Փաշինյանի կողմից կա հստակ դավաճանություն. ժողովուրդն իրավունք ունի թե՛ ապստամբության, թե՛ հեղափոխության. Վարդան Պողոսյան

«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը միջազգային իրավունքի մասնագետ, քաղաքագետ Վարդան Պողոսյանն է։

Հարցազրույցի հիմնական թեզերը՝ ստորև.

Իսկապես կանխատեսելի էր այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում․ մենք հասել ենք այն կետին, որ Փաշինյանն արդեն ի հակադրություն իր նախկին հայտարարության՝ ասում է՝ Արցախը Ադրբեջան է, և վերջ։ Այստեղ և՛ անգրագիտություն կա, և՛ դավաճանություն։
2020թ․ պատերազմից հետո հնարավորություն կար, որ Հայաստանի կառավարությունը հասկանար՝ ինչ լավ ժառանգություն է ստացել նախկին իշխանությունների բանակցային գործընթացից, կարող էր կանգնեցնել իր ավանտյուրան և վերադառնալ այդ ժառանգությանը, որին, ի դեպ, կողմ էին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրները։ Բայց Փաշինյանը Հայաստանը տարավ կապիտուլյացիայի ճանապարհով։
Երբ Փաշինյանը գնաց Բրյուսելյան ճանապարհով, արդեն պարզ էր՝ Արցախի ինքնորոշման հարցը փակված է։
Միջազգային հարաբերությունները հիմնված են ոչ թե միջազգային իրավունքի, այլ ուժերի հարաբերակցության վրա։
Ակնհայտ է, որ Ալիևը երբևէ չի ասելու Հայաստանի 29.800 քկմ-ն ճանաչելու մասին։ Հայաստանն Ալիևին հակադրում է պարտվողականություն ու դատարկ խոսքեր։
Մենք եկել ենք մի կետի, որտեղ Հայաստանի արտաքին քաղաքական կուրսը կատարելապես ձախողվել է։
Արևմտյան պետությունները հաստատակամ Հայաստանին առաջնորդում են դեպի վերջնական կապիտուլյացիա։ Այդ որոշմանը նրանք հանգեցին այն ժամանակ, երբ Փաշինյանը հայտարարեց Արցախի հարցով նշաձողի իջեցման մասին։
Ո՞վ էր մինչև 2018թ. իշխանափոխությունը հավատում, որ ադրբեջանական զորքերը կարող են մտնել Գեղարքունիքի մարզ, կամ Սյունիքի անվտանգության հարց է առաջանալու… Շատերը չէին մտածում, որովհետև ադրբեջանական զորքերը հարյուրավոր կիլոմետրերով հեռու էին Հայաստանի սահմաններից։ Եվ դա Արցախյան հիմնախնդրի շնորհիվ էր։

