաքականապես չեն ցանկանում Հայաստանին տրամադրել անվտանգության այնպիսի երաշխիքներ, որոնք նախատեսված են ՆԱՏՕ-ի պայմանագրի 5-րդ կետով. «ՌԵՆԴ»-ի վերլուծաբաններ

Օրեր առաջ ամերիկյան հեղինակավոր «RAND» կորպորացիան իր կայքում հրապարակել էր Ջո Հաբերմանի ու Փոլ Քորմերիի հեղինակած «ԱՄՆ-ն չի կարող երաշխավորել Հայաստանի անվտանգությունը՝ չնայած Ադրբեջանի սպառնալիքներին, բայց կարող է օգնել» վերլուծությունը:

Վերլուծաբանների պնդմամբ՝ Միացյալ Նահանգները պետք է ավելի զգույշ ռազմավարություն վարի՝ թե՛ իր, թե՛ Հայաստանի շահերից ելնելով։ Այն պետք է Հայաստանին ապահովի իրեն պաշտպանելու միջոցներով՝ միաժամանակ հստակ ակնկալիքներ դնելով իր պարտավորությունների սահմանների վերաբերյալ: ԱՄՆ պետքարտուղարությունը արձագանքել է հրապարակմանը

Ի դեպ, ըստ «Ամերիկայի ձայնի» այսօր ԱՄՆ պետքարտուղարության ներկայացուցիչը «RAND»-ի հրապարակման մեջ տեղ գտած դրույթների մասին ռադիոկայանի հարցմանն ի պատասխան՝ ասել է.

Միացյալ Նահանգները աջակցում է Հարավային Կովկասի բոլոր երկրների շարունակական ժողովրդավարական զարգացմանը, ինքնիշխանությանը, անկախությանը և տարածքային ամբողջականությանը։ Այն ողջ տարածաշրջանում ԱՄՆ քաղաքականության հիմնական սկզբունքն է, և հենց այդ նպատակով է, որ ընդլայնում ենք [մեր] ներգրավվածությունը Հայաստանի հետ լայն շրջանակով հարաբերություններում»:

Ամերիկյան արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը ողջունել է «ցանկացած բարեխիղճ ներգրավվածություն, որը խաղաղություն և կայունություն է բերում Հարավային Կովկասի ազգերին»՝ հավելելով այդ համատեքստում.

«Ականատես ենք եղել Ռուսաստանի շարունակվող, ավերիչ ագրեսիային Ուկրաինայի դեմ, Վրաստանի ինքնիշխան տարածքի շարունակական բռնազավթմանը և տարածաշրջանում ու ողջ աշխարհում ապակայունացնող գործողություններին: Ուստի, չենք կարող Ռուսաստանին դիտարկել որպես վստահելի կամ բարեխիղճ դաշնակից կամ գործընկեր Հարավային Կովկասում կամ այլուր»:

Անդրադառնալով նաև Իրանին՝ պետքարտուղարությունն ընդգծել է. «Մենք հետևողականորեն խրախուսել ենք այս տարածաշրջանի [Հարավային Կովկասի] երկրներին համապարփակ գնահատել Իրանի մտադրությունները և զգուշությամբ շարունակել իրանական ռեժիմի հետ կապված բոլոր գործարքները»:

«RAND» կորպորացիայի վերլուծաբաններ Ջո Հաբերմանի ու Փոլ Քորմերիի հետ զրուցել է ԱՄՆ Սթենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր Արթուր Խաչիկյանը, որը ներկայացնում ենք ստորև՝ անգլերեն և հայերեն լեզուներով:

– Պարոնայք, շատ շնորհակալ եմ, որ դուք համաձայնեցիք մեզ հետ խոսել: Ես Արթուրն եմ, Հայաստանում միջազգային հարաբերությունների դասախոս եմ: Ես սովորել եմ ԱՄՆ-ում, և ինձ համար շատ հետաքրքիր էր տեսնել մի քանի օր առաջ հրապարակված ձեր հոդվածը: Դա բավականին մեծ արձագանք ունեցավ Հայաստանում, լավ ընդունվեց: Դա բավականին ռացիոնալ և հավասարակշիռ հոդված էր, այն նյութերից, որոնց կարիքը մենք ունենք: Ես շատ կցանկանայի այն քննարկել ձեզ հետ: Ձեզ կխնդրեմ ներկայանալ մեր լսարանին:

– Մեծ սիրով: Իմ անունը Ջո Հաբերման է: Ես քաղաքական վերլուծաբան եմ «Ռենդ» վերլուծական կենտրոնում: Իմ ամբողջ պրոֆեսիոնալ կարիերայի ընթացքում ես շատ հետաքրքրված էի Ռուսաստանով և Ռուսաստանին մերձակա շրջաններով: Իմ աշխատանքի ընթացքում ես ուշադիր և մեծ հետաքրքրությամբ հետևում էի Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձություններին, հատկապես 2023թ. սեպտեմբերին Ադրբեջանի ներխուժումից հետո:

– Ես կխնդրեմ, որ Փոլը նույնպես իրեն ներկայացնի:

– Շատ շնորհակալ եմ: Իմ անունը Փոլ Քըմերրի է: Ես նույնպես քաղաքական վերլուծաբան եմ «Ռենդ» վերլուծական կենտրոնում: Այստեղ աշխատում եմ անցյալ տարվանից և աշխատում եմ հատկապես այն հարցերի վրա, որոնք վերաբերում են ՆԱՏՕ-ին, նրա եվրոպական հարևանների հետ իր հարաբերություններին: Դրանով զբաղվել եմ իմ գրեթե ամբողջ պրոֆեսիոնալ աշխատանքային գործունեության ընթացքում: Ես հետևել եմ նաև Հարավային Կովկասում տեղի ունեցած իրադարձություններին: Կարծում եմ՝ այդ հարցերով շատ ընդհանուր հետաքրքրություններ ունենք Ջոյի հետ, և երկուսս էլ կարող ենք օգտագործել մեր մասնագիտացումներն ու նախկին աշխատանքային փորձառությունը՝ վերլուծելու համար այս հարցերը:

– Շնորհակալ եմ. կարծում եմ՝ դուք ճիշտ այն մարդիկ եք, ում հետ մեզ օգտակար կլիներ զրուցել: Ինչպես գիտեք, մենք «հետաքրքիր» իրադարձություններով ու դեպքերով լի մի քանի տարի տեսանք մեր ռեգիոնում: Շատ բաներ են փոխվել մեզ մոտ, շատ բաներ են փոխվում նաև ամբողջ աշխարհում և ոչ՝ դեպի լավը: Մենք աննախադեպ անկայունության ականատեսն ենք Արևելյան Եվրոպայում, Միջին Արևելքում, Կովկասում: Գերտերությունների հարաբերությունները հիանալի չես կարող անվանել: Հաշվի առնելով այս պայմանները՝ ըստ ձեզ՝ ի՞նչ ուղղությամբ է շարժվում այս տարածաշրջանը:  Մենք ականատեսը եղանք ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Ստոլտենբերգի այցին: Նա այցելեց տարածաշրջան՝ Վրաստան, Ադրբեջան, Հայաստան: Ակնհայտ է, որ մենք այստեղ գտնվում ենք մեծ տերությունների շահերի բախման խաչմերուկում, գործ ունենք Ռուսաստանի, Իրանի հետ: Նրանք խանդավառված չեն այն փաստից, որ այսպիսի այցեր են կատարվում տարածաշրջան, որն աստիճանաբար դառնում է  Ռուսաստանի, Իրանի և Արևմուտքի շահերի բախման հարթակ: Ի՞նչ ուղղությամբ է շարժվում մեր տարածաշրջանը, ի՞նչ ուժեր են որոշում մեր ռեգիոնի քաղաքականությունը:

