Դժվարություններ կան, սակայն ես միշտ մտածում եմ ոչ թե գնալու, այլ Հայաստանում մնալու մասին

Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Վիտյա Վարդանյանը մոտ 10 տարի բնակվել և սովորել է Գերմանիայում, այնուհետև աշխատել է Գերմանիայում գործող առաջնակարգ 3 լաբորատորիաներում: Նրա խոսքով՝ ինքը մշտապես ցանկացել է ինչ-որ բան ստեղծել, և հենց այդ ցանկությունն էլ իրեն 1.5 տարի առաջ բերել է Հայաստան` ՀՀ ԳԱԱ Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտ, որտեղ և նախաձեռնեց նոր լաբորատորիայի ստեղծման աշխատանքները:

– Դուք Գերմանիայում ունեիք աշխատանք և փորձառություն, կապեր, սակայն որոշեցիք վերադառնալ Հայաստան` գիտության ոլորտում աշխատելու համար: Հայաստանում գիտության ոլորտից շատերն են բողոքում, հետևաբար՝ ինչո՞ւ և ինչպե՞ս նման որոշում կայացրիք:

– Այստեղ բողոքում են բոլորը և ամեն ինչից: Ես բողոքողներից չեմ, ես ցանկանում եմ ինչ-որ բան ստեղծել Հայաստանում: Այո, ես այնտեղ ինչ-որ բանի հասել էի, ունեի իմ խումբը, սակայն հնարավորություն ստեղծվեց, որպեսզի այն հիմնական սարքերը, որոնք բավականին թանկ արժեն և ժամանակակից են, սիմվոլիկ՝ որպես օգնություն, տրամադրեին Հայաստանին: Եվ ես այդ սարքերը բերեցի այստեղ և ցանկացա ուղղակի այստեղ ինչ-որ բան հիմնադրել, որովհետև երբ էլ լինի՝ դրսում ինչ-որ բան կարելի է անել, բայց շատ ավելի կարևոր է այստեղ ինչ-որ բան ստեղծելը, ինչը փորձում եմ անել:

Միաժամանակ ուզում եմ նշել, որ իմ նախկին ղեկավարը, ով բավականին հանրահայտ գիտնական է Գերմանիայում, ինքն արդեն թոշակի էր անցնում, ու ես խնդրեցի նրան մի քիչ օգնել ինձ այդ հարցում, որպեսզի կարողանամ ինչ-որ բան ստեղծել Հայաստանում:

Եվ այդպիսով, եկա այստեղ՝ Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտ, որտեղ ինձ բավական լավ ընդունեցին և դրական վերաբերվեցին այս ամենին։ Նաև բավականաչափ օգնեցին, օրինակ, հատկացրին վերանորոգված սենյակներ և այլն, իսկ ես կամաց-կամաց սկսեցի այստեղ իմ աշխատանքը: Իմ ցանկությունն ընդամենը հետևյալն էր. Հայաստանում ինչ-որ բան ստեղծել: Չնայած իրականում ճիշտ է, այստեղ բարդ է գիտության համար, և, երբ ուղղակի տեսնում ես այստեղի աշխատավարձերը, ֆինանսավորման չափը, այդ ամենը ծիծաղելի է:

– Գերմանիայի հետ համեմատելի՞ս:

– Իհարկե, ես համեմատում եմ այստեղի գիտության վիճակը և գիտնականների պայմանները Գերմանիայի իմ փորձառության և այնտեղի պայմանների հետ: Իհարկե, Գերմանիայում ևս կան ինստիտուտներ, որոնք նույնպես ֆինանսական բավականին դժվարություններ ունեն, սակայնգ Պարզ է, որ այստեղ ֆինանսավորման խնդիր կա, սակայն մասնագետների խնդիր ևս կա: Այսինքն` մասնագետները պետք է սովորեն արդիական սարքերի հետ աշխատել և փորձառություն ձեռք բերել: Օրինակ, ուսանողների հետ այդ ամենը պետք է զրոյից սկսել, Գերմանիայում, սակայն, եթե անգամ ուսանողներին սարքերի հետ աշխատելը զրոյից ես սովորեցնում՝ նորմալ է, իսկ այստեղ երբեմն մարդիկ նույնիսկ տարրական բաները չեն իմանում:

– Զարմանալի՞ էր դա Ձեզ համար:

– Զարմանալի չէր, սակայն, երբ ես համեմատում եմ այնտեղի հայ ուսանողների հետ, ապա այնտեղ նրանք ավելի առաջադեմ ուսանողների թվին էին պատկանում: Երբ, օրինակ, Հայաստանից որևէ մեկը գալիս էր՝ արդեն մոտավորապես գիտեինք, որ նա պետք է առաջադեմ ուսանողներից մեկը լինի, և մտածում էինք՝ ինչպես նրան ուղղորդել:

Երբ 10 տարի առաջ ես գնացի Գերմանիա, այստեղ` Հայաստանում, գիտության հանդեպ հետաքրքրությունն ավելի շատ էր, և ավելի հեշտ էր գտնել գիտությամբ հետաքրքրվող մարդկանց, ովքեր իսկապես էնտուզիաստներ էին, ովքեր շատ մեծ հետաքրքրությամբ էին գալիս գիտություն:

Բավականին ժամանակ է արդեն այստեղ եմ, սակայն այդ էնտուզիազմը չեմ տեսնում: Իհարկե, կան տարբեր ուսանողներ, բայց այժմ եզակի մարդիկ կան, ովքեր իրականում ինչ-որ հետաքրքրություն ունեն գիտության նկատմամբ: Մինչդեռ ներկայիս պայմանները շատ ավելի լավն են, քան, օրինակ, այն ժամանակ՝ 94-95 թվականներին, երբ ես էի ուսանող: Բայց այն ժամանակ ավելի շատ էնտուզիազմ կար, ավելի շատ էնտուզիաստներ կային, շատ ավելի շատ: Հիմա ամեն ինչ ավելի շատ ձևական է, օրինակ, ուսանողներից մեկը կարող է օրը 4 քննություն հանձնել…

– Ինչպե՞ս գնացիք Գերմանիա և ինչո՞վ էիք զբաղվում այդ 10 տարիների ընթացքում:

– Այստեղ համարյա վերջացրել էի թեկնածուական աշխատանքս, բայց այնտեղ բավականին հայտնի լաբորատորիա կար, և որոշեցի գնալ այնտեղ ուսումս շարունակել: Նման ծրագրեր հիմա էլ կան, որոնք բաց են տարբեր երկրներում բնակվող մարդկանց համար, ինքդ էլ կարող ես մասնակցել ու գնալ, եթե համապատասխանես որոշակի չափանիշների: Նշեմ, որ այնտեղ տարբեր երկրներից եկող ուսանողների մակարդակը բավականին բարձր է: Ես այնտեղ փաստորեն 3 ինստիտուտում եմ աշխատել` տարբեր քաղաքներում, և հետո, երբ հնարավորություն ստեղծվեց, մտածեցի` 2-3 տարով, իհարկե, ցանկալի կլինի` ընդմիշտ, գալ Հայաստան, և, եթե հնարավոր է՝ այստեղ ինչ-որ բան անել:

-1.5 տարի է՝ արդեն Հայաստանում եք, ի՞նչ եք մտածում՝ մնալո՞ւ եք, թե՞ ոչ:

– Ոչ, ես միշտ մտածում եմ մնալու մասին: Իհարկե, դժվարություններ կան, բայց մեր երկիրն է, մենք պետք է ինչ-որ բան առաջ տանենք, հակառակ պարագայում՝ բոլորը գնում են, իսկ հետո էլ ասում են` տեսա՞ր՝ ինչ եղավ, մարդ չմնաց: Եթե հիմնական բազային ինչ-որ սարքավորումներն ունես, ապա էլեկտրոֆիզիոլոգիայի մեթոդը, որով ես զբաղվում եմ, ի տարբերություն մյուսների, այդպիսի մեծ ֆինանսավորում չի պահանջում: Այս ամենով կարելի է բջջի էլեկտրական հատկությունները գրանցել, բջջի թաղանթով անցնող փոքր հոսանքները և այլն: Դրանք այդ հիմնավոր մեթոդներն են, որով երկու նյարդային բջիջը կամ մի քանի նյարդային բջիջները, ինչպես ասում են՝ իրար հետ հաղորդակցվում են, որից էլ առաջանում է ցանկացած նյարդային իմպուլս:

Ես աշխատել եմ Գերմանիայի առաջնակարգ լաբորատորիաներում և բավականին բարձր վարկանիշ ունեցող գիտական ամսագրերում մոտավորապես 14 հոդված եմ հրապարակել, ուստի այստեղ ևս փորձելու եմ այդ մակարդակը պահել: Հաճախ մարդիկ, չգիտես՝ որտեղ, տպագրում են իրենց հոդվածը և այն համարում են գիտական հոդված:

– Վերադառնալով Հայաստան՝ Հայաստանի գիտության ոլորտի նկատմամբ Ձեր վերաբերմունքը փոխվե՞ց, ներսից այլ կե՞րպ է այս ամենը, թե՞…

– Բերեմ Գերմանիայի օրինակը: Այնտեղ մարդիկ թեկնածուականն ավարտելուց հետո հիմնականում գնում են Ամերիկա, Կանադա, Ավստրալիա, ուրիշ երկրներ, երիտասարդները միշտ ցանկանում էին Գերմանիայից դուրս գալ կամ գնալ ուրիշ տեղ, ուրիշ լաբորատորիա, ավելի առաջադեմ, ավելի հայտնի լաբորատորիաներ: Այնտեղ բոլորն անխտիր գնում են, բայց հարցն այն է, որ հետագայում նրանք անպայման նաև վերադառնում են: Իսկ այստեղ տարածված կարծիք է, ասում են, թե երիտասարդների համար տարբեր ծրագրեր են անում` նրանց օգնելու համար, սակայն կարևոր բանը, որ պետք է անել՝ որոշակի պայմանների ստեղծումը, չկա, որպեսզի մարդիկ վերադառնան:

Եվ սա վերաբերում է ոչ միայն գիտությանը, այլև բոլոր ոլորտներին: Ես շատերին գիտեմ, թեկուզ իմ ընկերներին, ովքեր մեծ ցանկությամբ կվերադառնային Հայաստան, եթե հնարավորություն ունենային այստեղ գոնե տարրական պայմաններն ունենալ և առանց խնդիրների կարողանային իրենց ընտանիքը պահել: Այդ դեպքում, կարծում եմ, նրանք կվերադառնան, հաստատ կվերադառնան: Կարծում եմ` դրսից ավելի լուսավոր է երևում, ներսից չեմ կարող ասել` ինչպես է. դա կախված է մարդուց:

– Զղջո՞ւմ եք, որ վերադարձել եք Հայաստան` գուցե դժվարություններով պայմանավորված:

– Ոչ, նման բան չկա, դժվարություններ ամեն տեղ էլ կան: Չեք պատկերացնում, թե այնտեղ ինչքան դժվարություններ կան, ուղղակի դժվարությունները տարբեր են, ու այդ ամեն ինչը պայմանավորված է նաև մարդու տրամադրվածությամբ: Տեսեք, երբ ես վերադարձա, գրեթե ոչինչ չկար, իսկ հիմագ ինքներդ եք տեսնում (մատնանշում է նոր ստեղծված լաբորատորիայի սարքերը): Ինչ-որ բանի հասնելու համար պետք է աշխատել, առանց աշխատանքի որևէ բանի հնարավոր չէ հասնել: Դժվարություններ, իհարկե, կան, շատ ավելի շատ, քանի այնտեղ էին: Օրինակ, եթե այստեղ ինձ ինչ-որ նյութ է պետք, և ես այն այստեղից պատվիրեմ, ապա կարող է 4-5 ամիս տևել` մինչև այդ նյութը գա, տեղ հասնի: Իսկ Գերմանիայում, որտեղ նորից վերջերս եմ եղել, տեխնիկական աշխատողներից մեկը բողոքում էր, որ իրեն անհրաժեշտ նյութն ինքը հաջորդ օրը կարող էր ստանալ: Դա նրանց համար շատ երկար ժամանակահատված է: Իրականում գիտության մեջ ժամանակը շատ կարևոր է, որովհետև մինչ դուք նյութը կստանաք, և այլն, դա կարող են ուրիշներն անել: Այսինքն` մրցակցություն կա, իսկ մարդիկ միշտ ցանկանում են առաջինը լինել, դրա համար երևի անհրաժեշտ է ամեն օրը մի քիչ ավելի ճիշտ ծրագրել:

– Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանում գիտության վիճակը:

– Այս պայմաններում, այն, որ, օրինակ, մեր ինստիտուտում բավականին շատ երիտասարդներ կան, և այն, որ նրանք բավականին շատ աշխատանքներ են տպագրում, շատ դրական է, երբեմն անգամ զարմանում ես, որ այդքան աշխատանքներ կարելի է անել: Եվ եթե համեմատում եմ նրանց կատարած աշխատանքն այդ մարդկանց կամ ինստիտուտի ստացած ֆինանսավորման հետ, այս ամենն ուղղակի հերոսություն է: Հենց այդ պատճառով, օրինակ, Հայաստանում գիտության մակարդակը, իհարկե, չի կարելի համեմատել Գերմանիայի, Ֆրանսիայի հետ: Իհարկե, շատ ավելի լավ կլիներ, եթե ավելի լավ հնարավորություններ ստեղծվեին, այդ դեպքում համոզված եմ, որ շատ ու շատ նշանավոր հայ գիտնականներ և պրոֆեսիոնալ մասնագետներ կգային Հայաստան: Սակայն դա երևի թե չի լինի, որովհետև դրա համար մեծ ֆինանսավորում է պետք:

Գիտեք, ես կարող եմ ցանկացած ժամանակ ետ վերադառնալ Գերմանիա, թող մեծամտություն չլինի, բայց դա այդպես է, և, եթե տեսնեմ, որ այստեղ այդ հնարավորությունները չեն լինելու, և այլն, պարզ է, որ կգնամ: Սակայն ես լավատես եմ և ցանկանում եմ այստեղ ինչ-որ մի լավ բան ստեղծել: Ճիշտ է՝ այս լաբորատորիան կարող է համաշխարհային մակարդակի չլինել, բայց մենք կարող ենք Եվրոպայի միջին մակարդակի լաբորատորիա ստեղծել: Համենայնդեպս ես շատ գիտնականների գիտեմ տարբեր երկրներից, և փորձելու եմ իրենց հետ և նաև նրանց օգնությամբ ինչ-որ մի բան անել այստեղ:

Հ.Գ. Նշենք, որ Վիտյա Վարդանյանի ջանքերով ՀՀ ԳԱԱ Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտում ձևավորվել է նեյրոկենսաբանական լաբորատորիան, որն ուսումնասիրում է իոնային անցուղիների կառուցվածքաֆունկցիոնալ առանձնահատկությունները, դրանց ֆիզիոլոգիական և պաթոֆիզիոլոգիական դերի ուսումնասիրության նպատակով: Լաբորատորիայում օգտագործելու են ժամանակակից ուսումասիրման մեթոդներ: Նախագիծն իրականացվում է Գերմանիայի Համբուրգ քաղաքի Մոլեկուլային նեյրոկենսաբանական կենտրոնի հետ համատեղ` Volkswagen հիմնադրամի աջակցությամբ: