Վերլուծություններ

«Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի» բաժնետոմսերի վաճառքի ու դրանց մի մասը «սեփական կամքով» կառավարությանը նվիրաբերելու հետ կապված բազմաթիվ հարցեր են առաջանում։ Այդ հարցերի պատասխաններն առայժմ մնում են անորոշ։

Մինչ կառավարությունը խոսում է նախորդ տարվա ճգնաժամից հետո տնտեսության վերականգնման մասին, էկոնոմիկայի նախարարը նույնիսկ երկնիշ աճի պնդումներ է անում, մեր տնտեսության ակտիվությունը տարեվերջին ընդառաջ՝ գնալով սեղմվում է։ Եթե 7 ամիսների արդյունքում տնտեսական ակտիվությունը կազմել էր 5,2 տոկոս, ապա արդեն 8 ամիսներին իջել է 4,9 տոկոսի։

Երեք ու կես տարի շարունակ իրականությունը կեղծ լավատեսությամբ մատուցելուց հետո, իշխանությունը հիմա էլ նոր փուչիկ է փչում. իբր Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ հաղորդակցության ուղիների բացման դեպքում Հայաստանի տնտեսությունը ֆանտաստիկ աճ կունենա։

Համեմատությունը որպես ճանաչողության մեթոդ՝ հին հույներից է հայտնի: Այդպես կարելի է ճանաչել որևէ երևույթի բնույթը, ծավալը և այլն: Համեմատությունը վիճակագրության հիմնական սկզբունքն է: Օրինակ, ինչ-որ տվյալներ իրար հետ համեմատում ու հայտարարում են, որ Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն այս տարվա հունվար-օգոստոս ամիսներին կազմել է 4,9 տոկոս:

Կառավարությունը հաստատեց 2022թ. պետական բյուջեի նախագիծը, որը կներկայացվի Ազգային ժողովի քննարկմանը։ Առաջին տպավորությունն այն է, որ փաստաթուղթը ձևավորվել է ոչ թե առկա տնտեսական ու քաղաքական իրողություններից ելնելով, այլ բացառապես կառավարության ու քաղաքական իշխանության իրականությունից կտրված հաշվարկների վրա։ Կարծես հատուկ ամեն ինչ արվել է ընդամենը ցույց տալու, որ բյուջեում դրված է 7 տոկոս տնտեսական աճի այն ցուցանիշը, որը հայտարարվել է կառավարության ծրագրում։ 

Վարկերի սուբիդավորման և պետական այլ աջակցության ծրագրերի շրջանակներում կառավարությունն այնքան ֆինանսական բեռ է վերցրել, որ չի կարողանում ժամանակին կատարել։ Գոյացել են բավական մեծ պարտքեր՝ բանկերի նկատմամբ։

Գնաճի թիրախային ցուցանիշի ակնկալվող վերականգնումը սպառողի համար կունենա զուտ ձևական նշանակություն։ Եթե իրականանան Կենտրոնական բանկի կանխատեսումները, ապա գնաճի ազդեցության արդյունքում գները հաջորդ տարի ավելի բարձր կլինեն, քան այս տարի են։

Այնքան հրատապ խնդիրներ կան լուծելու, որոնք չեն լուծվում ֆինանսական միջոցներ չլինելու պատճառով, իսկ Ազգային ժողովի նախագահը կամ կառավարության ղեկավարը կարող են իրենց թույլ տալ միլիոնավոր դրամների հասնող պարգևավճարներ բաժանել։ Երբևէ Հայաստանում այսպիսի պարգևավճարացավ չէր եղել։ Պարգևատրումներ միշտ էլ եղել են, բայց չափի մեջ։ Վերջին տարիներին դա մասսայական է դարձել, տեղի-անտեղի պետության հաշվին գումարներ են բաժանում։

Մինչև խորհրդարանական ընտրությունները՝ կառավարության նիստերում Նիկոլ Փաշինյանն ամեն ամսվա ավարտին յուրահատուկ ներկայացումներ էր կազմակերպում աշխատատեղերի ավելացումների վերաբերյալ։ Այդ ներկայացումներին պարտադիր մասնակցում էր այն ժամանակվա Պետեկամուտների կոմիտի նախագահը, ով վարչապետի խոսքից հետո ծաղկացնում է աշխատատեղերի ավելացման ցուցանիշները։

«Անցած տարվա կրկնակի շոկից հետո Հայաստանի տնտեսությունը բավական արագ վերականգնվում է։ Այս տարի գրանցել ենք 5 տոկոս տնտեսական աճ՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Ցանկանում եմ նշել, որ շատ արագ աճում է ՀՀ տնտեսության արտահանումը»,- Երևանում Armenia Business Forum-ի շրջանակում «Հայ-ռուսական տնտեսական համագործակցություն. Հեռանկարային նախագծեր» խորագրով քննարկման ժամանակ հայտարարեց էկոնոմիկայի նախարարը։

