Արդարացում են գտել
Շատ վաղուց Հայաստանում գնաճի այսպիսի բարձր մակարդակ չէր եղել։ Գներն անցած տարվա վերջից սկսած միայն բարձրանում են։ Դրան համարժեք, սակայն, չեն ավելանում եկամուտները, ինչը բերում է աղքատության խորացման։
Աղքատության մակարդակը մեր երկրում միշտ էլ բարձր է եղել։ Հիմա ավելի բարձր է։
Անցած տարվա տնտեսական անկումից հետո աղքատությունը խորացավ։ Այս տարի դրան ավելացավ նաև բարձր գնաճն ու եկամուտների դանդաղ աճը։
Երբեմն փորձ է արվում տպավորություն ստեղծել, որ իշխանությունները կապ չունեն թանկացումների հետ, դրանք գալիս են դրսից։ Դրսում ապրանքները թանկանում են՝ ուզած թե չուզած պիտի թանկանան նաև ներսում։ Բայց մոռանում են, որ գնաճի վրա ազդող գործոնները միայն դրսում չեն։
Ամիսներ առաջ բարձր գնաճի հարցում մեծ տեղ էր տրվում փոխարժեքներին։ Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովն իր ուսումնասիրություններում պարտադիր շեշտում էր փոխարժեքի ազդեցությունն արձանագրվող թանկացումների վրա։ Այն ժամանակ ազգային արժույթն էժանանում էր՝ մեծացնելով ճնշումը ներմուծվող ապրանքների գների վրա։
Արդեն տևական ժամանակ հակառակ պատկերն ունենք. ազգային արժույթը շուրջ 10 տոկոսով արժևորվել է։ Լիարժեք վերականգնվել է նախկին մակարդակում հիմնական 2 արժույթների՝ դոլարի ու եվրոյի նկատմամբ։
Արժևորումն ավելի մեծ է ռուսական ռուբլու նկատմամբ։
Սրանք այն 3 հիմնական արժույթներն են, որոնցով իրականացվում է ներմուծումը։ Երբ դրանց նկատմամբ ազգային արժույթը թուլանում էր, մատակարարները շտապում էին բարձրացնել գները։ Դրամը կրկին արժևորվեց, իսկ գները շարունակեցին մնալ բարձր։ Մինչև հիմա էլ բարձրանում են։
Սեպտեմբերին 12-ամսյա գնաճը Հայաստանում հասավ 8,9 տոկոսի։ Բայց ասել, որ միայն դա է ազդեցությունը սպառողների վրա, նշանակում է՝ ոչինչ չասել։
Գնաճի իրական ազդեցությունն անհամեմատ մեծ է։ Դրանում դժվար չէ համոզվել՝ առանձնացնելով այն ապրանքները, որոնք սովորաբար ավելի շատ և ավելի հաճախ են օգտագործվում։
Խոսքն առաջին հերթին՝ սննդամթերքի մասին է, որի գնաճը հասնում է գրեթե 16 տոկոսի։ Հացաբուլկեղենը և ձավարեղենը թանկացել է 9,5 տոկոսով, բրինձը՝ գրեթե 13 տոկոսով։ Ալյուրի և հացի գնաճը տատանվում է 9-10 տոկոսի սահմաններում։
Խոզի միսը մեկ տարվա ընթացքում հասցրել է թանկանալ՝ ավելի քան 40, թռչնամիսը՝ 18 տոկոսով։ Ձկան գնաճն անցնում է 31 տոկոսից։
Ձուն թանկացել է 27 տոկոսով, սննդային յուղերը՝ գրեթե 50 տոկոսով, կարագը՝ ավելի քան 14 տոկոսով։
Բոլորովին այլ թեմա է բանջարեղենը։ Բանջարեղենի գներն այս տարի ռեկորդային բարձր են։ Խոսքը ոչ թե ներմուծվող, այլ տեղում արտադրվող մթերքների մասին է։
Ներմուծման թանկացումն այստեղ շատ փոքր ազդեցություն ունի, բայց ունենք ռեկորդային բարձր գնաճ, որին այդպես էլ խելքին մոտ բացատրություն չի տրվում։
Ամենատարօրինակն այն է, որ բանջարեղենի ռեկորդային գնաճը գյուղատնտեսության արտադրության ծավալների՝ պաշտոնապես արձանագրվող աճի պայմաններում է։
Հրապարակված վերջին տվյալներով՝ բանջարեղենի գնաճը հասել է 64,5 տոկոսի։ Կարտոֆիլը մեկ տարի առաջվա համեմատ թանկացել է 67 տոկոսով, կաղամբը՝ 68 տոկոսով, կանաչ սոխը՝ 70 տոկոսով, լոլիկը՝ 60 տոկոսով, վարունգը՝ 54 տոկոսով, կանաչ լոբին՝ 59,5 տոկոսով, գազարը՝103 տոկոսով, ճակնդեղը՝ 89 տոկոսով, գլուխ սոխը՝ գրեթե 52 տոկոսով, և այսպես շարունակ։
Ակնհայտ է, չէ՞, թե այս ապրանքների թանկացումնինչպիսի ազդեցություն է ունեցել սպառողների գրպանի վրա։ Եվ ոչ մի կապ չունի, որ միջին գնաճը եղել է 8-9 տոկոսի սահմաններում։ Սրանք այն ապրանքներն են, որոնք շատ ավելի հաճախ են օգտագործվում մարդկանց սպառողական զամբյուղում։
Բայց այնպես չէ, որ ոչ պարենային ապրանքների շուկան զերծ է մնացել թանկացումներից։ Այստեղ ևս գնաճը պակաս բարձր չէ։
Շատ վաղուց Հայաստանում ոչ պարենային ապրանքների այսպիսի թանկացում չէր եղել։ Մեկ տարում՝ գրեթե 10 տոկոսով։
Սրանք գնաճի այն ցուցանիշներն են, որոնք արձանագրել է պաշտոնական վիճակագրությունը, և դա գնաճի միայն երևացող մասն է։ Իսկ թե ինչքան է կազմում չերևացող գնաճը, ոչ մեկը չի կարող ասել։ Չերևացող գնաճն այն գնաճն է, որը թաքնված է արտաքուստ ցուցադրվող գների տակ։ Դրանում կարելի է համոզվել հացի օրինակով. շատ դեպքերում հացի գինը մնում է նույնը, բայց քաշը գնալով պակասում է։
Սա թաքնված գնաճ է, որը շատ հաճախ կիրառվում է տարբեր ապրանքների դեպքում՝ գների ուղղակի բարձրացումից խուսափելու կամ բարձրացման ազդեցությունը արտաքուստ մեղմելու համար։ Բայց դրանով սպառողի համար, միևնույն է, ոչինչ չի փոխվում։ Նա, այսպես թե այնպես, կրում է թանկացման ազդեցությունը՝ դա լինի գների ուղղակի բարձրացման, թե թաքնված գնաճի տեսքով։
Շատ վաղուց արդեն իշխանություններն անտարբեր են այն թանկացումների նկատմամբ, որոնք տեղի են ունենում Հայաստանում։ Իրենց համար արդարացում են գտել, որ թանկացումները միայն մեր երկրում չեն, ամբողջ աշխարհում են։
Սրա մեջ, իհարկե, ճշմարտություն կա, բայց միայն այնքանով, որ միջազգային շուկաներում իսկապես գնաճային ճնշումը մեծացել է։ Այլ հարց, թե դա ինչքանով է համարժեք արտահայտվում մեր շուկայում։ Այստեղ է հիմնական խնդիրը։ Երբ ազգային արժույթի թուլացման պայմաններում արտաքին գնաճին ավելացվում է նաև այդ հատվածից թելադրված ազդեցությունը, ազգային արժույթի ուժեղացումից հետո պետք է հակառակը լինի։ Բայց այդ հակառակը չենք տեսնում։ Գները շարունակում են մնալ նույնքան բարձր, որքան ազգային արժույթի արժեզրկման դեպքում էին։
Այստեղ անելիք ունի Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը, այնինչ՝ Հանձնաժողովի դերը չի երևում։ Դրանում նախկինում բազմիցս համոզվել ենք, այսօր էլ համոզվում ենք։
Վերջին շրջանում անընդհատ խոսվում է, որ Քովիդ հետազոտությունները մեր երկրում իրականացվել ու իրականացվում են ինքնարժեքից մի քանի անգամ բարձր գներով, բայց որևէ մեկը անգամ փորձ չի անում բռնելու շուկայի անպարտաճանաչ մասնակիցների ձեռքը։ Գործ ունենք ակնհայտ գնային չարաշահման հետ, իսկ Հանձնաժողովն արդարանում է, թե անելիք չունի այնտեղ, քանզի շուկայում գերիշխող դիրք ունեցող ընկերություն չկա։
Կա՞, թե՞ չկա, սպառողի համար լրիվ միևնույն է։ Նրան այլ բան է հետաքրքրում՝ ինչո՞ւ են գներն ինքնարժեքից այդքան բարձր։
Այս հարցի պատասխանը տվող չկա։ Այնպես, ինչպես չկա այն հարցի պատասխանը, թե ինչո՞ւ են ապրանքների գները բարձրանում, երբ ազգային արժույթը թուլանում է, իսկ երբ ուժեղանում է, գները չեն իջնում։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