Հայաստանի և Արցախի շուրջ եղած անվտանգային համակարգը դադարել է գործել, ու դա տեղի է ունեցել Նիկոլ Փաշինյանի դիտավորյալ կատարած քայլերից հետո։
2020թ.-ի պատերազմից հետո մենք հնարավորություն ունեինք այնպես անել, որ Հայաստանը մնար՝ որպես Արցախի անվտանգության երաշխավոր, բայց Փաշինյանը 2022թ․ ապրիլից հայտարարեց նշաձողի իջեցման մասին, և Հայաստանը դադարեց Արցախի անվտանգության երաշխավորը լինելուց։ Ավելին, Փաշինյանը հայտարարեց, որ ՌԴ-ն պետք է լինի Հայաստանի անվտանգության երաշխավորը։ Հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ Ռուսաստանը և ոչ՝ Պապուա Նոր Գվինեան…
Հիմա Հայաստանը դարձել է խաղաղություն մուրացող, բայց այդ խաղաղությունն էլ չի լինելու։
Նիկոլ Փաշինյանի քայլերում տրամաբանություն փնտրելն անիմաստ է։ Մանիպուլացնելով ողջ բանակցային պրոցեսը՝ նա փորձ է անում ոչ թե ցույց տալ՝ ինչ խնդիրներ կային այդ գործընթացում, այլ պարզապես ուզում է պատասխանատվությունն իր վրայից գցել նախկինների վրա։
Թող բարի լինեն, ասեն՝ ովքեր են այն սուբյեկտները, ովքեր Հայաստանից պահանջում էին Արցախի հարցով նշաձողն իջեցնել։
Ինձ համար ակնհայտ է, որ նշաձողն իջեցնելու հարցում կա դավաճանություն Փաշինյանի կողմից։ Եթե դու դավաճանում ես քո պետության շահերը, ու դա անում ես դիտավորյալ, պետք է ունենաս նկատառումներ՝ ինչու ես գնում այդ քայլին։ Դա կարող է լինել իր անձի, անվտանգության իր աթոռը պահելու հետ կապված։
2007թ․ սկսած, երբ ի հայտ եկավ Մադրիդյան փաստաթուղթը, համանախագահող երկրները հասկանում էին, որ Արցախը երբեք չի լինելու Ադրբեջանի կազմում։ Բայց որպեսզի հակամարտությունը լուծվեր, հայտարարեցին, որ Արցախն ինքնորոշման իրավունք ունի, Հայաստանն ու Արցախը պետք է քայլեր ձեռնարկեն, որ գրավյալ տարածքների մի մասը հանձնվի Ադրբեջանին, որ բալանսը պահպանվի, իսկ վերջնական կարգավորման տարբերակը նախատեսում էր, որ Ադրբեջանը պետք է համաձայնի միայն Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում ու 1989թ․դրությամբ բնակչության համամասնությամբ հանրաքվեի անցկացմանը։ Ինչ որոշեին Արցախի հանրաքվեի արդյունքները, այնպես էլ լինելու էր։ Հանրաքվեի արդյունքները պետք է ճանաչվեին Մինսկի խմբի համանախագահ և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի անդամ երկրների կողմից։
Ընդհուպ 2019թ․ բանակցային բոլոր փաստաթղթերում ամրագրված էր, որ Արցախն ու Հայաստանը պետք է ունենան հուսալի կապ։ Այդ բանակցային ժառանգությամբ Լաչինի միջանցքն Արցախի տարածքում էր։
2018թ., երբ Փաշինյանը եկել է իշխանության, բանակցային ողջ փաթեթը նրան ներկայացվել է։ Այլ հարց է, որ նա խորամուխ չի եղել դրանց բովանդակության մեջ ու խորհրդակցություններ չի անցկացրել, հատկապես որ, միջազգային իրավունքից ունի զրո գիտելիքներ։
Փաշինյանը մտածեց, որ ինքը շատ ավելի խելոք է, քան նախորդները, և եթե այդ 5 շրջանները հանձնի, կարող է դիտվել՝ որպես դավաճան, ու գնաց գիժ ձևանալու ճանապարհով։
2018թ․ նա ինքն է հայտարարել, որ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրները բանակցային փաստաթղթերը մեկնաբանում են հօգուտ Հայաստանի։ Բայց հետո Ֆեյսբուքում հայտարարեց Մյունխենյան ինչ-որ սկզբունքների մասին։ Միգուցե 2018թ. հայտարարություններն իմիտացիա՞ էին նրա հետագա դավաճանությունը քողարկելու համար։

1994թ․ հրադադարից հետո հայր Ալիևը խնդրում էր՝ «մատներդ դրեք աշխարհի ամենաբարձր ինքնավարության վրա, ես դա տրամադրեմ Ղարաբաղին», հիմա դա չկա, իսկ Փաշինյանը խաղաղություն է մուրում:
Ալիևն անում է ամենացինիկ հայտարարությունը, ասում է՝ «Պառլամենտ, լուծարվի՛ր, նախագա՛հ, հանձնվի՛ր, հետո կորոշեմ՝ մյուսներին համաներե՞լ, թե՞ ոչ», ու դրանից հետո ԱՄՆ-ը ողջունում է Ալիևի այդ հայտարարությունը… Արևմուտքը թշնամի չէ․Արևմուտքը անում է այն, ինչ բխում է իր շահերից, ու ելնում է ռեալ քաղաքական իրավիճակից։
Պետք է մարդկանց հետ խոսել, բացատրել, որովհետև շատերը սխալմամբ մտածել են, որ կլինի խաղաղություն ու կայուն պայմաններ, ու իրենց ձայնը տվել են Փաշինյանին անգամ 2021թ.։ Իրենք խաբել են ժողովրդին, ասել են՝ խաղաղություն է լինելու, այդ խոստման դիմաց ստացել են իրենց 680.000 ձայները։ Մինչդեռ իրենց նախընտրական ծրագրում խոսք կար Արցախի ինքնորոշման մասին, և որևէ խոսք չկար նվաստացուցիչ պայմաններով «խաղաղության պայմանագրի» մասին։ Սա արդեն իսկ նշանակում է, որ ՀՀ վարչապետը, կառավարությունն ու Խորհրդարանը լեգիտիմ չեն։ Խորհրդարանը նույնպես լցված է դավաճաններով։
Նույնիսկ, եթե Հայաստանն Ալմա Աթայի հռչակագրով ճանաչեր Արցախի տարածքային ամբողջականությունը, դա չի նշանակում, որ Արցախը ներառվելու էր այդ տրամաբանության մեջ։ Չնայած դա էլ է մանիպուլյացիա Փաշինյանի կողմից, ու Ալմա Աթայի հռչակագրով Հայաստանը չի՛ ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։
Փաշինյանը չունի որևէ խոչընդոտ՝ դիմելու մանիպուլյացիաների, միայն թե հասնի իր նպատակներին, որոնց մեջ հայկական շահը տեղ չունի։
Ակնհայտ է, որ ՀՀ Սահմանադրությունը կոպիտ ձևով խախտվում է։ Միևնույն ժամանակ ակնհայտ է, որ Սահմանադրական դատարանից (ՍԴ) որևէ ակնկալիք չկա, որովհետև այն վաղուց գրպանային ՍԴ է դարձել։
Այդ «անկլավներն» այսօր անկլավներ չեն․ դրանք ՀՀ տարածքներ են, «ՀՀ վարչատարածքային բաժանման մասին» օրենքով, իսկ ՀՀ տարածքի փոփոխությունը տեղի է ունենալու հանրաքվեով։ Չգիտեմ՝ ՍԴ-ն ինչ կմոգոնի, բայց կանի այնպես, որ որոշումը հաճո լինի Փաշինյանի կառավարությանը։
Այն քաղաքացիները, ովքեր գիտակցում են՝ մենք պետականություն ենք կորցնում, պետք է մասնակցեն ստորագրահավաքին, որով պահանջվելու է օրինագիծ ընդունել «Ադրբեջանի կազմում ճանաչելը» քրեականացնելու մասին։ Սա սահմանադրական մեխանիզմ է։ Մարդիկ հանրային, հասարակական ճնշմամբ պետք է փորձեն հասնել այս իշխանությունների հեռացմանը։
Պետք է լինի համախմբում, որպեսզի ժողովուրդը կարողանա դուրս գալ այս թմբիրից։ Շատերը տեսնում են՝ մենք կորցնում ենք պետականություն, բայց չենք տեսնում քաղաքական ուժերի կողմից գործողություններ։
Պետք է լինի քաղաքական առաջնորդություն, բայց դա առանց նպատակների ֆիքսման հնարավոր չէ իրականացնել։
Կա դրույթ, որ միջազգային պայմանագիրն առոչինչ է, եթե միջազգային պայմանագիրը կնքվել է ներպետական օրենսդրության կոպտագույն խախտումներով, բայց դրա վրա հույս դնել չի կարելի․ ավելի շուտ գործելու է ռեալ պոլիտիկը։

Պետք է հիվանդությունը բուժել, ոչ թե փորձել հետ բերել այն, ինչն արդեն որպես փաստ՝ կատարվել է։
Պետք է օգտագործել թե Ազգային ժողովի, և թե փողոցային պայքարի հարթակները։ Ակնհայտ է, որ ընդդիմության կողմից կոպտագույն սխալ էր բոյկոտել ԱԺ նիստերը, հետո վերադառնալ։ Մանդատները վայր դնելուց որևէ օգուտ չկա․ դա մանկական խաղ է։ Ինչ-որ պահի մանդատները նույնիսկ կարող են օգնել։ Պետք է փողոցային պայքար լինի։
Խորհրդարանը պետք է մի կողմ դնել, մանդատներից չպետք է հրաժարվել, թող իրենք զրկեն։ Այսօր պայքարը փողոցում է։ Եթե մարդիկ դուրս չգան փողոց, չեմ կարծում, որ այս ընթացքը հնարավոր է կանգնեցնել։ Հայ ժողովուրդը պետք է ինքը գիտակցի, որ պետականությունը կորստի առջև է։
Ընտրություններ չկան և չեն էլ լինելու մոտ ժամանակներում։
Երբ Հայաստանը կստորագրի վերջնական կապիտուլյացիոն ակտը, այս Սահմանադրությունն իր բովանդակությունը կկորցնի, և որպես փաստաթուղթ՝ կլինի ոչինչ։ «Խաղաղության պայմանագրի» ստորագրումից հետո որևէ նշանակություն չի ունենալու՝ ինչ է գրված մեր Սահմանադրության մեջ։
Հիմա մենք 100 տարի առաջվա համեմատությամբ ավելի վատ վիճակում ենք այն առումով, որ մեր կողքին չկա այն արտաքին ուժը՝ Ռուսաստանը, որ կար։ Հայաստանը դավաճանել է Ռուսաստանին, և ակնկալել, որ ռուսը գալու է, մեզ պաշտպանի, միամտություն է։ Ռուսը չի պաշտպանելու ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ Արցախը։ Նա այդ հնարավորությունը հիմա չունի էլ։
Պետք է թույլ չտալ ստորագրել այդ պայմանագիրը, որովհետև ստորագրումից հետո վավերացումը շատ արագ կկատարվի։
Սահմանադրությունը պետք է ծառայի ինչ-որ նպատակի, բայց եթե այդ նպատակը խեղաթյուրված է, ինքն ի զորու չէ իրեն պաշտպանել։ Եթե սահմանադրական բոլոր գործիքները սպառված են, ժողովուրդն իրավունք ունի թե ապստամբության, և թե հեղափոխության։