– ՋՈ.- 2023թ. սեպտեմբերի հետևանքներից մեկը նախ այն էր, որ կանգնեցինք հումանիտար աղետի առաջ, որը կապված էր Ղարաբաղի հայերի՝ 120 000 փախստականների զանգվածային ելքի հետ: Բացի դրանից, գնալով ակնհայտ է դառնում, որ Հայաստանն անվտանգային ոլորտում իր կապերը դիվեսիֆիկացնելու կարիք ունի: Ռուսաստանը մի քանի անգամ ապացուցել է, որ ինքն անվստահելի դաշնակից է, որը չի կարող կամ չի ցանկանում կատարել ՀԱՊԿ պայմանագրով սահմանված իր պարտականությունները Հայաստանի նկատմամբ, ինչպես նաև չեղավ խաղաղության երաշխավոր 2020թ.-ից հետո: Եվ Հայաստանի կառավարությունը հասկանալիորեն փորձում է գտնել այլընտրանքներ ու այլ գործընկերներ, որոնք ի վիճակի կլինեն Հայաստանին տրամադրել այն միջոցները, որոնցով նա կկարողանա ինքն իրեն պաշտպանել: Այստեղ Ֆրանսիան գլխավոր դերն է խաղում: Հնդկաստանը նույնպես որոշ պաշտպանական պայմանավորվածություններ է ձեռք բերել Հայաստանի հետ: Այս գործընթացին մասնակցելու մեծ հնարավորություններ կան նաև ԱՄՆ-ի համար: Վաշինգտոնում Հայաստանի նկատմամբ տարվող քաղաքականության մեջ ակնհայտ փոփոխություն տեղի ունեցավ. Բայդենի ադմինիստրացիան հասկացրեց, որ մտադիր չէ շրջանցել 907 կետը և շարունակել ռազմական օգնություն ցուցաբերել Ադրբեջանին, մի բան, որին Սենատը փորձել է օրենսդրական ամրագրում տալ՝ ընդունելով օրենք Հայաստանի պաշտպանության մասին, որին, սակայն, Կոնգրեսն ամբողջական համաձայնություն չի տվել: Այս ամենը շատ կարևոր է և ցույց է տալիս, որ կարևոր գեոպոլիտիկ փոփոխություններ են տեղի ունենում

– ՓՈԼ.- Դե, ուղղակի ուզում եմ լրացնել: Մենք ակնարկ արեցինք, որ Հայաստանը դժվարությունների հետ է առճակատվել՝ անվտանգության նոր երաշխավոր ընտրելով, որը կարող է ապահովել իր անվտանգությունն այն դեպքում, եթե որևէ առճակատում լինի, կամ այս ռեգիոնում հարցեր առաջանան: Կարող ենք տեսնել, որ լարվածությունն աճում է, և, ինչպես Ջոն ասաց, Հայաստանը փորձում է դիվերսիֆիկացնել իր հարաբերությունները, քանի որ նրա անվտանգության երաշխավորը՝ Ռուսաստանը, չի կատարել իր այդ դերը, ինչը մենք տեսանք մի քանի իրադարձությունների ժամանակ: Խորանալով մեր գրած հոդվածի մեջ՝ մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանը լուրջ դժվարությունների է բախվում, երբ փորձում է գտնել այդ նոր երաշխավորին: Իդեալական լուծում կլիներ, եթե Հայաստանն ինքը կարողանար ապահովել իր անվտանգությունը: Իդեալական աշխարհում դա մի քանի ձևով հնարավոր կլիներ անել: Եվ գուցե ԱՄՆ-ը կարողանար անվտանգության բնագավառում տրամադրել այն օգնությունը, որը կօգներ Հայաստանին գնալ այդ ճանապարհով: Բայց մենք չենք կարծում, որ Միացյալ Նահանգները պետք է ապագայում անպայման կատարի Հայաստանի անվտանգության երաշխավորի դերը, քանի որ կան որոշ սահմանափակումներ՝ հիմվելով և՛ ԱՄՆ-ի, և՛ Հայաստանի շահերի վրա:

– Շնորհակալ եմ, ես կարծում եմ, որ ձեր նկատառումները շատ տեղին են: Մենք ողբերգական իրադարձությունների ականատեսը եղանք 2020թ.: Ղարաբաղյան 2-րդ պատերազմում Ադրբեջանը շատ լավ զինված էր Թուրքիայի և Իսրայելի կողմից: Որոշ աջակցություն ուներ նաև Պակիստանից, և, ի դժբախտություն մեզ, մենք, այո՛, չստացանք այն աջակցությունը, որն ակնկալում էինք ստանալ: Հետո մենք ունեցանք նոյեմբերի 9-ի պայմանագիրը: Ղարաբաղի գոնե ինչ-որ մասը պետք էր պահպանել, սակայն հետո շրջադարձ տեղի ունեցավ մեր արտաքին քաղաքականության մեջ: Մեր ղեկավարությունը գնաց Պրահա և Ղարաբաղը ճանաչեց Ադրբեջանի մաս: Մենք կարծում էինք, որ այդ պահից կոնֆլիկտը կավարտվի, և կլինեն խաղաղության պայմանագրի ինչ-որ ողջամիտ պայմաններ: Բայց այնպիսի տպավորություն է, որ առճակատումը կանգ չի առնում, և մեր հարևանը որոշակի պահանջներ ունի:

Եվ որքան շատ ենք մենք դրանք կատարում, այնքան նրա պահանջներն ավելանում են: Դուք գուցե գիտեք, որ մենք հիմա քննարկում ենք այն հնարավորությունը, որով Հայաստանի հյուսիս-արևելքում կզիջվեն որոշ գյուղեր: Դրանից հետո մեծ հարց է առաջանում՝ ի՞նչ է լինելու մեր հարավային շրջանի հետ, որը Հայաստանը միացնում է Իրանին, որովհետև Ադրբեջանն ու Թուրքիան դրա վերաբերյալ շատ կարևոր պլաններ են կազմել: Ես չեմ կարծում, որ մեր հարևաններն ուզում են, որ դա լինի հայկական միջանցք. Նրանք խոսում են էքստրատերիտորիալ միջանցքի մասին, որով նրանք կունենան ազատ երթևեկելու իրավունք: Ի՞նչ ձև կարող է ստանալ Հայաստանի և Արևմուտքի ու ԱՄՆ-ի միջև այս համագործակցությունը, և ի՞նչ սահմանափակումներ կարող է ունենալ այդ համագործակցությունը, որովհետև դուք ակնարկում եք այդ մասին ձեր հոդվածում: 2-րդ հարցը՝ ինչպիսի՞ն է լինելու պոտենցիալ խաղաղության պայմանագիրը մեր հարևանների հետ: Դուք տեսնո՞ւմ եք որևէ ողջամիտ, հավասարակշռության կետ, որը թույլ կտա բոլոր կողմերին վերջապես այս առճակատումն ավարտին հասցնել:

