Էկոնոմիկայի նորանշանակ նախարար Վահան Քերոբյանը նոյեմբերի 28-ին «Առաջին ալիք»-ին տված հարցազրույցում ասել էր, որ երկրաժամկետ ծրագրերում սահմանները բացելու հնարավորություններ է տեսնում:
Հաջորդ տարվա բյուջեի նախագծով պետական կառավարման մարմիններում աշխատավարձերի բարձրացում չի նախատեսվում։ Բազային վարձատրության չափը, որի նկատմամբ կիրառվում են համապատասխան գործակիցներ, ներկայացված նախագծով մնացել է անփոփոխ։
Չնայած ժամանակին հնչեցված խոստումներին՝ իշխանափոխությունից հետո Հայաստանում կյանքի որակն այդպես էլ չբարելավվեց։ Առաջիկայում ևս բարելավվելու ոչ մի հույս չկա։ Դեռ մի բան էլ կվատանա։
Հայաստանի տնտեսությունը մինչև պատերազմն էլ մի կարգին վիճակում չէր։ Նախնական տվյալներով, ունեինք 7 տոկոսին մոտ տնտեսական անկում։ Պատերազմից հետո իրավիճակը էլ ավելի է վատացել։
Սոցիալական իրավիճակը Հայաստանում լավ չէ, ու դա ազդել է առաջին հերթին առևտրի, մասնավորապես, մանրածախ առևտրի ծավալների վրա։ Նվազել են շրջանառությունները։ Եկամուտների կրճատման հետևանքով՝ մարդիկ սկսել են ավելի քիչ գնումներ կատարել։
«Պարտադիր պետք է ոլորտ առ ոլորտ խորհրդակցություն տեղի ունենար, բոլոր լուծումներն առաջարկվեր, խորհրդակցվեր, ընդհանուր հայտարարի գային, նոր որոշեին՝ որ ոլորտն ինչ աստիճանով կարելի է կանգնեցնել, սառեցնել, որպեսզի և՛ կարողանայինք կաթվածահար չանել ամբողջ տնտեսությունը, և՛ կարողանայինք առողջական խնդիրներ չառաջացնել հասարակության մոտ: Շատ ոչ ճիշտ կազմակերպվեց այդ ամենը, և ունեցանք հետևանքները»:
Մենք այսօր գտնվում ենք անորոշության և անտեր վիճակում: Այս մասին Ազգային ժողովում ասաց ԱԺ արդեն անկախ պատգամավոր Թագուհի Թովմասյանը: Նա նկատեց՝ հասկացանք, պարտվել ենք, բայց հիմա խնդիրներ կան, որ չեն լուծվում: «Ինչն է մեր խնդիրը, ինչու ենք մենք կազմաքանդվել: Ես ահազանգեր ստացա, որ խնդիր ունենք այս պահին Քարվաճառի սահմանին, երեկ դրված Քարվաճառի դարպասները այսօր արդեն կոտրվել են, և իրենք առաջ են գալիս: Դա, մեղմ ասած, խայտառակություն է»,- ասաց նա և նշեց, որ այդ ինֆորմացիան հաստատվել է, իսկ հանք ներխուժելու մասին ինֆորմացիան չհաստատվեց:
Հետպատերազմյան շրջանում Հայաստանի արժութային շուկան անհանգիստ է։ Այնինչ, թվում էր, թե հակառակը պիտի լիներ. ռազմական գործողություններն ավարտվել են, ու դա պետք է հիմք լիներ, որպեսզի շուկան կայունանար։ Բայց, ինչպես տեսնում ենք, հակառակն է։ Ազգային արժույթն արժեզրկվել է, այն էլ՝ բոլոր հիմնական տարադրամների նկատմամբ։
«Կարծում եմ՝ փոխարժեքը ավելի էր բարձրացել. այսօր մի փոքր փոխարժեքի բարձրացումը կանգնել է, և դա, ըստ էության, հետևանք է ինտերվենցիաների: Այսինքն՝ իրականացվել է արժութային ինտերվենցիա. նորից մեր արժույթի պահուստներն են վաճառում, որովհետև որևէ տնտեսական դրական փոփոխություն չկա, և, իրականում, արժույթի փոխարժեքին վերաբերող բոլոր ռիսկերն առկա են:
Նիկոլ Փաշինյանը սկսել է մաղել կառավարության կազմը։ Փոխում է նախարարներին՝ մոռանալով, որ այս ամենի թիվ 1 պատասխանատուն ոչ թե նախարարներն են, այլ կառավարության ղեկավարը։ Ու եթե պիտի փոխվի, առաջին հերթին կառավարության ղեկավարը պիտի փոխվի։ Նրա ղեկավարած կառավարությունն է ձախողել ամեն ինչ՝ սկսած պատերազմից, վերջացրած տնտեսությամբ ու սոցիալական իրավիճակով։
Ղարաբաղյան պատերազմը մեկ անգամ ևս ապացուցեց իշխանության բարձր աթոռներին հանկարծակի հայտնված քաղաքական թիմի անկարողությունը։ Ձախողումներն ամենուրեք են ու բոլոր ոլորտներում։
Պատերազմի անփառունակ ավարտից ուշքի գալը, հարկավ, ժամանակ կպահանջի: Բայց արդեն կարծես կարելի է խոսել: Խոսել մեր տնտեսական կյանքի մասին: Խոսել առանց վախենալու, որ իշխանությունների քայլերը քննադատելը տնտեսական լուրջ պատժամիջոցների կհանգեցնի: Հատկապես, որ մեր տնտեսության պաշտոնական նկարագիրը մխիթարական տարրեր չունի:
Սպասվում է, որ այս տարի Հայաստանի պետական պարտքը կմոտենա համախառն ներքին արդյունքի 69 տոկոսին։ Կավելանա նաև կառավարության պարտքը։ 2021թ. պետական բյուջեի նախագծի հիմքում դրված կանխատեսումներով՝ այն կհասնի ՀՆԱ 65 տոկոսին, ինչը 5 տոկոսային կետով գերազանցում է օրենսդրորեն սահմանված «կարմիր գիծը»։
Նախորդ շաբաթ 168.am-ը անդրադարձել էր չինական Yida GROUP միջազգային ներդրումային հոլդինգի պաշտոնական ներկայացուցիչ New Yida ընկերության կողմից Հայաստանում հանքային ջրերի արտադրության ու շշալցման գործարան կառուցելու ու արտադրություն սկսելու նպատակով 5 մլն ԱՄՆ դոլարի ներդրման մասին դեռևս 2 տարի առաջ շրջանառության մեջ դրված տեղեկությանը:
Սեպտեմբերի 27-ից Հայաստանում հայտարարվել է ռազմական դրություն և այդ օրվանից մինչև այսօր, երբ պատերազմն ավարտվել է արդեն, 10 օր է, Հայաստանի կառավարությունը չի գումարել որևէ նիստ, սակայն կառավարության կայքում հրապարակվում են ընդունված որոշումներ։
Պատերազմի օրերին, երբ աշխարհասփյուռ հայությունը հանգանակություն էր անում Արցախին օգնելու համար, պարզվում է՝ գումարների մի մասը հայտնվել է պետական բյուջեում։ Սա արտառոց է նրանով, որ մինչև հիմա երբևէ նման բան չէր եղել։ Կարևոր չէ, թե դա ինչ նպատակով է արվել։ Խնդիրն այն է, որ մտնելով բյուջե՝ այդ գումաները դառնում են բյուջետային եկամուտ։
Իշխանությունները ժամանակին ոսկե սարեր էին խոստանում հասարակությանը։ Գալու են ու երկիրը վերածեն դրախտի, «Նոր Հայաստան» են կառուցելու, որտեղ մարդիկ ապրելու են ազատ, արժանապատիվ ու երջանիկ։ Մի՞թե սա էր այդ Հայաստանը, մի՞թե այսպիսի Հայաստան էր ուզում ունենալ իշխանությունների հռչակած հպարտ քաղաքացին։ Հարցրե՞լ եք, թե հիմա ինչքանո՞վ է քաղաքացին ազատ, արժանապատիվ ու երջանիկ։ Եթե չեք հարցրել, դուրս եկեք փողոց ու հարցրեք։
Տևական ժամանակ արձանագրվող աշխուժացումից հետո՝ Հայաստանի անշարժ գույքի շուկան ցնցումների մեջ հայտնվեց մինչև Ղարաբաղում սանձազերծված հերթական ագրեսիան։ Ամեն ինչ սկսվեց շատ ավելի վաղ, համավարակի առաջին ալիքից հետո, որի հետևանքով մեծացավ ճնշումը շուկայի վրա՝ հանգեցնելով ինչպես՝ գործարքների կրճատման, այնպես էլ՝ գների նվազման։
Բոլոր՝ ռազմական, քաղաքական, բարոյահոգեբանական և բազմաթիվ այլ առումներով, իրավիճակը Հայաստանում նախանձելի չէ։ Դժվար է նույնիսկ ասել, թե վերջին անգամ, երբ ենք այսպիսի ծանր մթնոլորտում հայտնվել։
Պատերազմն ավարտվում է: Կամ՝ բոլոր իմաստներով՝ տարօրինակ ավարտ է մոտենում: Հետևաբար՝ արդեն կարելի է ներկայացնել ու վերլուծել մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական ու ժողովրդագրական տվյալները: Հատկապես, որ այդ տվյալները պաշտոնական են:
2020թ. պետական բյուջեի նախագծով նախատեսված էր ծառայողական մեքենաները կրճատել 153-ով։ Արդյունքում՝ դրանց թիվը 867-ից պիտի դառնար 714։ Ամեն ինչ շատ պարզ էր թվում. տեղի էր ունեցել պետական կառավարման մարմինների, մասնավորապես՝ նախարարությունների և այլ գերատեսչությունների միավորում, ինչը պիտի հանգեցներ ծառայողական մեքենաների կրճատման։
Մինչև տարվա վերջ Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովը պետք է որոշում կայացնի էլեկտրաէներգիայի սակագների վերաբերյալ։ Վերջին անգամ դրանք վերանայվել են 2017թ.։ Այն ժամանակ ոչ մեծ չափով, այնուհանդերձ հաջողվեց նվազեցնել սակագինը։ Խոսքը բնակչությանը վաճառվող էլեկտրաէներգիայի սակագնի մասին է, որն իջեցվեց 1,2 դրամով։
Պատերազմը ազդում է տնտեսության ու հասարակական կյանքի, առանց բացառության, բոլոր ոլորտների վրա։ Այս պահին պատերազմի հետևանքները գուցե լիարժեք չենք տեսնում, բայց դրանք կան, ու դրանցից անհնարին է խուսափել։ Հատկապես, երբ ամեն ինչ այսքան երկար է ձգվում։
Ազգային ժողովի հանձնաժողովներում 2021թ. պետական բյուջեի նախագծի քննարկումների ժամանակ, անդրադառնալով պարգևավճարների խնդրին, ֆինանսների նախարարը հայտարարեց, որ դա միջանկյալ լուծում է, քանի դեռ չեն ավարտվել պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումները։
Հիմա նույնիսկ սոցիալ-տնտեսական վիճակի մասին գրելն առանձնահատուկ հմտություններ է պահանջում: Այլաբանական պատկերներով ներկայացնելու հմտություններ: Ուստի շատ ավելի նախընտրելի է գրել հարևան երկրների տնտեսական վիճակի մասին: Օրինակ՝ Վրաստանի:
Կառավարությունը ստիպված եղավ այս տարի 2 անգամ վերանայել պետական բյուջեն։ Համավարակին հաջորդող շրջանում արձանագրված տնտեսական զարգացումները հանգեցրեցին մուտքերի զգալի կրճատման։
Իրականում այս իրավիճակը սպասելի էր ինչ-որ չափով, որի մասին բազմիցս զգուշացրել եմ: Տեսեք, 2018թ.-ին և, ավելի շատ՝ 2019թ.-ի ընթացքում, կառավարությունը ոգևորված հարկերի հավաքելիության մակարդակից՝ շատ արագ շտապեց ստանձնելու բազմաթիվ ընթացիկ բնույթի պարտավորություններ՝ նվազագույն աշխատավարձի աճ, կենսաթոշակների աճ, աշխատավարձերի աճ, տարատեսակ նպաստների աճ, և այլն:
Նախքան պատերազմը, հաշվի առնելով հանրապետությունում մեթանոլից արձանագրված 21 մահվան դեպքը, 168.am-ը գրավոր հարցում էր ուղարկել Պետական եկամուտների կոմիտե՝ փորձելով պարզել, թե որ երկրներից որ ընկերություններն են Հայաստան ներկրել մեթանոլ և էլիթ սպիրտ։
Ազգային ժողովի հանձնաժողովներում սկսվել են հաջորդ տարվա պետական բյուջեի նախագծի քննարկումները։ Դրանք տեղի են ունենում այնպիսի պայմաններում, երբ հայտնի չէ, թե ինչ է սպասվում վաղը։ Անորոշություններն ու ռիսկերը չափազանց բարձր են։ Զարմանալի չէ, որ քննարկվող փաստաթուղթը ներկայացվելուց կարճ ժամանակ հետո արդեն հասցրել է հնանալ։
2018թ․ ապրիլին պաշտոնական հաղորդագրություն տարածվեց, թե չինական Yida GROUP միջազգային ներդրումային հոլդինգի պաշտոնական ներկայացուցիչ New Yida ընկերությունը 5 մլն ԱՄՆ դոլարի ներդրում կկատարի Հայաստանում։ Ըստ պաշտոնական հաղորդագրության՝ նույն՝ 2018 թվականից էլ Հայաստանում արդեն պետք է գործեր հանքային ջրերի գործարանը։