Մինչև ո՞ւր կհասնի դրամի ամրապնդումը, կամ ինչո՞ւ է արժեզրկվում դոլարը
ԱՄՆ-ի և Արևմուտքի կողմից Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցների հետևանքով ֆինանսական շուկաներում առաջացած աժիոտաժը, ռուս-ուկրաինական հակամարտության սկզբնական շրջանում, չշրջանցեց նաև Հայաստանը։ Փետրվարի վերջին-մարտի սկզբին դրամը կրկին հայտնվեց ցնցումների մեջ։
Ի հայտ եկած սպասումները և տարադրամի նկատմամբ պահանջարկի մեծացումը հանգեցրեց ազգային արժույթի զգալի արժեզրկման։
Սակայն կարճ ժամանակ անց շուկան աստիճանաբար հանդարտվեց։ Հիմնական արժույթների նկատմամբ դրամը ոչ միայն կայունացավ, այլև սկսեց արժևորվել։
Դրան մեծապես նպաստեց քաղաքացիների վարքագիծը. նրանք բավական զուսպ գտնվեցին դրամի թուլացման նկատմամբ։ Եղան, անշուշտ, մարդիկ, ովքեր շտապեցին իրենց դրամային խնայողությունները վերածել տարադրամի, բայց այդպիսիք, ըստ էության, շատ չէին։ Այլապես դրամի թուլացումն ավելի մեծ չափերի կարող էր հասնել։ Քաղաքացիների վարքագիծը նպաստեց, որպեսզի ազգային արժույթի արժեզրկման հետ կապված սպասումները շուտ հաղթահարվեն։
Դրան հաջորդեց դրամի ամրապնդումը։ Վերջին մեկ ամսվա դրսևորումներից հետո դոլարի գինն արժութային շուկայում շատ ավելի ցածր դիրքում է հաստատվել, քան գտնվում էր մինչև ռուս-ուկրաինական հակամարտությունը։ Ամերիկյան արժույթի միջին փոխարժեքը տատանվում է 469 դրամի սահմաններում։ Գնման գինը հասել է ընդհուպ մինչև 462 դրամի։
Դոլարի այսպիսի փոխարժեք Հայաստանի արժութային շուկայում վաղուց չէր եղել։ Վերջին տարիներին, երբեմն արձանագրվող կտրուկ տատանումներով հանդերձ, այն հիմնականում պահպանվում էր 480-500 դրամի սահմաններում։
Նույնը նաև եվրոյի պարագայում է. եվրոպական արժույթը ևս փետրվարի վերջի-մարտի սկզբի արժևորումից հետո հասցրել է բավականաչափ արժեզրկվել և գտնվում է հիմնականում 500-510 դրամի սահմաններում։
Արժութային շուկայում հաստատված այս փոխարժեքները խոսում են դրամի ամրապնդման մասին։
Ո՞րը կարող էր լինել դրա պատճառը։
Ըստ ամենայնի, սկսել են զգացնել տալ համաշխարհային տնտեսության մեջ սկսված այն պրոցեսները, որոնք տանում են ազգային արժույթներով առևտրային հարաբերությունների ընդլայնմանը։ Համատարած պատժամիջոցների պայմաններում քիչ չեն այն երկրները, որոնք փորձում են նոր պայմաններում հարաբերությունները կառուցել այս հարթության մեջ։
Սա ինչպես կարճաժամկետում, այնպես էլ՝ երկարաժամկետում որոշակի սպասումներ է ձևավորել հատկապես դոլարի պահանջարկի զսպման նկատմամբ։ Դոլարի դիրքերը համաշխարհային տնտեսության մեջ սկսել են թուլանալ։
Նվազել է ամերիկյան արժույթի մասնաբաժինը նաև համաշխարհային արժութային պահուստներում։ Նախկին 65 տոկոսից այն իջել է մինչև 59 տոկոսի։
Համաշխարհային շուկայում դոլարի արժեզրկումն այս պահին գուցե ձեռնտու է նաև Միացյալ Նահանգներին՝ կիրառվող պատժամիջոցների հետևանքները սեփական տնտեսության վրա մեղմելու և արտահանումն առաջ մղելու համար։
Դոլարի թուլացմանը և դրամի ուժեղացմանը նպաստել է նաև որոշ առևտրային գործարքների սպասարկումն ամերիկյան արժույթի տիրույթից հանելը։
Խոսքն այս փուլում վերաբերում է հատկապես Ռուսաստանից ներկրվող էներգակիրներին։
Արդեն հայտնի է, որ գազի դիմաց վճարումները դոլարի փոխարեն՝ կատարվում են ռուբլով։
Բայց Հայաստանը Ռուսաստանից միայն գազ չէ, որ ներկրում է։ Նույն տրամաբանության մեջ, ռուբլով վճարումներն աստիճանաբար կարող են ընդլայնվել նաև այլ ապրանքների ներմուծման պարագայում։ Հատկապես որ, ԵԱՏՄ անդամ երկրները վերջին շրջանում բավական ակտիվ քննարկում են իրականացնում այդ առումով։
Ամերիկյան արժույթի շուրջ սկսված այս պրոցեսները, բնականաբար, որոշակի բացասական սպասումներ են ձևավորել դոլարի նկատմամբ։
Բայց դրամի արժևորումը միայն դրա հետևանք չէ։
Այլ երկրներից, մասնավորապես՝ Ռուսաստանից, քաղաքացիների ակտիվ հոսքը և երկար ժամանակով Հայաստանում հաստատվելը ևս ազդել է փոխարժեքի շուկայի վրա։ Ըստ էության, ավելացրել է տարադրամի առաջարկը։
Դրամի ամրապնդումը պայմանավորված է նաև իրականացվող զսպող դրամավարկային քաղաքականությամբ։
Հաշվի առնելով համաշխարհային շուկաներում և Հայաստանում ձևավորված բարձր գնաճը, Կենտրոնական բանկն իր գործիքներով փորձում է պահպանել գների կայունությունը՝ ազդելով տնտեսության մեջ մտնող փողի քանակի վրա։ Փողը թանկանում է՝ հանգեցնելով շրջանառությունների կրճատմանը։ Կրճատվել է՝ ինչպես փողի բազան, այնպես էլ՝ կանխիկի շրջանառությունը։
Դա ի վնաս տնտեսության է, բայց Կենտրոնական բանկն ունի իր հետաքրքրությունները, որոնք ավելի շատ գների կայունության ապահովման և ավելի բարձր գնաճ թույլ չտալու դաշտում են։ Այս առումով, անշուշտ, էական դեր ունեն նաև փոխարժեքները։ Դրամի ամրապնդումը կարևոր գործիք է գնաճը զսպելու համար։
Հավանաբար նաև դա է պատճառներից մեկը, որ Կենտրոնական բանկը չի շտապում արժեզրկել դրամը, նաև հավելյալ տարադրամային բարձիկներ ստեղծել։
Դրա համար հարկավոր է ընդամենը շուկայից ներքաշել հավելյալ տարադրամը։
Բայց ԿԲ-ն կարծես նման գործողություններ չի անում ու թողնում է, որպեսզի դրամը շարունակի ամրապնդվել կամ առնվազն ամրապնդված մնալ։
Սա, իհարկե, դրական գործոն է գնաճը զսպելու համար։ Սակայն բացասաբար է ազդում արտահանման և դրսի շուկաներում հայկական ապրանքների մրցունակության վրա։ Առավել ևս՝ հիմա, երբ պատժամիջոցների հետևանքով խնդիրները շատացել են՝ հանգեցնելով արտահանման ծավալների կրճատման։
Հայկական ապրանքների արտահանումը կրճատվել է հատկապես ռուսական շուկայում։ Պատճառները շատ են, բայց մեկն էլ դրամի ուժեղացումն է։
Հայաստանում ռուբլու գինը վերջին օրերին տատանվում է 5,3-5,6 դրամի սահմաններում։ Դրա վրա ևս առկա է դրամի ուժեղացման ազդեցությունը։ Հակառակ պարագայում՝ ռուբլու փոխարժեքն ավելի բարձր կլիներ։
Թե մինչև ո՞ւր կհասնի դրամի ուժեղացումը շուկայի հիմնական արժույթների նկատմամբ, կախված է բազմաթիվ գործոններից։ Ամեն դեպքում, հազվի թե ականատես կլինեն դրամի դիրքերի ավելի խորը ամրապնդման։ Որքան էլ ազգային արժույթի ուժեղացումն ունի գնաճային ու սոցիալական նշանակություն, անհնարին է անտեսել նաև դրա տնտեսական հետևանքները։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