–ՋՈ.- Այո՛, ես կսկսեմ դիվանագիտական ասպեկտից: Ամենակարևոր բանը, որ պետք է ստույգ հիշել, այն է, որ չի կարող լինել որևէ աջակցություն անվտանգության բնագավառում, որևէ պայմանագիր Ֆրանսիայի, ԱՄՆ-ի կամ Հնդկաստանի հետ, որը մեկ օրում կզսպի հակառակորդին ու կապահովի Հայաստանի անվտանգությունը: Եվ այն վտանգը, որի մասին դուք ակնարկում եք, ռեալ, անմիջական և մոտ ժամանակներում սպասվող սպառնալիք է, և այն չեզոքացնելու համար պետք է ինչ-որ բան արվի հիմա: Եվ մի բան, որին ԱՄՆ-ը և նրա եվրոպական գործընկերները ուշադրություն պետք է դարձնեն անմիջապես, դիվանագիտական աշխատանքն է: Պետք է աջակցել խաղաղության բանակցություններին, անել ամեն ինչ՝ զսպելու համար այս լարվածությունը: Նաև պետք է Հայաստանին հնարավորություն տալ, որ նա ինքը լինի իր սեփական անվտանգության երաշխավորը: Դա նշանակում է ռազմական տեխնոլոգիաների փոխանցում և վաճառք, հակաօդային պաշտպանական միջոցների հնարավորություն, հակադրոնային պաշտպանողական հնարավորություններ՝ լրացնելու համար այն համակարգերը, որոնք Հայաստանը հիմա ստանում է Ֆրանսիայից և Հնդկաստանից, սպաների համար լրացուցուցիչ ուսուցողական թրեյնինգներ կրտսեր սպաների համար, ավելի պրոֆեսիոնալ, Հայաստանի տարածքում վստահելի ու կոռուպցիայի նվազ վտանգ ունեցող անվտանգային ուժերի ստեղծում, որոնք կամրապնդեն Հայաստանի անվտանգությունը:

Մենք առաջարկում ենք ջանքեր գործադրել մի քանի ռազմավարական ուղղություններով, որը կարող է չսահմանափակվել միայն զենքի տրանսֆերներով և ընդգրկել նաև դիվանագիտական աշխատանք: Մյուս բանը, որ կարող է անել ԱՄՆ կառավարությունը, Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև բավականին բարդ հարաբերությունների կարգավորմանն աջակցելն է: Թուրքիան ԱՄՆ դաշնակիցն է և Ադրբեջանի հիմնական հովանավորը: Այդ հարաբերությունների կարգավորումը բարդ նպատակ է՝ հաշվի առնելով այն, որ ԱՄՆ-ը չի կարող դա պարտադրել, բայց կարող է խրախուսել ու տրամադրել տեխնիկական թրեյնինգ, ինչը կարող է լավ արդյունքների բերել ու նվազեցնել լարվածությունը տարածաշրջանում և հանգեցնել եթե ոչ՝ խաղաղության, ապա՝ գոնե Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի նկատմամբ պակաս թշնամական վերաբերմունքի:

–ՓՈԼ.- Ես մի քանի բան ավելացնեմ: Կարծում եմ, որ մեր հոդվածում նշվում է՝ Հայաստանի համար կա նաև զսպման հարց: Ցանկացած երկարաժամկետ խաղաղության պայմանագրի դեպքում Հայաստանը պետք է ունենա լուրջ ռազմական ռեսուրսներ, որոնք կկարողանան երաշխավորել, որ Հայաստանը ցանկացած ագրեսիայի կարող է դիմագրավել: Մենք խոսում ենք մի քանի համակարգերի մասին, որոնք կարող են խոցել Ադրբեջանի ունեցած բազմաթիվ եզրահամեքենաները, այն քանակությամբ, որը հիմա Հայաստանը չունի: Այս տարածաշրջանում Ադրբեջանի կայծակնային հարձակումները ցույց տվեցին, որ նրանք հիմնականում հենվում են դրոնների վրա: Հետևաբար՝ մենք պետք է ունենանք այնպիսի միջոցներ, որոնք կհակազդեն դրանց: Ֆրանսիան արդեն վերջերս կնքված համաձայնագրերի շրջանակում տրամադրել է այդպիսի որոշ զինատեսակներ, և մենք կարծում ենք, որ ԱՄՆ-ը գուցե պետք է լրացնի պակասը: Խնդիրն այն է, որ արտասահմանյան երկրներ զինտեխնիկայի վաճառքն ԱՄՆ-ում տևական ժամանակ է պահանջում, և այդ ժամանակ, ինչպես Ջոն ասաց, դիվանագիտական աշխատանքն ավելի կարևոր է դառնում, քանի որ մենք կարճատև հեռանկարում տարածաշրջանում կայունություն ապահովող միջոցների կարիք ունենք: Իսկ զինտեխնիկան ավելի ուշ կգա:

– Կարծում եմ՝ ձեր փաստարկների հետ կարելի է համաձայնել: Կարևոր է դիվերսիֆիկացնել Հայաստանի պաշտպանողական պայմանավորվածությունները: Չնայած որոշ դժվարություններ եղան ֆրանսիական զինտեխնիկան Հայաստան հասցնելու գործում, դրանք, այնուամենայնիվ, եկան: Մենք ցամաքային երկիր ենք, դեպի ծով ելք չունենք, իսկ այդ մատակարարումները նյարդայնացնում են մեր հյուսիսի ու հարավի հարևաններին: Դրանով էր պայմանավորված բարդությունը: Նուրբ գործընթաց է: Բայց ինչպես դուք նշում եք ձեր հոդվածում, Ֆրանսիայից եկած զինտեխնիկան բավարար չէ Ադրբեջանին զսպելու պոտենցիալ ունենալու համար: Կարծում եք՝ երբևէ հնարավոր կլինի՞ բավարար միջոցներ տրամադրել Հայաստանին, որպեսզի Հայաստանը կարողանա զսպել իր հարևաններին՝ հաշվի առնելով այն, որ հսկայական անհամաչափություն կա մեր ռազմական պոտենցիալների միջև: Դուք գիտեք Թուրքիայի ռազմական հնարավորությունների մասին: Շատ ուժեղ բանակ ունի, շատ լավ զինված: Շատ լավ զինված է նաև թուրքերի արևելյան եղբայրը՝ Ադրբեջանը: Հարցն այն է՝ Հայաստանը երբևիցե կկարողանա՞ միայն իր վրա հույսը դնել: Ի՞նչ եք կարծում՝ որևէ հնարավորություն կա՞ Արևմուտքից, Եվրոպայից, ՆԱՏՕ-ից հավաստի անվտանգության երաշխիքներ ստանալ կամ ռազմական դաշինք կնքել: Այդ հարցի պատասխանը դուք տալիս եք ձեր հոդվածում, բայց ես կցանկանայի քննարկել ավելի խորքային մակարդակում:

–ՋՈ.- Կարևոր է հենց սկզբից հասկանալ, որ ԱՄՆ-ը և նրա դաշնակիցները չեն կարող և քաղաքականապես չեն ցանկանում Հայաստանին տրամադրել անվտանգության այնպիսի երաշխիքներ, այն տիպի, որոնք նախատեսված են ՆԱՏՕ-ի պայմանագրի 5-րդ կետով: Եվ դա իրականության մի կողմն է, որ Հայաստանը պետք է հասկանա, դարձնի իր ստրատեգիական մտքի մաս: Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե երբ Հայաստանը կկարողանա լիովին զսպել իր թշնամիներին, այն խոչընդոտները, որոնց մասին դուք խոսում եք, իհարկե, լուրջ են: Կարծում եմ՝ ո՛չ Փոլը, ո՛չ էլ ես ձեզ այդ հարցում չենք հակադարձի: Բայց կարծում եմ նաև, որ ԱՄՆ-ը ու նրա դաշնակիցներն ունեն անհրաժեշտ միջոցներ, որպեսզի սլաքն ուղղեն դեպի ռազմական ինքնաբավություն, որը պարտադիր պիտի զուգակցվի դիվանագիտական աշխատանքի հետ: Այսինքն՝ պետք է այնպես անել, որ Ադրբեջանի համար Հայաստանի վրա հնարավոր հարձակումը բարձր գին ունենա, իսկ խաղաղությունը, ընդհակառակը, հրապուրիչ լինի:

