«Եթե ՀՀ վարչապետը, հենց նեղն է ընկնում, հիշում է «կոռուպցիա» բառը, բնական է, որ արդարադատության նախարարն էլ նույնը պետք է անի». Ռուբեն Մելիքյան

168.am-ի «Ռեվյու» հաղորդաշարի տաղավարում իրավապաշտպան Ռուբեն Մելիքյանի հետ զրուցել ենք արդարադատության համակարգի խնդիրների, իրավապաշտպան գործունեության, դատարանների ու օրախնդիր այլ հարցերի մասին:

– Այսօր Դուք «Վերնատուն» հասարակական-քաղաքական ակումբի միավորիչ հավաքի ժամանակ գործածեցիք «ֆուտուրիստական իրավաբանություն» եզրույթը: Ի՞նչ ասել է՝ ֆուտուրիստական իրավաբանություն, և արդյո՞ք դասական իրավաբանությունն այդքան ուժ ու ռեսուրս ունի՝ պայքարելու համար ֆուտուրիստական իրավաբանության դեմ:

– Այս ձևակերպումը նպատակ է հետապնդում տեսական հիմք տալ մեր իրավաբանության մեջ հանդիպող երևույթներին: Եվ ես կարծում եմ, որ այս անվանումը՝ որպես աշխատանքային անվանում,  հիպոթեզ, կարող է և կյանքի իրավունք ունենալ: Երբ այս պրիզմայի ներքո դիտում ենք վերջին ժամանակահատվածի երևույթները, դրանք իրենց սկզբունքային նշանակությամբ դուրս են ավանդական իրավաբանության պատկերացումների, ընդունված ընթացակարգերի շրջանակից: Սա ինչ-որ նոր բան է: Այն գործում է մի քանի սկզբունքներով՝ անսկզբունքայնություն՝ սկզբունքայնության փոխարեն, առօրեականություն՝ համակարգվածության փոխարեն, առանց արժեքային հիմքի: Կարծում եմ, մեր գործող քաղաքական ուժը նպատակ ունի պատմության մեջ մտնել, և այս երևույթով նրանք, հնարավոր է, մտնեն համաշխարհային իրավունքի պատմության մեջ:

– Երեկ Կառավարությունը հավանության արժանացրեց «Սահմանադրական դատարանի մասին» և հարակից օրենքում լրացում կատարելու վերաբերյալ օրենքների նախագծերը, որոնցով առաջարկվում է մասնավորապես Սահմանադրական դատարանի դատավորի կողմից մինչև 2020 թվականի հունվարի 31-ը հրաժարական ներկայացնելու դեպքում նրա լիազորությունները դադարելուց հետո մինչև իր համար Սահմանադրությամբ սահմանված պաշտոնավարման տարիքը լրանալը նրան հատկացնել կենսաթոշակ՝ հրաժարականի պահին ստացած պաշտոնային դրույքաչափի ու հավելավճարի չափով: Եթե նկատի ունենանք այն հանգամանքը, որ ամռանն առաջարկվում էր գրեթե նույն մոդելը, բայց թոշակի գնալու ժամկետը սահմանված էր մինչև ս/թ հոկտեմբերի 31-ը, ապա կարո՞ղ ենք ասել, որ Կառավարությունը հետքայլ կատարեց Վենետիկի հանձնաժողովի դիրքորոշման արդյունքում:

