Հայաստանը կրկին մտնում է պարտքերով ապրելու շրջափուլի մեջ։ Քանի որ մեր բյուջեի հնարավորություններն ավելանալու փոխարեն՝ նվազում են, գնալով ավելի շատ պարտքեր ենք վերցնում, որպեսզի գոնե թոշակ ու աշխատավարձ կարողանանք վճարել։ Ինչքան էլ փորձենք արդարանալ, սրանից լավ բնութագիր մեր տնտեսական վիճակը չի կարող ունենալ։
«Պատերազմից հետո վերջնական շրջանակային լուծումներ չկան, դա մեծացնում է անորոշության աստիճանը ներդրումների առումով. Վաչե Գաբրիելյան
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը Պետական կառավարման մասնագետ, տնտեսագետ Հովհաննես Ավետիսյանն է։
Երբ Նիկոլ Փաշինյանը դեռ վարչապետ չէր և ներկայանում էր՝ իբրև ժողովրդի հոգսերով մտահոգ պատգամավոր, հաճախ էր Ազգային ժողովի ամբիոնն օգտագործում թանկացումների վերաբերյալ բուռն ելույթներ ունենալու և իշխանությունների հասցեին մեղադրանքներ հնչեցնելու համար։ Այսօր էլ հավանաբար շատերը հիշում են նրա հայտնի ելույթը կարագի ու խառը կանաչու վերաբերյալ։
Տնտեսագետ Թադևոս Ավետիսյանը նշում է, որ առաջնային սննդամթերքի թանկացման առնչությամբ իրենց գնահատումներն ու կանխատեսումներն ավելի մեղմ էին. «Գնահատում էինք տասը տոկոս միջին գնաճ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների զամբյուղի, բայց ստացվում է, որ իրականում կրկնակի ավելի է. այսինքն՝ առնվազն 20 տոկոս միջին գնաճ:
Վիճակագրական կոմիտեն հրապարակել է սպառողական գների ինդեքսը. Հայաստանում բարձր գնաճ է, թանկացել է հատկապես սննդամթերքը։ Հայաստանի Հանրապետության սպառողական շուկայում 12-ամսյա գնաճը (2021թ. հունվարը 2020թ. հունվարի նկատմամբ) կազմել է 4.5%, իսկ նախորդ ամսվա նկատմամբ՝ 2.2%, միայն սննդամթերքի և ոչ ալկոհոլային խմիչքների գնաճը՝ 6,4 տոկոս։ Եթե սրան հավելում ենք նաև 2021թ․ հիմնական մարտահրավերները՝ պատերազմի ու կորոնավիրուսի թողած երկարատև սոցիալ-տնտեսական հետևանքները, էներգակիրների գների աճը ու նաև պարտքային բեռի անխուսափելի ավելացումը, ապա կարող ենք փաստել, որ տնտեսության մեջ սպասումները շարունակում են մնալ բացասական:
Տնտեսական ճգնաժամն իր ուղղակի ազդեցությունն է ունեցել ոչ միայն Հայաստանի տնտեսության տարբեր ոլորտների, այլև անշարժ գույքի շուկայի վրա։ Անշարժ գույքի շուկան անցած տարի վերստին սկսեց էժանանալ՝ ի ցույց դնելով տնտեսության մեջ և հասարակական կյանքում առաջացած խնդիրները։
Իշխանություններն իրենց դիլետանտությամբ երկիրը դարձրել են փորձադաշտ, ու ինչ խելքներին փչում է, այն էլ անում են։ Թե հետևանքներն ինչպիսին կլինեն, իրենց քիչ է հուզում։ Կփորձեն, կստացվի՝ կստացվի, չի ստացվի՝ այլ բան կմտածեն։ Դրանից ով կշահի կամ կտուժի, կարևոր չէ։ Կարևորը՝ այդ պահին այդպես է նպատակահարմար։
«Բիզնեսը, որն ապրանք է արտադրում, ծառայություն է մատուցում, ստիպված է 8%-ով ավելի շատ վճարել էլեկտրաէներգիայի համար: Բնականաբար, նա կա՛մ թանկացնելու է ապրանքը, կա՛մ ուղղակի շուկայից դուրս է մնալու՝ չկարողանալով վաճառել իր ապրանքը: Այս որոշումները փորձում են իրականացնել պոպուլիստական տրամաբանության շրջանակներում, այսինքն՝ «տեսեք, բաժանորդների 90%-ի մոտ չի ավելացել սակագինը», բայց մոռանում են նշել, որ բիզնեսը եթե չաշխատի, բիզնեսը եթե չգործի, նույն բնակչությունն աշխատատեղ չի ունենալու: Երբ բնակիչն աշխատանք չունենա, ինչպե՞ս են վճարելու էլեկտրաէներգիայի համար: Մենք խնդիրներ ունենք, այդ խնդիրներն ավելի են խորանում»,- նշեց տնտեսագետը:
Նիկոլ Փաշինյանին ընդամենը 3 տարի պետք եղավ երկիրը մեծ արտագաղթի ճանապարհին կանգնեցնելու համար։ Այսօր բազմաթիվ քաղաքացիներ պատրաստ են ոչ միայն թողնել, այլև ընդմիշտ հեռանալ Հարենիքից։ Նրանք կորցրել են հույսն ապագայի ու վաղվա օրվա նկատմամբ։
Տարվա մեկնարկին կառավարությունը հերթական անակնկալը մատուցեց. հասարակությունից թաքուն տեղաբաշխեց հերթական եվրոպարտատոմսերը։ Ներգրավվեց 750 մլն դոլար, որը գալու է լրացնելու պետական պարտքը։
Ստացվում է՝ միջազգային տնտեսական տեղեկատվական հարթակը՝ Գլոբալ Կապիտալը, երբ հունվարի 27-ին գրում էր, թե Հայաստանը երեքշաբթի օրը վաճառել է 750 միլիոն դոլարի նոր պարտատոմս, լուրը ստացել էր օդից, քանի որ նախարարության պնդմամբ՝ հարցումը ստանալու ամսաթվի դրությամբ՝փետրվարի 1-ին, նոր պետական արտարժութային պարտատոմսերի թողարկման գործընթացն ամբողջությամբ չէր ավարտվել:
«Խնդիրը կայանում է նրանում՝ Հայաստանի համար այդ 3.6%-ը իրատեսակա՞ն է ֆինանսական կայունության ապահովման տեսանկյունից: Այսինքն՝ ինքը կարողանալո՞ւ է այդ գումարը վճարել: Հայաստանն անցած տարի պաշտոնական տվյալներով գրանցել է շուրջ 8%-ի չափով անկում, հարկային մուտքերը կրճատվել են, հիմա ցանկանում է պարտք վերցնել ևս 750 միլիոն դոլար: Հարց է առաջանում՝ եկամուտների նվազման, տնտեսական անկման պայմաններում ինքն այդ պարտք վերցրած միջոցներն ինչպե՞ս է սպասարկելու: Դարձյալ կրկնում եմ՝ խնդիրը պարտքը չէ, այլ պարտքի արդյունավետ կառավարումն ու ծախսումն է»,- նշեց տնտեսագետը:
Հրապարակվել է «Սպառողական գների ինդեքսը ՀՀ-ում 2021թ․ հունվարին» պաշտոնական հաշվետվությունը: Ցավոք, դրա ընթերցումը պակաս զգայացունց չէ, քան ցանկացած լավորակ դեդեկտիվ: Կամ՝ սարսափ-վեպ: Համոզվեք ինքներդ: Հաշվետվություն-փաստաթղթից մեջբերումներ՝ առանց մեկնաբանության՝ պարզապես փոքրիկ կրճատումներով.
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը տնտեսագետ, ֆինանսիստ, ՀՀ ֆինանսների նախկին նախարար Դավիթ Սարգսյանն է:
«Մարդիկ հիպոթեքով գույք են ձեռք բերում նորակառույց շենքում, երիտասարդ ընտանիք են, իրենք չեն հաշվարկել, ենթադրենք, որ այդ նորակառույց բնակարանին տարեկան պետք է 105.000 դրամ կամ 135.000 դրամ գույքահարկ վճարեն: Լրացուցիչ բեռ է, և իրենց կյանքի ծրագրավորման մեջ սյուրպրիզներն են կառավարության կողմից:
ՀՀ կենտրոնական բանկը բանկային համակարգի գործընկերներից ստանում է ազդակներ, համաձայն որոնց բանկերը կարող են որոշակիորեն դանդաղեցնել վարկավորման տեմպերը: «Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ այս մասին ասաց Կենտրոնական բանկի նախագահ Մարտին Գալստյանն իր ասուլիսում:
Վիճակագրական ծառայությունն ամբողջացրեց 2020թ. տարեկան տնտեսական ցուցանիշները։ Ճիշտ է, դրանք առայժմ օպերատիվ տվյալներն են, բայց ներկայացվածը բավական է ամփոփելու այն արդյունքները, որոնք կառավարությունն արձանագրել է իր անցած տարվա գործունեության ընթացքում։
Պետական պարտքը, որ վերցնում ես, այն պետք է նաև կարողանաս սպասարկես. Գարեգին Մելքոնյան
Պետական բյուջեի հարկային եկամուտներն անցած տարի նվազել են ավելի քան 79 մլրդ դրամով։ Ընդհանուր առմամբ բյուջեի հարկային եկամուտները կրճատվել են 5,4 տոկոսով։
Հայաստանի տնտեսությունը մտել է անորոշությունների ու անկայունության ծանր շրջափուլ։ Ու քանի դեռ այս պարտված թիմն է իշխանության ղեկին, Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, դա լինելու է տնտեսության վերականգնման ամենամեծ վտանգը։
Հունվարի 1-ից Թուրքիայի հետ պաշտոնապես տնտեսական նոր հարաբերությունների մեջ ենք: Խոսքն ամենևին էլ սահմանների բացման ու երկաթուղային կապի մասին չէ: Այդ մասին սիրում են խոսել «ճամպրուկի» կարգավիճակ ունեցող դեմքերը:
Զարմանալի չէ, որ իշխանությունները երբեմն-երբեմն թարմացնում են տարիներ առաջ սկսված ու տեղում դոփող հատուկենտ ծրագրերը՝ փորձելով տպավորություն ստեղծել, թե նոր ծրագրեր են մեկնարկել։ Նման մանիպուլյացիաները գուցե ազդում են հասարակության տրամադրությունների վրա, բայց ոչինչ չեն տալիս նրան։ Այնպես, ինչպես չտվեցին այն տասնակ-հազարավոր աշխատատեղերը, որոնց ստեղծման մասին, պատեհ-անպատեհ առիթով, խոսում էր Նիկոլ Փաշինյանը։
«Մեկ՝ միանվագ գումարներ էին տալիս, մեկ՝ կոմունալ վճարները վճարելու համար փող բաժանում։ Կառավարությունը 20-ից ավելի միջոցառում է գործարկել և տնտեսություն ներարկել 300 միլիոն ԱՄՆ դոլար, որոնք տնտեսության մեջ որևէ խնդիր չեն լուծել, այդ գումարը, բառիս բուն իմաստով, փոշիացվել է, որովհետև Կառավարությունը պատկերացում չի ունեցել՝ ինչ խնդիր պետք է լուծի, ինչ է՝ կարծում էր, որ ընտանիքը 68 հազար դրամով կարողանալու է իր գնողունակությունը մեծացնե՞լ։ Նշեմ, որ Կառավարությունը մինչև կորոնավիրուսն արդեն 270 միլիարդ դրամի պարտք էր կուտակել»։
Մեր երկիրը գնալով ավելի ու ավելի է խրվում պարտքերի մեջ։ Չնայած Նիկոլ Փաշինյանն իշխանության էր եկել լուծելու նաև պարտքերի հարցը, հիմա Հայաստանը շատ ավելի մեծ տեմպերով է մտնում պարտքերի բեռի տակ։
Բնակչության բանկային խնայողությունները դադարել են ավելանալ։ Անցած տարվա նոյեմբերի տվյալներով՝ դրանք այլևս ավելի քիչ են, քան մեկ տարի առաջ էր։
Կառավարությունը մի կերպ հաջողեց փակել անցած բյուջետային տարին։ Դրա համար անհրաժեշտ եղավ ոչ միայն մեծ քանակությամբ արտաքին ու ներքին պարտք վերցնել, այլև «յուրացնել» «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հանգանակած գումարները։
Պաշտոնական վիճակագրությունը զարմացնելու սովորություն ունի: Բավական կայուն ու համարյա անհասկանալի սովորություն: Համավարակի հետ կապված համաշխարհային տնտեսական անկմանը զուգընթաց՝ մեր վիճակագիրներն էլ հայրենական տնտեսության անկում արձանագրեցին: Բայց հայտնի բան է՝ իշխանությունները փայլփլուն վիճակագրություն են սիրում: Նույնքան հայտնի բան է՝ մեր վիճակագիրները երբեք հակված չեն եղել օրվա իշխանություններին վշտացնել: Ու հիմա էլ (ինչպես միշտ) հայտնվել է տնտեսության պաշտոնական պատկեր, որ երկակի տեսք ունի:
Կյանքը Հայաստանում թանկանում է, իսկ մարդկանց եկամուտները չեն ավելանում։ Թե դա ուր է մեզ տանում, դժվար չէ պատկերացնել. տանում է աղքատացման։ Մարդիկ օր օրի ավելի վատ են ապրում, քան ապրում էին նախկինում։ Ու դա երևում է սպառողական պահանջարկի կրճատման տեսքով։
Առողջապահության համակարգը «բարեփոխելուց» հետո, Արսեն Թորոսյանը հիմա էլ պետք է կառավարության ապարատը ռեստարտի ենթարկի։ Թե ինչ տվեցին նախկին նախարարի բարեփոխումներն առողջապահության համակարգին, փաստում են համավարակի ցուցանիշները։