Անշարժ գույքի շուկայում ճգնաժամն այլևս իրողություն է։ Ճգնաժամի հիմնական նշանները երկուսն են՝ գործարքների կրճատումը և գների նվազումը։ Թե՛ մեկը, և թե՛ մյուսը շուկայում վաղուց են նկատվում։ Սակայն, եթե մինչև վերջերս արձանագրվող գների նվազման պայմաններում դրանք դեռևս շարունակում էին ավելի բարձր մնալ, քան մեկ տարի առաջ էր, ապա հիմա արդեն դա էլ չկա. անշարժ գույքի գներն այլևս ավելի ցածր են, քան անցած տարի էր։
Անցած տարվա դեկտեմբերի 31-ից 6 ամսով դադարեցվեց թուրքական ապրանքների ներմուծումը Հայաստան։ Դադարեցվեց ներմուծումը, սակայն դրանով ներքին շուկայում թուրքական ապրանքների իրացման շրջանը չավարտվեց։ Առնվազն առաջիկա ամիսներին հայկական շուկայում թուրքական ապրանքների պակաս չի լինելու։
Կարճ ժամանակ էր պետք, որպեսզի Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը տակնուվրա անի Հայաստանի ամբողջ տնտեսական դաշտը։ Դա իրականացվող տնտեսական քաղաքականությա՞ն, թե՞ դրա բացակայության հետևանք էր, որևէ նշանակություն չունի։
«Ակնհայտ է, որ նաև գազի ու էլեկտրաէներգիայի սակագներն ուղղակիորեն ազդում են ծախսերի բարձրացման վրա, հետևաբար՝ արտադրվող ապրանքների գների վրա: Սա շարունակվող գործոն է, այսինքն՝ մենք փետրվարի 1-ից կունենանք էլեկտրաէներգիայի սակագնի բարձրացում, արդեն քննարկվում է և օբյեկտիվ է, որ կբարձրանա նաև գազի սակագինը: Ինչքան էլ փորձեն սոցիալապես անապահովների համար պահել միևնույն սակագինը, միևնույն է, մարդիկ դրա հետևանքները տեսնում են թանկացած ապրանքներով:
Կապիտուլյացիայի տնտեսական հետևանքներն առայժմ ամբողջական վերլուծության ենթակա չեն: Տարածաշրջանային տնտեսական առաջընթացի իշխանական (ու հերթական) խոստումները ոչ մի բանով չեն տարբերվում նախկինում հնչեցված (ու իրականությունից կտրված) խոստումներից:
Մոսկվայում կայացած Նիկոլ Փաշինյան-Վլադիմիր Պուտին-Իլհամ Ալիև հանդիպման արդյունքներով ընդունվեց համատեղ հայտարարություն՝ տարածաշրջանում տնտեսական ու տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակման վերաբերյալ։ Այդ նպատակով նախատեսվեց ստեղծել եռակողմ աշխատանքային խումբ՝ երեք երկրների փոխվարչապետների համատեղ նախագահությամբ։ Արդեն հայտնի է Հայաստանի ներկայացուցիչը. Աշխատանքային խմբում Հայաստանը կներկայացնի Մհեր Գրիգորյանը։
Այս իշխանությունների կողմից հաստատված ցանկացած երկարաժամկետ զարգացման ծրագիր չի կարող լուրջ ընկալվել մի պարզ պատճառով. հաջորդ իշխանությունները, անկախ նրանից, թե երբ կձևավորվեն, անխուսափելիորեն պետք է սկսեն պետական կառավարման համակարգի վերականգնման աշխատանքներից, պետության ինստիտուցիոնալ ու ավտանգային վերակենդանացումից: Հետևաբար՝ խորապես վերանայվելու են նաև այսօր ընդունված բոլոր ռազմավարություններն ու ծրագրերը: Սակայն սա հարցի քաղաքական կողմն է:
Նման դեպք մինչև հիմա երբևէ չէր եղել տրանսֆերտների շուկայում։ Նույնիսկ անցած տարի, երբ բոլորը մեկ մարդու նման դրսից ավտոմեքենաներ էին ներմուծում, ինչի հետևանքով մեծ քանակությամբ տարադրամային միջոցներ էին դուրս գալիս երկրից, միևնույն է, տրանսֆերտային հոսքերի շարժը դրական էր։ Ավելի շատ էին մուտքերը, քան ելքերը։
«Ինձ թվում է՝ Վահան Քերոբյանը չի պատկերացնում, թե ինչ է նշանակում 4 միլիարդի ներդրումը Հայաստանի տնտեսության համար։ Ասվածը պոպուլիզմ է, կամ էլ մարդիկ իրոք չեն պատկերացնում՝ տնտեսությունն ինչ է, դրանից առհասարակ գլուխ չեն հանում,- ասաց նա՝ հավելելով,- Բիզնեսմենները պետական պաշտոնյայի, վարչապետի կոչերին չէ, որ հետևում են ներդրումներ անելիս. նրանք նայում են տնտեսական շահին, քաղաքական կայունությանը. քաղաքական անկայունություն, անվտանգային չլուծված հարցեր, բնակչության աղքատացում, տնտեսական կոլապս. այս ամենից հետո ո՞ր մի խելամիտ ներդրողն է ներդրում անելու Հայաստանում, մարդիկ իրենց եղած բիզնեսն են վաճառում կամ տեղափոխում այլ երկրներ»,- ասաց նա։
Գործող իշխանություններին առանց փաստարկների քննադատելը և լուծումներ չառաջարկելն աշխարհում ամենահեշտ և անպիտան զբաղմունքն է։ Դրա համար ես իմ վերլուծությունը կառուցում եմ հստակ փաստերի վրա և հաջորդ հոդվածում նաև առաջարկելու եմ ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու լուծումներ։ Ամեն դեպքում, որպես եզրակացություն, ամենասկզբից պետք է արձանագրեմ, որ ՀՀ Կառավարությունն էներգետիկայի ոլորտում ոչ թե պարզապես թերանում է, այլ դրսևորում է մտավոր հետամնացության հատկանիշներ։ Եթե իմ եզրակացությունները և ներկայացված փաստերը կհերքվեն տեխնիկապես գրագետ պետական որևէ փաստաթղթով կամ հիմնարար տվյալներով, ապա ես ներողություն կխնդրեմ և հոդվածը կհրապարակեմ ճշգրտումներով, ինչպես որ դա ընդունված է ամբողջ աշխարհում։
168.am-ի հետ զրույցում ԵՊՀ կառավարման և գործարարության ամբիոնի վարիչ, տնտեսագետ Կառլեն Խաչատրյանն անդրադառնալով այս հանդիպմանը, մասնավորապես՝ տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացմանը և Հայաստանի կենտրոնական հատվածներից Նախիջևանի երկաթուղով դեպի Սյունիքի մարզ կատարվելիք բեռնափոխադրումներին, նկատեց՝ նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ փաստաթղթում ըստ էության դժվար է տեսնել որևէ տնտեսական բաղադրիչ, այնտեղ ավելի շատ տարածքային ու տարածաշրջանային խնդիրներ են արծարծված, այն էլ՝ ոչ հստակ, ընդհանուր ձևակերպումներով։
Դեռևս իշխանափոխությունից հետո շուրջ մեկ տարի տևած բանակցություններն ավարտվեցին նրանով, որ 2019թ. հունվարի 1-ից Հայաստանին մատակարարվող ռուսական գազի գինը սահմանին բարձրացավ 10 տոկոսով։ Եթե մինչ այդ գազը ստանում էինք 150 դոլարով, ապա 2019թ. սկզբից սկսեցինք ստանալ 165 դոլարով։
Մինչ տնտեսական ու սոցիալական ճգնաժամը Հայաստանում նահանջելու միտք չունի, տարվա մեկնարկին կավելանա նաև հասարակության ու տնտեսության ֆինանսական ծանրաբեռնվածությունը։ Դա հարկային բե՞ռ, թե՞ այլ բան կկոչենք, երևույթի էությունը չի փոխվում։
«Իրենք գնացել են ամենակարճ ճանապարհով, ավելացնում են դրույքաչափերը: Նույն հաջողությամբ կարող էին ԱԱՀ-ի դրույքաչափը սահմանել, օրինակ, 60%, ու հարցն ավելի լավ կլուծվեր իրենց տեսանկյունից: Մենք մի կողմից՝ տեսնում ենք, որ իրենք իրենց բարիքներից օգտվում են, մյուս կողմից՝ հարվածում են սպառողի գրպանին և հարվածում են փոքր ու միջին բիզնեսին»,- նշեց Հայկ Ֆարմանյանը:
Խեղկատակներ և անբարոյականներ, եթե հարցնեն, ինչո՞ւ է այս մարդն անբարոյականություն թույլ տվել իրեն, չեք կարողանա բացատրել, թե ինչու, եթե մարդը բարոյական է, հաստատ այդ ամենը չի կարողանա հասկանալ։ Իրենք որևէ բարոյական նորմ չունեն, մոռանանք, թե ժողովուրդն իրենց ինչ պիտակներ է կպցնում։ Այս ամենը կշարունակվի այնքան, որքան մենք բոլորս դա թույլ տանք ու հանդուրժենք, մարդուն վիրավորում են այնքան, որքան ինքն է թույլ տալիս։ Մեզ բոլորիս հիմա վիրավորում են, որքան մենք հանդուրժենք, նրանք այդքան կլինեն իշխանության ղեկին»,- հավելեց Թաթուլ Մանասերյանը։
Էկոնոմիկայի նախկին նախարարին հավանաբար շատերն են հիշում. խոսքը Տիգրան Խաչատրյանի մասին է, ով չէր վարանում անընդհատ կրկնել, թե միլիարդավոր դոլարների ներդրումային ծրագրեր ունենք։ Ցավոք, այդ ներդրումային ծրագրերն այդպես էլ ներդրումներ չդարձան։
«Այս պահին շրջանառության հարկի ռեժիմում կարող են գործել մինչև 115 միլիոն շրջանառություն ունեցող տնտեսվարողները: Այս քաղաքականության արդյունքում նրանք դարձյալ ցանկանում են այս շեմն իջեցնել: Դարձյալ հիշեցնեմ՝ մի քանի անգամ այդ շեմը բարձրացրել են, իջեցրել, բայց վերջում եկան 115 միլիոնի վրա՝ նպատակ ունենալով, որ դարձյալ փոքր ու միջին բիզնեսը զարգանա, ակտիվ տնտեսական գործունեություն իրականացնի, բայց 2020 թվականը բավական վատ տարի եղավ փոքր ու միջին բիզնեսի համար: Հիմա այս կառավարությունը, ըստ էության, դարձյալ փորձում է ավելի խստացնել հարկային քաղաքականությունը, հատկապես միջին բիզնեսի համար: Այսինքն՝ սա միջին բիզնեսին հարվածող հարկային քաղաքականություն է»,- նշեց տնտեսագետը:
Անցած տարվա վերջին աշխատանքային օրը վարչապետը ստորագրեց մի որոշում, որը վերաբերում էր հարկային քաղաքականության ճեղքի կրճատմանը։ Ըստ այդմ՝ հաստատվեցին այն միջոցառումները, որոնք պետք է իրականացվեն այդ ճեղքը նվազեցնելու համար։
Մինչ Նիկոլ Փաշինյանն ամուր կառչած է մնում իր աթոռին և չի ուզում հեռանալ, իսկ կառավարությունը պարզապես անգործության է մատնված, Հայաստանի տնտեսության վիճակն օր օրի վատանում է։ Տնտեսական անկումը հետպատերազմյան շրջանում շարունակում է խորանալ։
Կցանկանայի անդրադառնալ երկու կարևոր խնդիրների և հասկանալ ՀՀ Կառավարության դիրքորոշումն այս խնդիրների լուծման վերաբերյալ և առանձին որոշումների ընդունման տրամաբանությունը։ Մասնավորապես, կցանկանայի անդրադառնալ սակագների սպասվող էական բարձրացմանը, ի հավելումն ՀԾԿՀ կողմից 2021 թվականի համար արդեն իսկ հայտարարված բարձրացմանը, և վերականգվող էներգետիկայի ոլորտում տեղի ունեցող անհասկանալի զարգացումներին։
«2020 թվականը դառնալու է թերահավատների հուսավառվելու և հավատավորների թռիչքի տարի, Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական ու հոգեբանական թռիչքի տարի»,- սա մի հատված է Նիկոլ Փաշինյանի անցած տարվա տարեմուտի ուղերձից։
Նախկին հազարի փոխարեն՝ Հիմնադրամի նվազագույն վճարը կդառնա 1,5 հազար։ Բայց դա կվերաբերի մինչև 100 հազար դրամ ստացողներին։ Մինչև 200 հազար ստացողները կվճարեն կրկնակի, և այդպես շարունակ։ Աշխատավարձի աճին զուգընթաց՝ կավելանա նաև Հիմնադրամին վճարվող գումարը։
«Կարող է գնալ ներքին պարտքի թողարկման, որը ԿԲ-ն կգնի և կապահովի լրացուցիչ լիկվիդայնություն։ Այո՛, Կառավարությունը գնալու է այդ ճանապահով։ Այս կառավարությունը որպեսզի կարողանա իր ռեյտինգը կարգի բերել, գնալու է ամբոխահաճո քայլերի և մեր վիճակն ավելի է ծանրացնելու»,- ասաց Վարդան Արամյանը։
ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովն առաջարկում է փետրվարի 1-ից սպառողների մի մասին վաճառվող էլեկտրական էներգիայի սակագինը բարձրացնել, որպեսզի էլեկտրաէներգետիկական համակարգում ֆինանսական ճեղքվածք չառաջանա։ ՀԾԿՀ աշխատակազմի հաշվարկների համաձայն՝ սպառողներին վաճառվող էլեկտրական էներգիայի միջին կշռված սակագինն անհրաժեշտ է բարձրացնել 2.27 դրամ/կՎտժ-ով (ներառյալ՝ ԱԱՀ-ն)։
Որքան էլ առկա բարձր ռիսկերի պարագայում ավանադատուների մտահոգությունները կարելի է հասկանալ, այնուհանդերձ ավանդների դուրսբերումը բանկային համակարգից ամենևին էլ ցանկալի երևույթ չէ։ Առավել ևս, որ խնայողությունները Հայաստանում ապահովագրված են. դրամային խնայողությունների դեպքում երաշխավորված է մինչև 16 միլիոնը, իսկ տարադրամայինի դեպքում՝ մինչև 7 մլն դրամը։
Հայաստանի արտաքին առևտրի վիճակն այս տարի խայտառակ վատ է։ Արտաքին առևտուրը կրճատվել է գրեթե 12 տոկոսով։ Նվազել է՝ ինչպես արտահանումը, այնպես էլ՝ ներմուծումը։ Արտահանումն իջել է՝ 4,4, ներմուծումը՝ ավելի քան 15 տոկոսով։
Պատերազմի օրերին Նիկոլ Փաշինյանը շտապեց հայտարարել, որ պատերազմի ընթացքում հարկ վճարողների վարքագիծն էականորեն փոխվել է։ Չնայած տնտեսական բարդ իրավիճակին, նրանք ավելի պարտաճանաչ են դարձել։
Տնտեսական վիճակագրության «ամենադանդաղ» ոլորտը, հավանաբար, ժողովրդագրությունն է: Երևի այդ պատճառով մեր իշխանությունները խոստացան 2050-ին 5 մլն բնակչություն «ապահովել»: Խոստացան պատերազմից մեկ շաբաթ առաջ: Կապիտուլյացիայի խայտառակությունից հետո ինքնասիրություն ունեցող իշխանությունը, հարկավ, այդ թեմային չի անդրադառնա: Որովհետև պատերազմի ժամանակ զոհվում է հենց այն սերունդը, որ առաջիկա տարիներին պիտի երեխաներ ունենար:
«Ըստ որոշ տվյալների՝ արդեն մոտ 600 աշխատակցի կրճատել են: Ստեղծված իրավիճակում «Գազպրոմ Արմենիան» կրկին գնալու է սակագների վերանայման ճանապարհով՝ կարգավորող հանձնաժողովին առաջարկելով հաստատել, սահմանել ընկերության համար ավելի նկատակահարմար սակագներ՝ գազատրանսպորտային համակարգում խորքային ճգնաժամ թույլ չտալու նպատակով:
Բազմաթիվ ապրանքային շուկաներում արձանագրվող թանկացումները ստիպեցին Կենտրոնական բանկին վերանայել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը։ Այն վերանայվեց և միանգամից բարձրացվեց 1 տոկոսային կետով. նախկին 4,25-ից հիմա տոկոսադրույքը 5,25 է։