– Իշխանությունները միշտ ցանկություն ունեն նորմալ հարաբերություններ ունենալ եվրոպական կառույցների, այդ թվում նաև՝ Վենետիկի հանձնաժողովի (ՎՀ) հետ, և նրանք ուշադրությամբ հետևում են այն խորհուրդներին, որոնք ձևակերպված են փաստաթղթերում: ՎՀ-ն իսկապես շատ հստակ նկատառումներ էր ներկայացրել այն փաստաթղթի կապակցությամբ, որը ներկայացվել էր դեռ օգոստոսին: Բայց ժամկետների խնդիրը չէ այստեղ: Ես դեռ այն ժամանակ զարմացա, որ հոկտեմբերին էր նշված, որովհետև եթե դու օգոստոսին ներկայացնում ես նախագիծ, և այն որոշակի ընթացակարգ պետք է անցնի, և մեկ-երկու ամիս ժամանակ պետք է լինի, որ որոշում կայացնեն: Փոփոխություններ եղել են, բայց դրանք կոսմետիկ բնույթ ունեն: Օրինակ, ՎՀ-ն ընդգծել էր մի հանգամանք, որ չպետք է վտանգվի ՍԴ-ի կենսունակությունը: Տեսականորեն կարող է լինել իրավիճակ, երբ 7 դատավոր կորոշի օգտվել այս հնարավորությունից, և մենք փաստորեն չենք ունենա ֆունկցիոնալ ՍԴ: Մեկ այլ մտահոգություն էլ էր արտահայտել ՎՀ-ն, որ դա չի կարող վերաբերել այդ պահին ՍԴ-ում քննվող գործերին: Դրա լուծումը ես, անկեղծ ասած, չգտա: Ամենակարևորն այն է, որ այս պրոցեսը չի կարող դուրս գալ բացարձակ կամավորության սահմաններից: Արդյո՞ք մենք այս ընթացքում ճնշում չենք ունեցել ՍԴ դատավորների վրա: Գոնե Հրայր Թովմասյանի մասով մենք նման բան չենք կարող պնդել:

– Արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանը երեկ իր ֆեյսբուքյան էջում գրել էր. «Կառավարությունը, հաշվի առնելով, որ Հայաստանում տարիներ շարունակ եղել է կոռուպցիայի բարձր մակարդակ, և այն ազդեցություն է ունեցել դատական մարմինների ձևավորման վրա, Դատաիրավական և Հակակոռուպցիոն ռազմավարություններով խնդիր ենք դրել տարբեր գործիքների միջոցով ստուգել դատավորների և իրավապահ մարմինների բարեվարքությունը: Եվ կամավորության սկզբունքով վաղ կենսաթոշակի համակարգի ներդրումը այդ քայլերից հերթականն է»: Վաղ կենսաթոշակի անցնելը բարեվարքության հետ ի՞նչ առնչություն ունի:

– Ես դրա հետ առնչություն չեմ տեսնում: Սա նույն քաղաքական պրոցեսի մասն է 2019թ. հունիսի 20-ից հնարված սահմանադրական ճգնաժամի «հանգուցալուծման» միջոցով: Եթե շահառուն ես լինեի, ինձ համար վիրավորական կլիներ, որ անաշխատ եկամուտ են առաջարկում: Ես այն կարծիքին եմ, որ ՍԴ-ում աշխատում են կենսագրություն ունեցող արժանապատիվ մարդիկ, որոնք չեն կարող օգտվել այդ կենսաթոշակից: Սա հենց կարող է բարեվարքություն դիտվել:

– Արդարադատության նախարարի կողմից նորմա՞լ է այն պնդումը, թե «Հայաստանում տարիներ շարունակ եղել է կոռուպցիայի բարձր մակարդակ, և այն ազդեցություն է ունեցել դատական մարմինների ձևավորման վրա», եթե մենք կոռուպցիոն գործերով որևէ դատավճիռ չունենք:

– Ես համարում եմ, որ արդարադատության նախարարը չէ ամենաբարձրաստիճան պաշտոնատար անձը, որ նման պնդումներ է անում, և հաշվի առնելով այն գիծը, որ հանրապետության վարչապետը հենց նեղն է ընկնում, հիշում է «կոռուպցիա» բառը, բնական է, որ արդարադատության նախարարն էլ նույնը պետք է անի:

– Հավանական համարո՞ւմ եք այն տարբերակը, որ կվերացվեն Սահմանադրական և Վճռաբեկ դատարանները, և կստեղծվի մեկ բարձրագույն դատական մարմին, ու դրանով կլուծվի նաև ՍԴ-ի ու նրա անդամների չլինելիության հարցը:

– Որպես տեսական մոտեցում՝ այս մոտեցումը կյանքի իրավունք ունի: Այսպիսի համակարգ ունեցող երկրներ կան: Արցախում էլ է սրանց փոխարեն գործում Գերագույն դատարան: Եթե նպատակը քաղաքական չէ, կարելի է քննարկել,  հասկանալ, իսկ եթե արվում է քաղաքական նպատակներով, ուրեմն մի բան այն չէ: Բայց էականն այն է, որ դատավորների անփոփոխելիության սկզբունքը նույնիսկ այս կերպ չի կարող խաթարվել, քանի որ անգամ այդ մարմինը ստեղծելու դեպքում այսօր ՍԴ-ում և Վճռաբեկում աշխատող անձինք պետք է աշխատեն այդ նոր մարմնում: Բայց մենք բոլորս էլ գիտենք, որ սա անելու միակ նպատակը քաղաքական է:

– Վերջին շրջանում հանդես եք գալիս իրավապաշտպան գործունեությամբ: Ո՞վ կարող է լինել իրավապաշտպան, դա կոչո՞ւմ է, ինչպես շատերը վերջին տարիներին իրենք իրենց հռչակում են հրապարակախոսներ կամ քաղաքագետ-վերլուծաբաններ, նույն կերպ էլ նաև իրենք իրենց կոչում են իրավապաշտպան։ Եվ առհասարակ, ո՞վ կարող է լինել իրավապաշտպան ու հանդես գալ՝ որպես իրավապաշտպան: Եվ ընդհանրապես մեր օրերում իրավապաշտպաններն արդյո՞ք ընդգծված, բուն իրավապաշտպան գործունեություն են ծավալում:

– Քաղաքագետն ինչ-որ գիտական ուղղության ներկայացուցիչ է, և որպեսզի անձը հանդես գա որպես քաղաքագետ՝ պետք է համապատասխան կրթություն ունենա, բայց իրավապաշտպանի դեպքում դա հանձնառություն է, և ես չեմ պատկերացնում, որ դրա համար պետք են տիտղոսներ կամ փաստաթղթեր: Եթե մարդը քեզ դիմում է մարդու իրավունքներին առնչվող հարցերով, և եթե դու իսկապես հնարավորություն  ունես օգնելու, դու պետք է օգնես: Սա հանձնառություն է, որը հանրությունը պետք է գնահատի: Նախորդ ֆորմացիայի իրավապաշտպանների հարցում իսկապես խնդիր կա: Մենք տեսնում ենք, որ շատ-շատերն այս փորձությանը չդիմացան, և, օրինակ, իրավապաշտպաններ կան, որ կարող են բացեիբաց հայտարարել, որ դատարանների վրա ճնշումներ չկան, և քաղաքական ազատությունների հետ կապված խնդիրներ չկան: Պետք է նաև նշեմ, որ նախկինում իրավապաշտպանական գործունեություն ծավալած մարդիկ այսօր էլ ազնվորեն շարունակում են իրենց այդ գործունեությունը, և դրա վառ օրինակն Ավետիք Իշխանյանն է:

– Քաղաքական դիրքորոշումը չի՞ կարող հակասության մեջ մտնել իրավապաշտպանական գործունեության հետ:

– Կարող է, և ես կարծում եմ, որ այստեղ շահերի բախման խնդիր կա, բայց այդ խնդիրը լուծելի է, եթե սկզբունքները հստակ են:

– Դատարաններն այսօր անկա՞խ են:

– Դատարաններն այսօր շատ հետաքրքիր փուլում են գտնվում: Կարելի է համարել, որ սա փորձությունների շրջան էր: Որոշ դատավորներ դիմացան փորձություններին և ապացուցեցին իրենց դատավոր լինելը բառիս բուն իմաստով, որոշ դատավորներ, ցավոք սրտի, ոչ: Ասել, որ դատական համակարգն այսօր անկախ է, դժվար կլինի:

– Ձեր կինը դատավոր է: Ձեր իրավապաշտպան գործունեությունը, Ձեր այսօրվա ակտիվությունը Ձեր կնոջ աշխատանքի վրա ազդեցություն չի՞ գործում:

– Եղել են դեպքեր, երբ որ կինս հարվածի տակ է ընկել իմ պատճառով, բայց առաջին՝ ես երբեք ինձ թույլ չեմ տա հարց բարձրացնել, որ ինքը դադարեցնի իր գործունեությունը: Իմ կինը դատավոր է դարձել իր աշխատանքի շնորհիվ: Երբ մենք հանդիպել ենք, նա երկար տարիներ դատավորի օգնական էր աշխատում: Եվ երկրորդ. որքան էլ կնոջս համար հաճելի չլինի, որ ինձ հարվածելու համար նաև իրեն են հիշում, չեմ կարծում, որ նա էլ այս առումով որևէ հարց բարձրացնի:

Գոհար Սավզյան