«Բարեփոխումը և հեղափոխական նպատակահարմարությունը համատեղելի չեն». Գրիգոր Մուրադյան
Հարցազրույց Սահմանադրական դատարանի (ՍԴ) նախագահի խորհրդական Գրիգոր Մուրադյանի հետ
– Ի՞նչ է վաղ կենսաթոշակի ինստիտուտն առհասարակ, որն արդեն օրենքով առաջարկում են ժամկետից շուտ աշխատանքից ազատվող ՍԴ դատավորներին, ու ունի՞ արդյոք ապագա:
– Ապագայի մասով, իհարկե, դատողություն պետք է անի Ազգային ժողովը, դա իր խնդիրն է, բայց ինչ վերաբերում է բուն օրենքին, ապա ակնհայտ է նպատակը՝ վերջապես հասնել նրան, որ ՍԴ-ն ձևավորի այլ մեծամասնություն:
Փաստորեն, ակնհայտորեն հենց կառավարությունն այս օրենքով վերջակետ դրեց դատավոր-անդամ վեճին, ինչով 2-3 ամիս անիմաստ զբաղեցնում էին մեր հասարակությանը, քանի որ օրենքի նախագծով՝ այս կարգավորումը վերաբերում է ՍԴ այն դատավորներին, որոնք շարունակում են պաշտոնավարել 2018թ. ապրիլի 9-ից հետո:
Ինչ վերաբերում է այս օրենքի բուն էությանը, ապա այն շատ խնդրահարույց է մեր Սահմանադրության տեսանկյունից: Չնայած փորձ է արվել կատարել Վենետիկի հանձնաժողովի պահանջները, ձևականորեն ներդնելով սոսկ հայեցողական ազատման հնարավորությունը, որը պետք է հիմնված լինի բացառապես կամավորության հիմունքների վրա, այդուհանդերձ մի շարք տարօրինակ մոտեցումներ են որդեգրվել այդ նախագծով:
Նախ պետք է նշեմ, որ, թեև դա «Նորմատիվ-իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջ է, այս օրենքի նախագիծը չի ուղարկվել ՍԴ, թեև բոլոր շահագրգիռ մարմիններին պետք է ուղարկվեր:
– Ինչո՞ւ չի ուղարկվել, ինչպե՞ս են պատճառաբանում:
– Դժվարանում եմ պատասխանել: Սա աննախադեպ երևույթ է: Հետևաբար՝ ՍԴ աշխատակազմը հնարավորություն չի ունեցել կարծիք հայտնել սրա վերաբերյալ: Այս օրենքի հիմնավորումները բավարար հիմքեր չեն տալիս մտածելու, որ կառավարության նպատակները լեգիտիմ են: Այն ամբողջ համատեքստը, որ նախորդել է այս օրենքի ընդունմանը, վկայում է այն մասին, որ սա պարզապես վերջին հնարավոր օրինական միջոցն է, որով փորձ է արվում հանգել նրան, որ ՍԴ կազմը փոփոխվի:
– Եթե ՍԴ դատավորները, այնուամենայնիվ, չընդունեն վաղ կենսաթոշակի անցնելու առաջարկը, կարո՞ղ են որևէ կերպ նրանց պարտադրել դա անել: Ու առհասարակ ծանր հանցագործություն չի՞ դիտվի ՍԴ-ին որևէ բան պարտադրելը:
– Դա կդիտվի՝ որպես սահմանադրական կարգի հիմունքների դեմ ուղղված ծանր հանցագործություն, եթե դա ուղեկցվի բռնությամբ կամ բռնության սպառնալիքով: Հույս ունեմ, որ հարցը դրան չի հասնի, բայց որևէ միջամտություն ՍԴ դատավորի պաշտոնավարմանը, որևէ անձնական, քաղաքական ճնշում, պարտադրանք չպետք է լինի: Ընդ որում, եվրոպական կառույցներն ուշադիր հետևելու են: Ես ցավով եմ սա փաստում, որ մենք այս հարցում հայտնվել ենք մշտադիտարկման ներքո: Կարծես թե 30 տարի անց մենք պետք է գոնե այդ մասով լինեինք կայացած իրավական պետություն, բայց իրականում ցավալիորեն դա այդպես չէ: Մենք ընդհանրապես մղոններով հեռացել ենք իրավական պետության գաղափարից անգամ: Եվ այս տեսանկյունից որևէ ճնշում և պարտադրանք պետք է բացառվի, եթե մենք գործ ունենք խոհեմ քաղաքական իշխանության հետ:
– ՍԴ-ի շուրջ ծավալվող իրադարձությունները փոքր-ինչ թուլացրել են տեմպը: Սա կարո՞ղ է կապ ունենալ Վենետիկի հանձնաժողովի նախագահի հայտարարության հետ՝ որպես զսպօղակ:
– Ինքնին դա այնպիսի ազդակ էր, որը, կարծում եմ, էապես սթափեցրեց մեր քաղաքական իշխանություններին: Պետք էր ամեն ինչ անել, որ հարցը չհասներ դրան, որովհետև եթե այսպես շարունակվի, իրենք կորցնելու են իրենց արտաքին քաղաքական լեգիտիմությունն այս տեսանկյունից: Իրենք կարող են ընկալվել՝ որպես հակաժողովրդավարական, հակաիրավական իշխանություն, և սա պետք է իրենք գիտակցեն: Էականն այն է, որ ունենալով ՎՀ-ի մանդատը՝ Բուքիքիոն ասում է, որ իրական ճնշում է գործադրվում ՍԴ նախագահի նկատմամբ:
– Դուք աշխատել եք պետական ինստիտուտներում, բարձր պաշտոններ եք զբաղեցրել երկրի իրավական համակարգում: Մեր դատաիրավական համակարգն իրո՞ք այդքան վատն է, որ այն պետք է հիմնովին փոխել:
– Բուն դատական համակարգն ունի էական թերություններ: Խնդիրներ կան, և մենք միշտ ասել ենք, որ կան խնդիրներ, երբ Արդարադատության նախարարությունում ես և պարոն Թովմասյանը համապատասխանաբար պաշտոններ էինք զբաղեցնում: Մենք ծրագրել էինք նաև դատաիրավական հիմնարար բարեփոխումներ: Խնդիր էր դրված մեր օրենսդրությունը համապատասխանեցնել լավագույն միջազգային փորձին, ինչը, իմ խորին համոզմամբ, արվել է: Այլ հարց է դրա կենսագործումը կամ հետագա կատարելագործման հնարավորությունը: Բայց դա ինքնին բավարար պայման չէր դատական համակարգն «առողջացնելու» համար, սակայն դատական համակարգը կացնային լուծումներով հնարավոր չէ բարեփոխել: Այն հնարավոր է ոչնչացնել, տապալել: Փոխարենը՝ հնարավոր չէ մեկ վայրկյանում նորը ստեղծել: Այս միջավայրում դատական համակարգի բարեփոխումներ հնարավոր չեն: Պետք է կայունանա համակարգը: Պետք է գործադիր իշխանությունը դադարի հարձակվել դատական իշխանության վրա՝ բառի բուն իմաստով, այդ թվում՝ արգելափակել դատարանները, և այլն, որից հետո նոր հանդարտ միջավայրում կարելի է խոսել բարեփոխման մասին: Բարեփոխումը և հեղափոխական նպատակահարմարությունը համատեղելի չեն:
Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի հանդեպ վստահությանը, ես ուզում եմ հարց տալ. Ենթադրենք՝ դատարանների հանդեպ վստահությունը 30 տոկոս է,երբ կառավարության հանդեպ վստահությունը հավասարվի 30%-ի, կառավարությունն անհապաղ հրաժարակա՞ն է տալու:
Եթե անվստահությունն այդքան օբյեկտիվ լիներ, ակնհայտորեն անհրաժեշտ չէր լինի ձեռնարկել այսպիսի կտրուկ, կացնային միջոցներ դատական իշխանությանը հպատակեցնելու համար:
– Դուք եղել եք վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի խորհրդականը հասարակական հիմունքներով: Աշխատանքից ազատվել եք 2019թ. մայիսի 22-ին՝ դատարանների արգելափակման կոչից երկու օր անց: Ձեր հրաժարականը կապ ունե՞ր այդ իրադարձության հետ:
– Այո: Ուղղակի պատճառահետևանքային կապի մեջ էր: Հենց այդ օրը՝ ամսի 20-ին, ես գրեցի իմ հրաժարականի դիմումը:
– Վարչապետը Ձեզնից խորհուրդ չի՞ հարցրել իր այդ կոչի նպատակահարմարության մասին: Միգուցե մինչ այդ քննարկում է եղել:
– Ոչ: Եվ կարծում եմ՝ դրա կարիքն էլ չկար, որովհետև պատասխանն ակնհայտ էր լինելու: Վստահ եմ, որ ինքն էլ էր դա լավ գիտակցում:
ԳՈՀԱՐ ՍԱՎԶՅԱՆ
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում:
