Հայաստանի տնտեսության զարգացումների մասին խոսելիս՝ Նիկոլ Փաշինյանը հույսը դրել է հասարակության անտեղյակության վրա։ Որ շատերը կարող են չտիրապետել տնտեսության վերաբերյալ տվյալներին, նորմալ է։ Մարդիկ պարտավոր չեն հետևել պաշտոնական վիճակագրությանը, առավել ևս՝ վերլուծել դրանք ու հետևություններ անել։ Փոխարենը՝ նրանք տնտեսության զարգացումների մասին կարող են դատել՝ ելնելով այն բանից, թե այդ զարգացումներն ինչպես են ազդում իրենց վրա։
Մասնակի սահմանափակումներից 1 շաբաթ հետո կառավարությունը որոշեց անցնել Իրանի հետ սահմանի տոտալ փակման։ Թվում էր, թե դա պետք է ավելի վաղ արվեր։ Բայց կառավարությունը սկզբում նման անհրաժեշտություն չտեսավ։ 1 շաբաթ պահանջվեց հակառակում համոզվելու համար։ Նախ՝ հայտարարվեց վիզային ռեժիմին վերադառնալու, այնուհանդերձ՝ նաև բեռնափոխադրումներն արգելելու մասին։
Հարկային բարեփոխումների հայեցակարգի շուրջ օրերս կայացած խորհրդակցության ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ առաջիկայում կառավարությունը պատրաստվում է գնալ շատ համարձակ որոշումների՝ սկսած գույքահարկից, վերջացրած հարկային մյուս փոփոխություններով։
Անշարժ գույքի շուկայի նկատմամբ հետաքրքրությունը միշտ էլ որոշակի բացատրություններ ունի: Մեր դեպքում այդ հետաքրքրությունը սրվում է ցանկացած նոր իշխանության պարագային: Հետևաբար՝ այն պայմանավորված է սեփականության վերաբաշխման սպասումներով: Ցանկացած փոփոխություն` հեղափոխությունից մինչև ամենապարզ իշխանափոխությունը, անշարժ գույքի շուկայում աշխույժ գործընթացներ է ծնում:
Իշխանությանը չի հաջողվում վերադարձնել խոստացած միլիարդները, որոնք նախկինները «գողացել» են պետությունից։ Ու հիմա որոշել են ստեղծել օրենսդրական այնպիսի հիմքեր, որոնք կարող են թույլ տալ առանց դատ ու դատաստանի՝ բռնագանձում իրականացնել։ Խոսքը պաշտոնյաների և նրանց ընտանիքի անդամների հետ կապված անձանց պատկանող գույքի կամ բաժնեմասերի բռնագանձման մասին է։ Անկախ նրանից, թե դա ինչպես կներկայացվի՝ այն տանելու է սեփականության վերաբաշխման։ Պետությունից թալանածը վերադարձնելու անվան տակ խլելու են այն մարդկանց ունեցվածքը, որոնք վտանգ են ներկայացնում իշխանությունների համար։ Սա, ըստ էության, կուլակաթափության փորձ է, որից որևէ մեկն ապահովագրված չէ։
Մինչ կառավարության ղեկավարը շրջում էր փողոցներով և սելֆիներ անում քաղաքացիների հետ, իսկ առողջապահության նախարարը հեգնանքով էր խոսում չինական վիրուսի մասին, այն անարգել մտավ Հայաստան։ Որ որևէ երկիր ապահովագրված չէ այդ վտանգից, այդպես էլ կա։ Բայց մի՞թե կարելի էր այդքան անփույթ վերաբերվել մի խնդրի, որն արդեն հասցրել է հազարավոր մարդկանց կյանքեր խլել։
Տնտեսությանն առնչվող որևէ թեմայով պետական մարմինների աշխատանքի գնահատման համար առավել կարևոր է ուսումնասիրել կատարված աշխատանքը, քան դիտարկել միայն արձանագրված թվային ցուցանիշները՝ աճերը կամ անկումները, քանզի այս թվային արձանագրումները միշտ չէ, որ գործադիր մարմնի գործունեության ուղղակի հետևանքն են։
Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է այս տարի 8-9 տոկոս տնտեսական աճ ապահովելու մտադրությունների մասին։ Թեև մասնագետները դրա համար բավարար հիմքեր չեն տեսնում, այնուհանդերձ բարձր տնտեսական աճ ապահովելու մեկնարկը տրված է։
Կառավարությունը որոշել է Վերին Լարսի անցակետում մշտական ներկայացուցիչ կամ մաքսային կցորդ պահել՝ ցույց տալու համար, որ մտածում է բեռնափոխադրողների մասին։ Նա պետք է զբաղվի անցակետում առաջացող խնդիրների արագ արձագանքմամբ։
Մեծ տեմպով ավելանում են հատկապես ոչ ռեզիդենտների կողմից ներդրված ավանդները։ Այդ երևույթը նկատվեց անմիջապես իշխանափոխությունից հետո։ Այն ժամանակ դա պայմանավորվեց արտաքին կապիտալի կողմից Հայաստանի տնտեսության նկատմամբ ձևավորված ռիսկերով, ի հայտ եկած անորոշություններով ու սպասումներով։
Մեր մամուլում ու սոցցանցերում կորոնավիրուսը հիմնական թեմա դարձավ այն պահից, երբ արձանագրվեց մեր հարևան Իրանում: Հիմա բոլորն են խոսում այս վարակի մասին: Նույնիսկ տնտեսությամբ հետաքրքրվողները: Արժույթի միջազգային հիմնադրամը 2020-ի համար համաշխարհային տնտեսության 3.3 տոկոսանոց աճ էր կանխատեսել:
2018թ. Հայաստանի Հանրապետությունում տեղի ունեցած քաղաքական իրադարձություններից հետո առաջին ամբողջական տարին 2019 թվականն էր, ինչից կարելի է ենթադրել, որ 2019-ին գրանցված տնտեսական ցուցանիշները կարող են օգտագործվել նոր կառավարության կողմից հռչակված «տնտեսական հեղափոխության» հաջողությունը գնահատելու համար:
Եթե նախկինները տակից էին դատարկում բյուջեն, նորերը դա անում են բացահայտ։ Բյուջեից փող են դուրս գրում, իրենց պարգևատրում են ու համարում, որ բյուջեն այլևս չի թալանվում։
Նախորդ տարի արձանագրված բարձր աճը, կարևոր չէ, թե դա ինչի արդյունք էր, ոգևորել է կառավարությանը։ Ընթացիկ տարին դեռ նոր սկսված՝ վարչապետը հայտարարեց, թե որն է լինելու 2020թ. տնտեսական աճի ակնկալիքը. «Պիտի բոլորով աշխատենք, որ 2020 թվականին ապահովենք գոնե 8-9 տոկոս տնտեսական աճ, ներառյալ՝ գյուղատնտեսությունը դուրս բերելով ռեցեսիոն փուլից»: Բարձր տնտեսական աճի համար, ըստ նրա, բոլոր […]
Հայաստանի անցած տարվա տնտեսական աճի վերաբերյալ վարչապետի սպասումները, կարելի է ասել, չարդարացան։ Մինչև վերջերս Նիկոլ Փաշինյանը խոսում էր 8, եթե չասենք՝ 8,2 տոկոս աճի մասին։ Իհարկե, 8,2 տոկոսը փորձագետների գնահատականն էր, որը շտապել էր հրապարակել վարչապետը։ Բայց սխալվեցին՝ ինչպես փորձագետները, այնպես էլ՝ վարչապետը։
Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետ դառնալուց անմիջապես հետո մենաշնորհները Հայաստանում իսպառ վերացան։ Վարչապետը հայտարարեց, որ այլևս մենաշնորհներ չկան, ու մենաշնորհները «դադարեցին» լինել։
Նիկոլ Փաշինյանը սովորաբար կառավարության ձախողումներից չի խոսում, իսկ եթե նույնիսկ խոսում է, ապա մեղավորներին այլ տեղ է փնտրում։ Փոխարենը՝ ցանկացած մանրուք կարող է ներկայացնել՝ որպես լուրջ կամ աննախադեպ ձեռքբերում։ Այնպես չէ, որ կառավարությունը ձեռքբերումներ չունի, բայց այնպես չէ նաև, որ ձախողումները քիչ են։
Տարիքն անսպասելի հետևանքներ ունի: Խոսքն ամենևին էլ ինքնազգացողության մասին չէ: Տարիքի հետ պարզապես արձանագրում ես, որ երիտասարդ գործընկերներդ սկսում են տարօրինակ հարցեր տալ: Այս փաստից հուսահատվել պետք չէ: Պատճառը շատ պարզ է: Բոլոր հարցերի նորօրյա պատասխանիչ «Օքեյ գուգլն» ավելի երիտասարդ է: Ավելի երիտասարդ, քան մեր նորանկախ երկիրը:
Ներդրումների սակավության պայմաններում Հայաստանում ակնկալվող տնտեսական հեղափոխության հույսն իշխանությունը կապում էր բանկերի հետ։ Դեռ անցած տարվա սկզբին Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում էր, որ հեղափոխության շարժիչ ուժը պետք է դառնա ֆինանսական համակարգը, մասնավորապես՝ բանկերը՝ իրենց մատչելի վարկերով։
Հայաստանի արտաքին առևտրի հաշվեկշիռը կրկին սկսել է վատանալ։ Որքան էլ շատերին գուցե դուր գա կամ չգա, բայց դա տեղի է ունեցել իշխանափոխությանը հաջորդող շրջանում, երբ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը բռնեց տնտեսական հեղափոխության ճանապարհը։
Անցած տարվա տնտեսական աճի ցուցանիշը Վիճակագրական կոմիտեն դեռ չի հրապարակել։ Այն հայտնի կդառնա փետրվարի 20-ին։ Բայց դա չի խանգարում, որպեսզի Նիկոլ Փաշինյանը ժամանակ առ ժամանակ հայտարարի սպասվող տնտեսական աճի նոր և ավելի բարձր ցուցանիշ։
Կառավարությունը ջանք չի խնայում համոզելու, թե ինչպիսի լուրջ տնտեսական հաջողությունների է հասել «հեղափոխությունից» հետո։ Բայց մոռանում է, թե ինչ ենք ունեցել «հեղափոխությունից» ոչ շատ առաջ։ Ու երբ համադրում ենք տնտեսական զարգացումները «հեղափոխությունից» առաջ և հետո, պարզվում է՝ կառավարությունը հպարտանալու քիչ տեղ ունի՝ անգամ հայտարարվող 8 կամ նույնիսկ 8,2 տոկոսանոց տնտեսական աճի պայմաններում։
Պաշտոնական տվյալներով՝ Հայաստանի տնտեսությունը բարձր աճ է արձանագրել, ավելացել են նաև արտաքին ու ներքին առևտրաշրջանառությունները։ Ու այդ պայմաններում, նույն պաշտոնական տվյալներով, բեռնափոխադրումները կտրուկ կրճատվել են։
Մի՛միայն։ Թող մեծամիտ չհնչի, բայց սա ասում եմ իմ փորձից ու հավատացնում եմ՝ ոչ բնավ հեշտ փորձից, քանզի ես Մյունխենում չէի նրանց հետ վիճում, այլ իրենց իսկ տարածքում։
Հանրաքվեն փող արժի։ Այն կազմակերպելու և անցկացնելու համար, ինչպես հայտարարեց ԿԸՀ նախագահը, անհրաժեշտ կլինի առնվազն 5,5-6 մլն դոլար, որը դուրս է գալու պետության գրպանից։ Ընդունեք, որ դա փոքր գումար չէ մեր բյուջեի համար։ Այն կարող էր ուղղվել բազմաթիվ այլ ծրագրերի իրականացմանը կամ խնդիրների լուծմանը։ Կարծես ծախսելու այլ տեղեր չկան։
Չնայած Նիկոլ Փաշինյանի այն գրառմանը, որ առևտրային բանկերի ժամկետանց վարկերի կշիռը նախորդ տարվա ընթացքում նվազել է, այնուհանդերձ դա չի նշանակում, թե նվազել են նաև ժամկետանց վարկերը։ Բանկերի ժամկետանց վարկերն անցած տարի ոչ միայն չեն նվազել, այլև ավելացել են։
Նախորդ տարվա արդյունքներով՝ Հայաստանում սպասվում է բարձր տնտեսական աճ։ Ոչ միայն տարածաշրջանի, այլև աշխարհի մակարդակով։ Արդեն խոսվում է ընդհուպ 8 տոկոս տնտեսական աճի մասին։
Իշխանությունները փորձում են հասարակությանը համոզել, որ հիմա նրանք ավելի լավ են ապրում, որ տնտեսության մեջ ամեն ինչ փայլուն է, որ ամեն ինչ ընթանում է ցանկալի հունով։ Եթե նույնիսկ ինչ-որ բան դեռ այնպես չէ, ապա շուտով դա էլ կփոխվի։ Նիկոլ Փաշինյանը միայն աննախադեպ զարգացումներից ու բարձր աճերից է խոսում։ Կարևոր չէ, թե խոսքն ինչի՞ մասին է, ինչի՞ հետ է կապված, և դրանից ի՞նչ է շահում հասարակությունը։ Ձյուն է գալիս, ու անգամ դրա մեջ է վարչապետը փորձում ինտրիգ դնել։
Սովորաբար ենթադրում են, որ տնտեսական վիճակագրությունը միապաղաղ ու չոր փաստ-թվերի շարան է: Ենթադրում ու հրաժարվում են վիճակագրական տեքստեր ընթերցել: Իսկապես, անցած տարի, օրինակ, դժվար էր ընթերցել սպառողական գների մասին պաշտոնական հաշվետվությունները: Հանրահայտ ֆրազով ասած՝ տեքստերում «էքսպրեսիա չկար»:
Մինչ կառավարությունը «հեղափոխությունից» հետո հույսով սպասում է, որ ներդրումները կգան Հայաստան, ֆինանսական միջոցների արտահոսքը մեր երկրից մեծ թափով շարունակվում է։ Անցած տարի Հայաստանից դուրս է բերվել գրեթե 1,5 մլրդ դոլար։ Խոսքը միայն քաղաքացիների կողմից և միայն բանկային համակարգով գնացած գումարների մասին է։