– Այո, ես բացարձակ համաձայն եմ:

– ՓՈԼ.- Ես կարծում եմ՝ սա միայն ընդգծում է  այն գաղափարը, որ ԱՄՆ-ը պիտի համագործակցի իր գործընկերների և դաշնակիցների հետ, երբ հարցը վերաբերում է Հայաստանին ու Կովկասի տարածաշրջանին: Մենք ունենք Ֆրանսիան, որը շատ բան է անում Հայաստանում, և Եվրոպական Միությունը հիմա մտածում է այն մասին, որ Հայաստանն ավելի շատ ներգրավվի իր ծրագրերի մեջ: Մենք տեսանք համաձայնություն, ըստ որի՝ ԵՄ-ն Հայաստանի հետ հնարավոր գործընկերության մեխանիզմ է հաստատում: Մեր հոդվածում էլ ենք նշում, որ ԱՄՆ դաշնակիցները ներգրավված են այս տարածաշրջանում, և գուցե ԱՄՆ-ը այս տարածաշրջանում ավելի ընդարձակ ներկայություն պիտի ունենա, քանի որ մենք երբևիցե չենք կարողանա տրամադրել այն անվտանգությունը, որի կարիքն ունի Հայաստանը: Բայց ճիշտ ռազմավարություն ունենալով, գործընկերներին դիվերսիֆիկացնելով՝ մենք կարող ենք ունենալ մի վիճակ, երբ մի քանիսը կարող են գալ և օգնել Հայաստանին տարբեր ձևերով: Դա կարող է լինել և՛ ԵՄ-ն՝ իր սահմանային մեխանիզմներով, և՛ ԱՄՆ-ը՝ Ֆրանսիայի կողմից տրամադրվող որոշ օգնությամբ: Մենք կարող ենք հանգել այն եզրակացության, որ Հայաստանն իսկապես կարող է լինել ավելի ուժեղ՝ առանց ամբողջությամբ հենվելու մեկ անվտանգային գործընկերոջ վրա:

– Այո, ես բացարձակ, լիովին համաձայն եմ: Ես կարծում եմ, որ ամեակարևոր ու հավանական գործիքը կլինի դիվանագիտական աշխատանքը ռեգիոնալ բոլոր երկրների հետ: Ես չեմ կարծում, որ անվտանգային դաշինքը ռեալ է, կամ անվտանգային երաշխիքներն այնպիսին կլինեն, որոնք սահմանված են ՆԱՏՕ-ի 5-րդ կետում: Չեմ կարծում, որ երբևիցե նման բան կլինի՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի կարևորությունը հաշվի առնելով: Դիվերսիֆիկացիայի հետ կապված պրոբլեմն այն է, որ մեր ռեգիոնում մենք շատ բևեռացված մթնոլորտում ենք գտնվում: Մենք ունենք հյուսիսային հարևան, որը գոհ չէ, որ մենք փորձում ենք փոխել մեր արտաքին քաղաքական վեկտորը: Ունենք հարավային հարևան, որը նույնպես շատ ուշադիր հետևում է, թե ինչ է այստեղ կատարվում, և ժամանակ առ ժամանակ շատ պարզ ասում է, որ իրեն դուր չի գալիս, երբ մենք շրջվում ենք դեպի Եվրոպա կամ դեպի ԱՄՆ:

Նրան դուր չեկավ, որ այստեղ ներկա են ԵՄ դիտորդներ: Ինչպես ժողովրդական ասացվածքն է ասում, դեմը՝ ջուր, հետևը՝ սուր: Մենք քայլում ենք շատ բարակ սառույցի վրա: Արդյո՞ք դուք կարծում եք, որ Հարավային Կովկասը կարող է դառնալ փոքր Սիրիա կամ Պաղեստին կամ այլ տարածաշրջան, ուր բախվում են գերտերությունների շահերը: Հնարավո՞ր է, որ նման բան լինի՝ հաշվի առնելով այն, թե ինչ է կատարվում հիմա Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև:

–ՋՈ.- Ես, իհարկե, կհամաձայնեմ, որ խաղադրույքները բարձր են: Խաղաղությունը պարտադիր է, քանի որ այն սցենարները, որոնց մասին դուք խոսում եք, կվնասեն լիբերալ, մարդասիրական արժեքներին ու բոլոր խաղացողների շահերին: Հետևաբար՝ պարտադիր է, որ ռեգիոնալ խաղացողներն ու միջազգային գործընկերները խուսափեն դրանից: Կարծում եմ՝ մարտահրավերները լուրջ են, և Կովկասն արժանի է, որ ավելի կենտրոնական տեղ ունենա Վաշինգտոնում, Բրյուսելում, Փարիզում և Մոսկվայում տեղի ունեցող քննարկումների ժամանակ: Պետք է երաշխավորվի, որ այստեղ պատերազմ չի լինի: Ռիսկերը լուրջ են, բայց հետևողական դիվանագիտական աշխատանքը, բանակցությունները և դրան զուգահեռ՝ հնարավոր ներխուժումները զսպող անվտանգության միջոցները հնարավոր առավելագույն բանն է, որ մենք կարող ենք անել այս պահին: Բայց սա ոչ կատարյալ լուծում է շատ ռեալ խնդրի համար:

–ՓՈԼ.- Ես կարծում եմ՝ Հարավային Կովկասն արտացոլում է գերտերությունների մրցակցությունը, որը հիմա տեղի է ունենում:

–ՋՈՆ.- Այո՛:

ՓՈԼ.- Եվ մենք հիմա առճակատվում ենք մի իրավիճակի հետ, երբ կարևոր է գիտակցել՝ Ֆրանսիան, ճիշտ է, ավելի լուրջ ջանքեր է գործադրում Հարավային Կովկասում, բայց դա տեղի է ունենում այն մրցակցությանը զուգահեռ, որը կա Փարիզի ու Մոսկվայի միջև վերջին շաբաթների և ամիսների ընթացքում: Եվ շատ ինտենսիվ էսկալացիա է նկատվում երկու երկրների հռետորաբանության մեջ: Ռուսաստանը, որը Հարավային Կովկասը միշտ դիտարկել է՝ որպես իր ազդեցության գոտի, սկսել է ներխուժել Ֆրանսիայի ազդեցության գոտիներ, ինչպիսին են, օրինակ, Հյուսիսային Աֆրիկան և ուրիշ ռեգիոններ: Այսպիսով՝ մենք տեսնում ենք, որ Հարավային Կովկասը գերտերությունների մրցակցության արտացոլումն է: Եվ ինչպես դուք նկատեցիք, ուրիշ երկրներ ու ռեգիոններ նույնպես դարձել են այս կոնֆլիկտի աղբյուր: Բայց ինչպես Ջոն ասաց, դա հաճախ կախված է եղել լոկալ շահերից: Եվ մենք պետք է փնտրենք այնպիսի լուծումներ, որոնց դեպքում մենք կկարողանանք տարանջատել ռեգիոններն ու նրանց շահերը, որպեսզի ավելի լավ կարողանանք համագործակցել այս հարցերում: Եվ ես շատ արագ կցանկանամ ևս մեկ բան ավելացնել:

-(ՋՈ)-Մեծ տերությունների մրցակցության հարցը ռեալ է և առիթ է ծառայում տարաբնույթ խոսակցությունների համար Վաշինգտոնում, Փարիզում ու Մոսկվայում: Խնդիրն ինքնին մեծ պետությունների պայքարի հարցը չէ: Խաղադրույքները շատ բարձր են այն մարդկանց համար, ովքեր ապրում են այս ռեգիոնում: Եվ իմ կարծիքով՝ ԱՄՆ-ին և միջազգային մի շարք այլ խաղացողներին շահեկան կլինի, եթե նախ և առաջ մտածեն այս տարածաշրջանում ապրող ու հակամարտության մեջ ընդգրկված մարդկանց մասին: Բայց ինչ վերաբերում է գերտերությունների մրցակցությանը, երբ խոսում ենք ԱՄՆ-ի՝ մեզ օգնություն տրամադրելու սահմանափակումների մասին, դրանք պետք է պարզաբանվեն, ինչը թափանցիկություն ու փոխըմբռնում կհաղորդի Թուրքիայի, Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի հետ հարաբերություններին, որպեսզի նրանք հասկանան այն ռեալ պարտավորությունները, որն ունի ԱՄՆ-ը, ու դրանց սահմանափակումները: Դրանով կնվազեցվի թյուրըմբռնման, սխալ հաշվարկի և էսկալացիայի հավանականությունը:

– Այո, և հենց այդ պատճառով ես կարծում եմ՝ ձեր հոդվածը շատ արժեքավոր է: Պարզ է, որ դուք մտահոգված եք այս ռեգիոնի իրադրությամբ: Դուք ուզում եք, որ Արևմուտքը օգնի, բայց դուք նաև մեզ ասում եք՝ խնդրում ենք, զգույշ եղեք, որովհետև կան որոշ սահմանափակումներ, և մենք ուզում ենք այդ մասին ձեզ հաղորդել, որ ձեր հույսերը չենք արդարացնում, «քաշում» ենք ձեզ: Եվ դա կարող է բերել ողբերգության:  Ու այդ հնարավորությունը շատ ռեալ է: Հենց դա էր ինձ համար շատ հետաքրքիր ձեր հոդվածում: Այո, ես ձեզ հետ լիովին համաձայն եմ, պարոնայք, որ սա հետևանք է այն լայնածավալ առճակատման, որը մենք տեսնում ենք աշխարհում, տեսնում ենք, ցավոք սրտի, Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև, տեսնում ենք ողբերգությունն Ուկրաինայում: Ձեր հոդվածում մի հետաքրքիր մաս էլ կա: Դուք հայերիս ասում եք, որ անպայման չէ՝ մենք լրիվ խզենք մեր կապերը Ռուսաստանի հետ, որպեսզի համագործակցենք Արևմուտքի հետ: Ձև կա դանակի բարակ շեղբի վրայով քայլելու: Այսինքն՝ ասում եք՝ մի խզեք ձեր կապերը Ռուսաստանի հետ, բայց դիվերսիֆիկացրեք ձեր անվտանգային համակարգը և անվտանգության հետ կապված որոշ հարաբերություններ հաստատեք Արևմուտքի հետ:

Նույն բանը հայ փորձագետներն են առաջարկում: Մենք կիսում ենք արևմտյան արժեքները, ուզում ենք լինել արևմտյան մշակույթի մաս, բայց մենք պետք է հաշվի առնենք ռեալ գեոպոլիտիկ իրադրությունը մեր շուրջը: Ի՞նչ եք կարծում՝ մենք կարո՞ղ ենք դանակի սուր ու բարակ շեղբով քայլել, պահպանել նուրբ հավասարակշռություն, չթշնամանալ Ռուսաստանի, Իրանի հետ, և միաժամանակ՝ հարաբերություններ հաստատել Արևմուտքի հետ և բոլոր կողմերին համոզել, որ մենք չափազանց փոքր ենք նրանց համար հակամարտության հարթակ դառնալու համար: Եվ գուցե նրանք կարողանան համագործակցել գոնե մեր փոքր Հանրապետության տարածքում: Դուք խոսեցիք հումանիտար պրոբլեմների մասին:

Մենք տեսանք՝ ինչպես 120 000 մարդ լքեց իր հայրենիքը: Մեզ և մի քանի միջազգային կազմակերպությունների համար տեղի ունեցածն էթնիկ զտում էր, ուրիշների համար դա ուղղակի մարդկանց դուրս գալ էր: Տարբեր բառեր կարելի է օգտագործել: Փաստն այն է, որ նրանք լքեցին իրենց հայրենիքը: ՀՀ տարածքի մի մասը դեռ օկուպացված է Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից: Հարևան պետության ղեկավարը չի թաքցնում իր մտադրությունները: Նա ասում է՝ դուք պետք է զիջեք, կամ մենք ուժ կկիրառենք: Բայց եթե վերադառնանք կոնցեպտուալ հարցերին, արդյոք այնպիսի երկրի համար, ինչպիսին Հայաստանն է՝ իր սահմանափակ ռեսուրսներով, հնարավո՞ր է ունենալ հավասարակշռված անվտանգության համակարգ, չթշնամանալ Ռուսաստանի և Իրանի հետ, բայց միաժամանակ կապեր հաստատել Արևմուտքի հետ: Եվ ինչպե՞ս մենք դա կարող ենք անել:

–ՋՈ.- Իհարկե, սա նախանձելի մարտահրավեր չէ: Իրավիճակն իրականում բարդ է Հայաստանի և նրա ղեկավարության համար: Մի բան, որ ԱՄՆ-ը կարող է անել, այն է, որ նա պետք է ապահովի, որ ցանկացած օգնության հետ, որը Միացյալ Նահանգները կտրամադրի Հայաստանին, չլինի վերջնագիր՝ կա՛մ ամեն ինչ, կա՛մ ոչինչ: Եվրոպական դաշնակիցներն ու ԱՄՆ-ը պետք է հրաժարվեն այս բինար՝ կա՛մ թշնամի, կա՛մ բարեկամ մոտեցումից և հռետորաբանությունից, անգամ, եթե դա գայթակղիչ է ու անալոգիաներ ունի ուրիշ պատմական ժամանակաշրջաններում: Բայց դա չի ծառայում Հայաստանի ազգային ու անվտանգային շահերին: Ինչ վերաբերում է նրան, թե ինչպես Հայաստանը կարող է պահպանել այս բալանսը, ես կարծում եմ, որ դա դժվար կլինի: Ես ենթադրում եմ, որ դա հնարավոր կլինի, բայց դա կպահանջի խորքային դիվանագիտական աշխատանք: Պետք է շատ պարզ լինի, թե մինչև որ կետն է հնարավոր դիվերսիֆիկացնել Հայաստանի անվտանգության համակարգը: Երբ անգլերենով հարցազրույցներ էր տալիս, Փաշինյանն օգտագործում էր դիվերսիֆիկացիա բառը, և դա շատ պարզ էր դարձնում, որ նա չի ուզում իրեն անհրաժեշտ կարիքների բավարարումը ստանալ մի աղբյուրից: Այսինքն՝ չի ուզում ամեն ինչ ստանալ ո՛չ ռուսական, ո՛չ ամերիկյան կողմից: Կարծում եմ՝ դա ընդգծելը և թե՛ Հայաստանի, թե՛ Արևմուտքի ակնկալիքները բաց ձևով քննարկելն ու դրանք շատ պարզ դարձնելն ամենալավ ձևն է՝ պահպանելու համար այն հավասարակշռությունը, որը դուք նկարագրում եք:

–ՓՈԼ.- Հարաբերություններում պայմաններ դնելը կարող է բացասաբար անդրադառնալ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության վրա: Մենք դա տեսնում ենք Ֆրանսիայի օրինակով, որը որոշեց անվտանգության ոլորտում Հայաստանին աջակցություն տրամադրել, չնայած նրան, որ Հայաստանը ՀԱՊԿ անդամ է: Այսինքն՝ մենք ունենք օրինակներ, երբ մենք և մեր դաշնակիցները կարող ենք օգնություն տրամադրել Հայաստանին՝ առանց պայմաններ դնելու: Արևմուտքի համար կարող է գայթակղիչ լինել Հայաստանի առաջ պայմաններ դնելը, բայց դա կարող է բերել որոշ հետևանքների, որոնք չեն համապատասխանում Հայաստանի շահերին: Եթե պրակտիկ մտածենք, Հայաստանը չի կարող հրաժարվել Ռուսաստանի հետ իր գործընկերային հարաբերություններից, որովհետև դրանք շատ կարևոր են Հայաստանի տնտեսության համար, օրինակ, էներգիայի բնագավառում: Հայաստանն ապավինում է Ռուսաստանին: Նա չի կարող ուղղակի որոշել խզել այդ կապերը: Հայաստանը ստիպված է քայլել այդ բարակ թելի վրայով: անվտանգ

–ՋՈ.- Լիովին համաձայն եմ Փոլի հետ: Մի պայման կա, որն ԱՄՆ-ը կպարտադրի Հայաստանին և դրա իրավունքն ունի, դա այն է, որ ստեղծվեն մեխանիզմներ, որոնք կբացառեն, որ ամերիկյան զինտեխնիկան, ի վերջո, կընկնի Ռուսաստանի ձեռքն ու կօգնի հզորացնել Ռուսաստանի զինուժը: Այդ պայմանը նա դնում է բոլորի առաջ, և այն պետք է մաս կազմի ցանկացած համաձայնության, սակայն չպետք է կրի գեոպոլիտիկ բնույթ:

– Այո, լիովին համաձայն եմ: Եվ, ի դեպ, նույն բանն ասվել էր նաև ֆրանսիացիների կողմից: Նրանք ասել էին՝ պրոբլեմն այն է, որ եթե մենք ձեզ տանք ֆրանսիական տեխնոլոգիաներ, պետք է համոզվենք, որ դա չի ընկնի ռուսների ձեռքը: Դուք գիտեք՝ Հայաստանում կա ռուսական ռազմաբազա, և Հայաստանի որոշ սահմանների պահպանությունն իրականացնում են ռուսները: Այսինքն՝ կարող է ստեղծվել շատ յուրահատուկ մի իրավիճակ: Քանի որ, եթե իրատես լինենք, հիմա պատերազմ է ընթանում Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև, և մենք կարող ենք հայտնվել մի իրավիճակում, երբ կողմերը մեր տարածքում խաղաղ գոյակցում են, բայց միևնույն ժամանակ՝ մի քանի հարյուր կիլոմետր դեպի հյուսիս պատերազմում են միմյանց դեմ: Հարցն այն է՝ մենք կարո՞ղ ենք Լյուիս Քերոլի կերպարի պես նստել ցանկապատի վրա՝  առանց ընկնելու: Գուցե կա այդպիսի հնարավորություն, և այդ առումով Վրաստանի օրինակը հետաքրքիր է, որովհետև թվում է, որ նրանց հաջողվում է նորմալ հարաբերություններ ունենալ Ռուսաստանի հետ, չնայած 2008թ. պատերազմին, բայց նաև հիմա ԵՄ անդամության թեկնածու են: Գուցե դա մի մոդել է, որը մենք կարող ենք ընդօրինակել: Դա, իհարկե, նման է սուր դանակի շեղբով քայլելուն, բայց դա գուցե հենց այն է, ինչ մենք պետք է անենք: Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել այն փոքր անկլավի մասին, որը կոչվում էր Լեռնային Ղարաբաղ: Ձեր կարծիքով՝ ամեն ինչ վերջացա՞ծ է, թե՞ կա հնարավորություն, որ այդ մարդիկ վերադառնան իրենց տները՝ գուցե որոշ անվտանգության երաշխիքներով: Այյս կոնֆլիկտը տևեց ավելի քան 30 տարի: Կային միջազգային ակտորներ, որոնք օգնում էին հանգուցալուծել այն: Արդյո՞ք մենք կարող ենք ուղղակի մոռանալ դա ու ձևացնել, որ չի եղել նման բան: Ինչ-որ լուծում մշակվո՞ւմ է այս հարցը լուծելու համար, թե՞ մենք պետք է փակենք այդ էջը:

–ՓՈԼ.- Մենք կորցրեցինք Ջոյին… Մենք չենք կարող կանխատեսել ապագան: Մենք չունենք այնպիսի իրավիճակ, երբ Հայաստանն ունի ուժեղ դիրք կամ լծակներ այս հարցը լուծելու համար: Հայաստանը չունի լծակներ, որպեսզի օգնի այդ մարդկանց վերադառնալ իրենց տները: Մենք տեսնում ենք, որ Ադրբեջանի ղեկավարը փաստորեն պարծենում է, որ վերադարձրեց այս տարածքները: Թվում է, որ խաղադրույքներն ավելի մեծ են Հայաստանի սեփական տարածքի համար: Մենք մեր հոդվածում նշում ենք մի քանի քայլեր, որոնք հնարավորություն կտան, որ Հայաստանը պաշտպանի սեփական տարածքները՝ օգտագործելով Արևմուտքի լծակները: Բայց պետք է գտնել հնարավորություն երկարատև խաղաղության համար: Եվ պետք է հաշվի առնել այս ռեգիոնի իրադարձությունների դինամիկան:  Մենք պետք է որոշակի ներդրում ունենանք ռեգիոնալ կայունության մեջ: Եթե դեռ հարցեր ունենանք, որոնք թույլ չեն տա, որ լինի կայունություն, մենք չենք կարող երկարատև խաղաղություն առաջարկել Հայաստանին և Ադրբեջանին, և ցանկացած խաղաղության պայմանագիր պետք է հաշվի առնի այս դինամիկան:  Ջոն վերադարձավ:

– Ջո, եթե ուզում եք, ես ամփոփեմ հարցը:

–ՋՈ.- Այստեղ կապը թույլ է, եթե կարող եք, կրկնեք հարցը:

– Այո, իհարկե: Արդյո՞ք մենք պետք է մոռանանք Լեռնային Ղարաբաղի մասին ու ձևացնենք, որ այն գոյություն չի էլ ունեցել, և այս 120 000 մարդն ուղղակի տարրալուծվելու են Հայաստանում կամ այլ երկրներում: Կա՞ որևէ հեռանկար, որ նրանք կվերադառնան իրենց տները՝ իրենց անվտանգության համար որոշ երաշխիքներով:

–ՓՈԼ.- Ջոյին էլի կորցրել ենք: Իմ կարծիքով՝ հիմնական գաղափարն այստեղ կայունությունն է: Կան այս իրավիճակը հանգուցալուծող կարճաժամկետ քայլեր, և կան խնդիրներ, որոնք ավելի երկար լուծում են պահանջում: Չկա կոնկրետ ռազմավարություն, թե այս գործում Արևմուտքն ինչ դեր կխաղա, ինչպես կկարողանա մարդկանց վերադարձնել իրենց Հայրենիք ու տներ: Բայց գուցե կա մի ճանապարհ, որ Հայաստանի դիրքերն ամրապնդվեն: Ցավոք սրտի, մենք չենք կարող կանխատեսել Լեռնային Ղարաբաղի ապագան:

– Հասկանում եմ: Ինչպե՞ս է Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքական վերնախավը տեսնում իր շահերը ռեգիոնում: Ովքե՞ր են նրա հիմնական գործընկերները, խաղացողները, ո՞րն է իր դերը ռեգիոնում: Ի՞նչ շահեր նա ունի այստեղ:

–ՓՈԼ.- Ի տարբերություն այս տարածաշրջանում ներկայություն ունեցող այլ երկրների՝ ինձ չի թվում, որ ԱՄՆ-ում հայկական Սփյուռքը նույն ազդեցությունն ունի, ինչ Ֆրանսիայում կամ Ռուսաստանում: ԱՄՆ հայկական Սփյուռքը, իհարկե, շատ խոշոր է, բայց նա չունի նույն քաղաքական ազդեցությունը: Մենք տեսնում ենք, որ Կոնգրեսի որոշ ընտրյալ քաղաքական գործիչներ հաշվի են առնում Հայաստանից եկող նորությունները: Օրինակ՝ Ադամ Շիֆը՝ Կալիֆոռնիայում: Նա վայելում է ԱՄՆ հայ համայնքի աջակցությունը: Այսինքն՝ իհարկե, ԱՄՆ հայ համայնքի հետ որոշակի համագործակցություն կա, բայց դա այն մակարդակի չէ, ինչ Ֆրանսիայում և Ռուսաստանում: Մյուս կողմից՝ որոշակի հետաքրքրություն կա Կոնգրեսում: Կոնգրեսն ավելի ակտիվ է դառնում: Դրա մասին մենք խոսում ենք մեր հոդվածի ներածության մեջ, որում նշում ենք, որ ԱՄՆ Կոնգրեսի շատ անդամներ լավատեսորեն են վերաբերվում ԱՄՆ-ի դերին այս տարածաշրջանում: Եվ մենք ակնարկում ենք, որ գուցե այդ խոսքերը չափից դուրս լավատեսական են: Կոնգրեսականները խոսում են ԱՄՆ-ի՝ այս տարածաշրջանում հնարավոր գործունեության մասին: Բայց, իհարկե, կան որոշ ճանապարհներ, որոնց հետևելու դեպքում ԱՄՆ քաղաքական դերակատարներն ավելի մեծ ազդեցություն կարող են ունենալ այս տարածաշրջանում:

–ՋՈ.- Ներողություն եմ խնդրում տեխնիկական դժվարությունների համար: Ձեր հարցը Վաշինգտոնում քաղաքական իրավիճակի մասի՞ն է:

– Ես հարցնում էի՝ ինչպես է Վաշինգտոնը տեսնում իր շահերն այս տարածաշրջանում: Փոլը խոսեց ԱՄՆ հայկական համայնքի մասին, բայց եթե դա մի կողմ դնենք, պատկերացնենք, որ հայեր չկան ո՛չ Գլենդեյլում, ո՛չ Մասաչուսեթսի որևէ քաղաքում, ինչպե՞ս է ԱՄՆ-ը տեսնում իր շահերն ամբողջ տարածաշրջանում՝ Ադրբեջանում, Վրաստանում, Թուրքիայում, Հայաստանում: Որո՞նք են ամերիկյան կենսական շահերը, եթե այդպիսինները կան, ովքե՞ր են ապագա պոտենցիալ դաշնակիցները: Ինչպե՞ս է սա տեսնում ԱՄՆ քաղաքական էլիտան:

–ՋՈ.– Միացյալ Նահանգներն այս տարածաշրջանում բազմակողմ շահեր ունի: Մասնավորապես, Բայդենի ադմինիստրացիան իր արտաքին քաղաքականությունը ձևակերպել է՝ որպես դեմոկրատիայի վրա հիմնվող արտաքին քաղաքականություն՝ ընդդեմ բռնապետության: Նրա արտաքին քաղաքականությունը հիմնված է դեմոկրատիայի և լիբերալ արժեքների պաշտպանության վրա: Օրինակ՝ տարածքային ամբողջականությունը, ինչի պաշտպանությամբ էլ պայմանավորված է ԱՄՆ-ի սատարումն Ուկրաինային:

Բայդենի ադմինիստրացիան շատ մեծ նշանակություն է տալիս այդ արժեքներին, ինչը խորին մտահոգություն է առաջացնում Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի, ինչպես նաև տարածաշրջանում կայունության հաստատման առնչությամբ: Ինչ վերաբերում է ազգային շահերին, անկասկած, ԱՄՆ-ը շահագրգռված է տարածաշրջանում կայունության հաստատել: Անկայունությունը և նոր կոնֆլիկտի առաջացումը կարող են անկանխատեսելի հետևանքներ ունենալ ամբողջ տարածաշրջանի համար:

Անկայունությունն ինքնըստինքյան խաթարելու է ԱՄՆ-ի շահերը, մասնավորապես՝ էներգառեսուրսների բնագավառում: Նկատի ունեմ Ադրբեջանից նավթ ու գազ գնելու՝ ԱՄՆ-ի եվրոպական դաշնակիցների շահերը: Դա բարդության լրացուցիչ մակարդակ է: Եվրոպան ավելի կախված է դառնում Ադրբեջանից՝ փորձելով այլընտրանք գտնել տասնյակ տարիներ Ռուսաստանից ներկրվող էներգակիրներին:

Որևէ ձևով այդ էներգառեսուրսների արտահանմանը խանգարելը վտանգի տակ է դնելու Եվրոպայի շահերը: Եվ հետևաբար՝ նաև որպես հետևանք՝ հակադրվելու է ԱՄՆ-ի շահերին: Ես նաև կարծում եմ, որ կան իրական հումանիտար մտահոգություններ՝ կապված Լեռնային Ղարաբաղում հայերի էթնիկ զտման հետ, ինչի մասին դուք նշեցիք: Այդ փաստը ԱՄՆ-ի կողմից ընդունվել էր՝ որպես մարդու իրավունքների լրջագույն խախտում: Եվ դա փոխեց Վաշինգտոնի հռետորաբանությունը: Բայդենի ադմինիստրացիան որոշեց չմերժել Ադրբեջանին ռազմական օգնություն տրամադրելու արգելքի վերաբերյալ 907 բանաձևը: Դա նշան է, որ Բայդենի ադմինիստրացիան ընդունում է, որ իրավիճակը փոխվել է, և սրան պետք է ավելի լուրջ վերաբերվել: Պետդեպի որոշումը՝ Ադրբեջանին կրոնական անհանդուրժողականության հատուկ ցուցակի մեջ ընդգրկելու մասին, որը հիմնված էր Լեռնային Ղարաբաղի քրիստոնեական ժառանգության վերաբերյալ Ադրբեջանի հարգանքի բացակայության վրա, ևս մեկ օրինակ է, որով ընդգծվեց այս շրջանի կարևորությունը, և մարդու իրավունքների հարցն ու ԱՄՆ շահերի կարևորությունն այս տարածաշրջանում ավելի կենտրոնական դարձրեց այդ հռետորաբանության մեջ:

–ՓՈԼ.-  Բայդենի ադմինիստրացիան հասկանում է, որ այս տարածաշրջանը Միջին Արևելքի վերաբերյալ ընդհանուր քննարկման մի մաս է, և Բայդենի ադմինիստրացիան գիտի՝ ինչպես Միջին Արևելքում կայունությունը խախտվեց վերջին մի քանի ամսվա ընթացքում: Բայդենի ադմինիստրացիան շահագրգռված է, որպեսզի այս տարածաշրջանում կոնֆլիկտը Միջին Արևելքում չհանգեցնի լրացուցիչ անկայունության, որը կբերի լուրջ հումանիտար հետևանքների, ինչպես ասաց Ջոն: Բայդենի ադմինիստրացիան պիտի հաշվի առնի այս ռեգիոնի ուրիշ երկրների դերակատարությունը և թույլ չտա ապակայունացում Միջին Արևելքում, ինչը նա չի էլ ուզում:

– Ի դեպ, եթե մենք մի պահ վերանանք Հայաստանին վերաբերող հարցերից ու ավելի լայն հայացք ուղղենք տարածաշրջանին վերաբերող հարցերին, արդյո՞ք դուք կարծում եք, որ վտանգ կա, որ Իրանը կընդգրկվի այս շարունակվող առճակատման մեջ, որը տեղի է ունենում Միջին Արևելքում: Այս կոնֆլիկտը շարունակում է ծավալվել մի քանի երկրներում, և դրանց թիվն աճում է: Մեծագույն հարցն այն է՝ կընդգրկվի՞ արդյոք այդ կոնֆլիկտի մեջ Իրանը: Եվ իմ վերջին հարցը: Մենք բոլորս գիտենք՝ ինչ է կատարվում Ուկրաինայում: Շատ հետաքրքիր հայտարարություններ են արվում. Ֆրանսիայի նախագահն ասում է՝ պոտենցիալ հնարավորություն կա, որ այնտեղ տեղակայվեն ֆրանսիական ուժեր, ինչին Վլադիմիր Պուտինն ասում է՝ մենք ունենք միջուկային զենք, և եթե մենք դա ունենք, այն կարող ենք մի օր օգտագործել: Ինչպե՞ս կհանգուցալուծվի այս կոնֆլիկտը: Իմ կարծիքով՝ սրա վերջն առայժմ չի երևում ո՛չ կարճաժամկետ, և ո՛չ էլ միջնաժամկետ հեռանկարում: Դուք ի՞նչ եք կարծում, պարոնայք:

–ՋՈ.-  Ինչ վերաբերում է Իրանին, կարծում եմ, որ այդ երկրի հարաբերությունները տարածաշրջանի և Հայաստանի հետ բավականին բարդ են ու բազմաշերտ և ունեն իրենց պատմությունը: Եվ, իհարկե, ԱՄՆ-ը շահագրգիռ է զսպել Իրանի ազդեցությունը, նրա ապակայունացման քաղաքականությունը, որը նա իրագործում է մասնավորապես Միջին Արևելքում իր պրոքսի խմբերի օգնությամբ: ԱՄՆ-ը շահագրգիռ է պայքարել դրա դեմ: Եվ, ինչպես ես ավելի վաղ ասացի, Միացյալ Նահանգներն ավելի զգուշավոր պիտի լինի Հայաստանին բինար ձևով վերջնագրեր և պահանջներ ներկայացնելու, նրան ընտրության առաջ կանգնեցնելու, «կամ-կամ»-ի երկընտրանքի առաջ կանգնեցնելու հարցում, և չի պահանջի, որ Հայաստանը հրաժարվի դարերի ընթացքում իր հարևանների՝ Իրանի և Ռուսաստանի հետ ձևավորած հարաբերություններից: Ես ԱՄՆ-ին կհորդորեի այդպես չվարվել: Կարծում եմ, որ կարևոր է ընդունել դա և աշխատել Հայաստանի՝ մի քանի ուղղություն ունեցող հարաբերությունների հետ: Բայց դա չի նշանակում, որ ԱՄՆ-ը լուրջ չի ընդունում Իրանի բացասական ազդեցությունն այս տարածաշրջանում: Բայց կան սահմանափակումներ, և ԱՄՆ-ը ամեն բան չի կարող անել այդ ազդեցությունը ցանկացած հարթակում չեզոքացնելու համար:

–ՓՈԼ.- Ես կարծում եմ՝ դուք շատ լավ ամփոփեցիք դա: Ես չեմ ուզում փոքրիկ թիզեր ընտրել մեր հաջորդ հոդվածի համար, բայց կարծում եմ՝ մենք ավելի խորը կուսումնասիրենք Փարիզի և Մոսկվայի միջև առկա դինամիկան՝ հաշվի առնելով, որ իմ մասնագիտացումն Արևմտյան Եվրոպան է: Ինքս ծագումով ֆրանսիացի եմ, իսկ Ջոյի մասնագիտացումը Ռուսաստանն է: Դրա վրա է հիմնվում մեր համագործակցությունը: Եվ մենք անպայման դրանով ավելի լուրջ կզբաղվենք ապագայում: Բայց կարևոր է այս տարածաշրջանն ընկալել՝ որպես առանձին ռեգիոն: Մենք նայում ենք Ուկրաինային և այն դինամիկային, որ այնտեղ եղել է երկար ժամանակ: Հարավային Կովկասում մենք նույնպես ունենք յուրահատուկ դինամիկա, որն արդեն հաստատվել է, և որը շատ յուրահատուկ է հենց այս տարածաշրջանի համար: Շատ գայթակղիչ է Վաշինգտոնի համար օգտագործել այն նույն կոնցեպցիաները, որոնք օգտագործում են Ուկրաինայում և այլ տարածաշրջաններում:

Այն դասերը, որոնք ԱՄՆ-ը սովորել է Ուկրաինայում, օգտագործում է ուրիշ ռեգիոններում, ինչպիսին ձեր տարածաշրջանն է, որտեղ Միացյալ Նահանգներն ավելի փոքր շահեր ունի և ավելի քիչ է շահագրգռված այստեղ ներգրավվելու կամ այս տարածաշրջանը պաշտպանելու հարցում՝ հաշվի առնելով, որ այս ռեգիոնում չկան ԱՄՆ-ի ֆորմալ դաշնակիցներ: Բայց ԱՄՆ-ի համար կարևոր են այն ձևերը, որոնցով ինքը դառնում է այս տարածաշրջանում զարգացող այդ դինամիկայի մի մաս, ինչպես ասաց Ջոն: Կարևոր է հասկանալ այս տարածաշրջանի երկրների հարաբերություններն ԱՄՆ թշնամիների հետ՝ հաշվի առնելով, որ այս ռեգիոնը նրանցից մեծ հաշվով կախված է: Կարևոր է նաև ԱՄՆ դաշնակիցների՝ Ֆրանսիայի և Թուրքիայի հետ տարածաշրջանի երկրների հարաբերությունների դինամիկան: Այսինքն՝ մենք աշխարհի մասին ավելի լայն պետք է մտածենք՝ նկատի ունենալով այս տարածաշրջանի յուրահատկությունները, և չփորձենք այստեղ օգտագործել այն մոտեցումները, որոնք մենք ուրիշ ռեգիոններում ենք օգտագործել:

– Պարոնայք, ես ուզում եմ ձեզ շնորհակալություն հայտնել ձեր ժամանակի համար և ձեր շատ օգտակար, խորը, մտածված, հավասարակշիռ և ռացիոնալ մոտեցման համար: Ես կարծում եմ՝ մենք հենց դրա կարիքն ունենք: Եվ ոչ միայն Հայաստանում, այլև ուրիշ տարածաշրջաններում նույնպես: Եվ հուսով եմ, որ աշխարհի լիդերները լուծումներ կգտնեն ոչ միայն մեր, այլև ուրիշ տարածաշրջաններում՝ վերականգնելու համար հավասարակշռումը, փոխըմբռնումն ու փոխադարձ հարգանքը միմյանց միջև և խուսափելու այն սարսափելի հետևանքներից, որոնք մենք տեսնում ենք Ուկրաինայում, և ավելի փոքր ծավալով՝ մեր սահմանների մոտ: Մեկ անգամ ևս շատ շնորհակալ եմ այս հարցազրույցի և ձեր հոդվածի համար, որը հսկայական ուշադրության արժանացավ Հայաստանում: Շատ մարդիկ այն կարդում են: Ես որոշ մասեր թարգմանեցի, և հայ հասարակության մեջ այն շատ ակտիվորեն քննարկվում է: Ձեզ մաղթում եմ լավ օր Վաշինգտոնում և Լոս Անջելեսում և հուսով եմ, որ մենք մեկ այլ առիթ կունենանք զրուցելու: