Տնտեսական կանխատեսումներն անշնորհակալ զբաղմունք են: Սա, հավանաբար, միակ բանն է, որ մեր իշխանությունները գիտեն տնտեսության մասին: Որպես ապացույց՝ կարելի է հիշել բոլոր առումներով ողբերգական 2020թ․ պետական բյուջեի ուղերձը:
Արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների շուրջ իշխանության և խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների միջև ձեռք բերված պայմանավորվածություններն առայժմ միայն հայտարարությունների մակարդակում են։ Չնայած դրան՝ Նիկոլ Փաշինյանը վաղուց արդեն սկսել է ոչ պաշտոնական քարոզչությունը։ Դրա համար նա օգտագործում է բոլոր հնարավոր հարթակները. Ազգային ժողովի ամբիոնից լուտանքներ է թափում նախկինների հասցեին՝ նրանց մեղադրելով հազար ու մի մեղքերի մեջ, այցելում է մարզեր, բոցաշունչ ելույթներ ունենում Հայաստանի ու Արցախի պայծառ ապագայի մասին, խոնարհվում ղարաբաղյան պատերազմում զոհվածների գերեզմանների առաջ, համբուրում նրանց հարազատների ձեռքերը։
Մինչ իշխանությունները ոտնատակ են տալիս բանկային գաղտնիքը և ոչնչի առաջ կանգ չեն առնում՝ վերահսկողության տակ վերցնելու կապիտալի շարժերը, փողը լքում է բանկային համակարգը։ Դադարել են աճել բնակչության բանկային խնայողությունները։ Հիմա դրանք ավելի քիչ են, քան մեկ տարի առաջ էին։ Մինչդեռ նախկինում բնակչության բանկային խնայողություններն ավելանում էին տարեկան ընդհուպ 14-15 տոկոսով։
Ապրիլի 1-ին կայացած կառավարության նիստը բացելուց հետո Նիկոլ Փաշինյանը շտապեց հայտարարել, որ տնտեսական բնույթի կարևոր լուրեր ունի հայտնելու։ Վարչապետի ասած կարևոր լուրերից մեկը վերաբերում էր բյուջեի առաջին եռամսյակի հարկային եկամուտների կատարողականին։
Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետության 3 տարիները ցույց տվեցին, որ հասարակությունը կրկին խաբվեց իր ընտրության մեջ։ Նա այն մարդը չէր, ով կարող էր հավակնել երկրի վարչապետի պաշտոնին, առավել ևս՝ լուծել այն լրջագույն խնդիրները, որոնք կանգնած էին պետության ու հասարակության առջև։
Արդեն հրապարակվել են 2020թ․ հիմնական տնտեսական հաշվետվությունները: Հետևաբար՝ արդեն կարելի է տեսնել, թե նոր իշխանությունները՝ իրենց անփորձությամբ, ու անողոք համավարակն ինչ հետք են թողել տնտեսության վրա:
Օրերս Վիճակագրական կոմիտեն հրապարակեց աշխատաշուկայի վերաբերյալ հերթական տվյալները։ Առաջին աչք ծակող նորությունն այն էր, որ չնայած տնտեսության վիճակի վատացմանը՝ գործազուրկների թիվը մեր երկրում կտրուկ պակասել է։ Այն էլ՝ ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ և պատերազմից հետո։
Կառավարության անգործության հետևանքով՝ Կենտրոնական բանկը դժվարին կացության մեջ է. ոչ այն է՝ գնաճը ճնշի, ոչ այն է՝ մտածի տնտեսությունը խթանելու մասին։ Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը բարձրացնում է՝ տնտեսությունն է տուժում, չի բարձրացնում՝ գներն են թռնում։
Կառավարությունն անցած տարվա դեկտեմբերի վերջին փոխել է խոշոր հարկատուների դասակարգումը։ Ըստ այդմ՝ խոշորների ցանկում որոշել են ներառել նաև պետական կառավարման մարմիններին։ Ստացվել է այնպես, որ խոշոր հարկատու են դարձել նախարարություններն ու գերատեսչությունները՝ ի դեմս իրենց աշխատակազմերի։ Անգամ Ազգային ժողովն ու կառավարությունն են ընդգրկվել խոշոր հարկատուների ցանկում։
Եթե կառավարության ղեկավարն ասում է, որ խնդիրը երկաթգիծն է, փոխադրումները, դա չի նշանակում, որ անպայման պետք է նայել Թուրքիայի կողմը: Պետք է նայել ահռելի շուկա ունեցող Իրանի ու Չինաստանի կողմը: Մեր իշխանությունները, չգիտես ինչու, բեռնափոխադրումների հոսքեր ապահովելու հարցում այլ ուղղությանն են հակված, որը գոնե առաջիկա տեսանելի տասնամյակում բացառվում է, եթե ֆունդամենտալ քաղաքական խնդիրները չեն լուծվում: Առաջինը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման, փոխհատուցման խնդիրն է, մյուսն արցախյան խնդիրն է, որն ամենևին չի լուծվել: Այնպես որ, այս հարցերի պատասխանները պետք է տրվեն:
«Այստեղ 2 բևեռ կա: Ես համաձայն եմ, որ մեդիաները կարևոր դերակատարություն ունեն, ու ցանկացած դեպքում պետք չէ իրենց խեղճացնել: Բայց մյուս կողմից, երբ ես ժամանակին կոորդինացնում էի այդ ոլորտը, իմ վարքագիծը եղել է այնպիսին, որ պետք է հնարավորինս սահմանափակել այդպիսի խաղերի վաճառքը մեր ազգաբնակչությանը: Կա վերլուծություն, որ սովորաբար ճգնաժամերի ժամանակ հանրության հակվածությունը մոլախաղերի նկատմամբ ավելանում է, և դա բերում է ինքնասպանությունների թվի աճի, ընտանիքների կործանման»,- նշեց Վարդան Արամյանը:
Երկրում տնտեսական անկման մասին խոսում են մասնագետներն ու թվերը՝ գնաճ, եկամուտների կրճատում, դրամի արժեզրկում, փախչում է կապիտալը, իսկ ներդրումների մասին միայն լսում ենք։ Ելույթներ՝ ներդրումների ներգրավման մասին, պարզապես խոսքեր, ուրիշ ոչինչ:
Կենտրոնական բանկի ու կառավարության անտարբեր հայացքի ներքո, վերջին մի քանի օրերին դրամը շուկայի հիմնական արժույթներից մեկի՝ դոլարի նկատմամբ թուլացավ շուրջ 15-16 կետով։ Միայն դրանից հետո գլխավոր դրամատունը հայտարարեց, որ արժութային շուկայում որոշակի գործառնություններ կիրականացնի։ Մինչ այդ ազգային արժույթը դոլարի նկատմամբ հասցրել էր արժեզրկվել առնվազն ևս 3 տոկոսով։
Երկրի տնտեսության վիճակի ամենաբնութագրիչ մակրոտնտեսական ցուցանիշն արտաքին առևտրի տվյալներն են: Այս տարվա հունվար-փետրվարի ապրանքաշրջանառության թվերը ոգևորող չեն: Մեղմ ասած:
Տնտեսական իրավիճակը Հայաստանում մնում է լարված ու անորոշ։ Չնայած տնտեսության վերականգնման մասին վերջին շրջանում իշխանական ճամբարից հնչող հայտարարություններին՝ տեղական ու միջազգային կազմակերպությունների գնահատականները շարունակում են հոռետեսական լինել։
«Հարկաբյուջետային դիսցիպլինայի առումով ես խնդիր եմ տեսնում. և՛ Հաշվեքննիչ պալատն է պասիվ, և՛ Ֆինանսների նախարարության վերահսղության տեսչությունն է որոշակի պահպանողական մոտեցում ցուցաբերում։ Ես տեսնում եմ, որ Կառավարության որոշումներով շատ հատուկ նշվում է, թե ումի՞ց պետք է գնումն իրականացվի»,- ասաց Վարդան Արամյանը՝ նշելով, որ համեմատության համար նախորդ իշխանությունների ժամանակ, մասնավորապես՝ իր պաշտոնավարման ժամանակաշրջանում, մատների վրա կարելի էր հաշվել, թե քանի անգամ է հստակ տրվել անուն, թե ումից գնում պետք է իրականացնել։
Կար ժամանակ, երբ Նիկոլ Փաշինյանն առիթը բաց չէր թողնում խոսելու շաքարավազի և բանանի էժանացման մասին։ Վաղուց արդեն շաքարավազն ու բանանն ավելի թանկ են, քան նախկինում էին։ Շաքարավազ գնելու համար հիմա սպառողները ստիպված են 41 տոկոսով ավելի շատ վճարել, քան վճարում էին մեկ տարի առաջ։ Բանանի գնաճը մեկ տարում կազմել է 14 տոկոս։
Նիկոլ Փաշինյան-Վլադիմիր Պուտին հանդիպման ընթացքում, հայ-ռուսական օրակարգային հարցերից զատ, Փաշինյանն արծարծեց հեռանկարային համագործակցության հարցեր. օրինակ՝ դիտարկել Հայաստանում նոր ատոմակայան կառուցելու հնարավորությունը:
Մեկ տարի առաջ երկու ոտքը մի կոշիկի մեջ դրած Նիկոլ Փաշինյանը պնդում էր, որ չի վերացվելու պետական գնումների ժամանակ պահանջվող 100 տոկոսանոց երաշխիքի ինստիտուտը։ Ազգային ժողովի «Լուսավոր Հայաստան» խմբակցության պատգամավորի հարցին պատասխանելիս՝ ինչ մեղադրանք ասես, որ չհնչեցրեց Փաշինյանը։
«Տնտեսվարող սուբյեկտներին ենթարկում են հարկային տեռորի, եթե խոսեք փոքր և միջին բիզնեսի ներկայացուցիչների հետ, կտեսնեք, թե ի՞նչ խայտառակ վերահսկողական գործիքներ է կիրառում Պետական եկամուտների կոմիտեն՝ տեռորի են ենթարկում, ստիպում վճարել տուգանքները, և այլն, իսկ դա հանգեցնում է նրան, որ շատ տնտեսվարողներ փակվում են, և այսօր տնտեսության տարբեր ճյուղերում արձանագրված անկումը պայմանավորված է նրանով, որ տնտեսական գործունեություն իրականացնողներ են փակվել»,- ասաց Կառլեն Խաչատրյանը։
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը Պետական ֆինանսների կառավարման միջազգային փորձագետ, ՀՀ Ֆինանսների նախկին նախարար Վարդան Արամյանն է։
«Մարտ ամսին Հայաստանում սպառողական գների ինդեքսն աճել է 5,3 տոկոսով, նույն ամսվա ընթացքում Միացյալ Նահանգներում՝ 1,4 տոկոսով, հարևան Վրաստանում՝ 2,8, Թուրքիայում՝ 0,5 տոկոսով, և այլն։ Այսինքն՝ երբ համադրում ենք աշխարհի միտումները, ակնհայտ է, որ մեզ մոտ ընդհանուր առմամբ գների մակարդակն առնվազն 3 անգամ ավելի է աճում, երբեմն՝ 4-5, քան տարածաշրջանային մյուս երկրներում։ Հետևաբար՝ այդ պնդումը մոլորություն է»,- եզրափակեց Կառլեն Խաչատրյանը։
«6 ամիս ոչ մի բան չենք արել ըստ էության ու նստել սպասել ենք ու ասում ենք՝ արգելքը կերկարաձգենք՝ առանց հաշվարկելու, թե ի՞նչ վերլուծություն ունենք, որտեղ ի՞նչ պրոբլեմ է, ու ինչպե՞ս ենք բացը լրացնում»,- նշեց Բաբկեն Պիպոյանը:
«Այս փոփոխությունը երկու նպատակից է բխում՝ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի ընդհանուր ստանդարտներից ու կանոններից։ Միջոցառումը նախատեսված է եղել հակակոռուպցիոն ռազմավարությունում, սակայն բուն նպատակը նշեցի։ Կոռուպցիան նույնպես փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման նախորդող հանցակազմ է իրենից ներկայացնում։ Կենտրոնացված ռեստերը թույլ է տալու հետագայում զարգացնել նաև տարբեր նորարարական գաղափարներ»,- հավելել է Ներսես Երիցյանը։
Դեռևս 2019 թվականին Կառավարությունը Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ որոշում ընդունեց Հայաստանում տեղական արտադրողին պաշտպանելու համար բարձրացնել ներմուծվող ցեմենտի մաքսատուրքը՝ ներկրված ցեմենտի 1 տոննայի համար սահմանելով 22.000 դրամ մաքսատուրք, սրան զուգահեռ` ցածր մնաց տուրքը ցեմենտի հումքի՝ կլինկերի համար, իսկ քանի որ Հայաստան ներմուծվող իրանական կլինկերն անհամեմատ էժան էր, դա առաջացրեց տեղական արտադրողների դժգոհությունը, մասնավորապես՝ բողոքի ակտիվ ակցիաներ իրականացրեցին «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանի կողմից հավատարմագրային կառավարման հանձնված բիզնեսներից մեկի՝ «Արարատ Ցեմենտի» աշխատակիցները։
«Չեմ բացառում, որ եթե գազի գինը սահմանին մնա նույն 165 դոլարի մակարդակում, «Գազպրոմ Արմենիա» ընկերությունը ստիպված կլինի այս տարվա ընթացքում ինչ-որ մի պահի, օրինակ, գարնան ընթացքում, կրկին դիմել Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողով՝ սակագները վերանայելու՝ բարձրացնելու առաջարկով, իսկ սա իր հերթին՝ կհանգեցնի էլեկտրաէներգիայի գնի բարձրացմանը»,- եզրափակեց Վահե Դավթյանը:
Սպառողը սրանից ոչ միայն չի շահել, այլև տուժել է։ Թանկացումների արդյունքում, սպառողի գրպանի հաշվին կառավարությունը փորձել է ավելացնել հարկային մուտքերը։ Թեև նույնիսկ այդ պարագայում դրանք շարունակել են ավելի քիչ լինել, քան անցած տարի էին։ Շրջանառությունների անգամ ավելի քան 20 տոկոս աճի պայմաններում, ինչպես ասում է վարչապետը, մարտին ևս հարկային եկամուտները զիջել են անցած տարվա ցուցանիշը։
Պաշտոնական տվյալներով՝ անցած տարի Հայաստանից արտահանվել է շուրջ 510 հազար տոննա պղնձի հանքաքար կամ խտանյութ՝ 604 մլն դոլար մաքսային արժեքով։ Մեկ կիլոգրամի արժեքը կազմել է շուրջ 1,2 դոլար։ Հանքաքարը վերամշակելու դեպքում կարելի էր ստանալ մինչև 125 հազար տոննա մաքուր պղինձ, որի մաքսային արժեքը կիլոգրամի համար 4,9 դոլարի կարգի է։ Արդյունքում՝ կստացվի 612 մլն դոլար՝ մի քիչ շատ, մի քիչ քիչ։
Տարօրինակ զուգադիպությամբ՝ Էկոնոմիկայի գործող ու նախորդ նախարարները երկրում ընթացող գնաճը բացատրում են միջազգային շուկայում պարեն-սննդամթերքի գնաճով:
«Ինչո՞ւ ԿԲ-ն չի բարձրացնում վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը» հարցին նա պատասխանեց․ «Դրանով էլ ավելի կճնշի տնտեսությունը, տնտեսության պահանջարկը և, ասենք, օրինակ, երկնիշին մոտ տնտեսական անկումը, որին արդեն մոտենում ենք, ավելի կխորանա՝ իր բոլոր հետևանքներով, և այս փուլում ձեռնպահ է մնացել, թերևս, դրա համար, բայց սաստկանում են գործոնները։