Հարկավ, ժամանակ է անհրաժեշտ կովիդի համաճարակի համաշխարհային տնտեսության վրա թողած հետևանքների վերլուծության համար: Հարկավ, ժամանակ է անհրաժեշտ մեր տնտեսության վրա կովիդի համավարակի, պատերազմի և իշխանությունների անփորձության հետևանքները վերլուծելու համար: Ինչ-որ իմաստով արդեն ժամանակն է այդ վերլուծությունները սկսելու:

Մինչև այս ամսվա վերջ կառավարությունը պիտի հաստատի հաջորդ տարվա պետական բյուջեի նախագիծը և ուղարկի Ազգային ժողով։ Բյուջեի ցուցանիշները դեռևս չեն հրապարակվել, սակայն Նիկոլ Փաշինյանն արդեն սկսել է թմբկահարել սպասվող հերթական «աննախադեպ» ծախսերի մասին։ Խոսքը, մասնավորապես, կապիտալ ծախսերի մասին է։

Ոչ վաղ անցյալում Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանի տնտեսության զարգացումը կապում էր բանկային վարկերի հետ։ Թեև վարկերը ֆինանսական այն պրոդուկտը չեն, որ կարող են տնտեսության համար բարձր արդյունավետություն ապահովել՝ թանկ միջոցներ լինելու պատճառով, այնուհանդերձ կար ժամանակ, որ բանկային համակարգը ակտիվորեն վարկային ներարկումներ էր կատարում։

Իր անկայուն վարքագծով ու արկածախնդիր բնավորությամբ Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանը ներքաշել է լրջագույն վտանգների մեջ։ Այնքան խնդիրներ են լցրել երկրի գլխին, որ ոչ մի կերպ չեն կարողանում տակից դուրս գալ։ Չեն էլ թողնում, որ ուրիշները գլուխ հանեն։

Դատելով հարկային մուտքերի այս տարվա կատարողականից՝ բյուջեն պետք է որ փողի խնդիր չունենար։ Պաշտոնական տվյալներով՝ եկամուտներն ավելացել են։

Երկարացվել է խաղողի մթերումների համար տրվող վարկերի ժամկետայնությունը. 1 տարուց դարձել է 3 տարի։ Նախարարի ասելով, դա պայմաններ է ստեղծել, որ խաղող մթերողներն ավելի անկաշկանդ լինեն ու ավելի մեծ ծավալով մթերումներ կազմակերպեն։ Մյուս կողմից՝ նրանք հնարավորություն կունենան գյուղացիներին, ֆերմերներին ավելի արագ վճարել մթերած խաղողի դիմաց, ինչպես նաև, մաքսիմալացնելով մթերման ծավալները, կկարողանան ապագայում ավելի շատ արտահանել։

Մեր քաղաքական կյանքում ընդունված է բողոքել պետական ապարատից:  Բողոքել բոլոր առումներով: Թե՛ աշխատանքի արդյունավետության, թե՛ ապարատի ուռճացվածության:

Ստացվում է, որ երաշտը լավ էլ նպաստավոր գործոն է գյուղատնտեսության համար։ Նախորդ տարի, երբ երաշտ չկար, մի բան էլ կառավարությունը ոլորտում վարկային միջոցների սուբսիդավորման ծրագրեր էր իրականացնում՝ հույս ունենալով դրանով լուծել արտերկիր չմեկնած քաղաքացիների զբաղվածության ու եկամտի ապահովման խնդիրները, ոլորտի արտադրության ծավալները նվազեցին։ Այս տարի բախվել ենք երաշտի հետ, բայց արտադրության ծավալներն ավելանում են։

Իշխանության գալուց առաջ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում էր, թե Հայաստանում գներն անհամեմատ բարձր են, որովհետև չկա մրցակցություն։ Օլիգարխները բաժանել են շուկաները և ոչ միայն թույլ չեն տալիս, որպեսզի գներն իջնեն, այլև չհիմնավորված բարձր գներ են սահմանել։

Տարածաշրջանում խաղաղության դարաշրջան բացելու ջատագով Հայաստանի իշխանություններին ոչ մի կերպ չի հաջողվում վերականգնել այն անվտանգային միջավայրը, որն ունեինք մինչև ղարաբաղյան վերջին պատերազմը։ Պատերազմի ավարտից անցել է ավելի քան 10 ամիս, բայց մեր երկրի անվտանգային միջավայրը շարունակում է միայն վատանալ։

Տարվա ավարտին շուրջ 4 ամիս ժամանակ կա, բայց բուժհաստատությունների մեծ մասում պետպատվերով բուժօգնության տեղերն արդեն սպառվել են։ Համակարգում առաջացել է ֆինանսական կազուս. հիվանդները ստիպված են ամիսներով հերթ կանգնել՝ բժշկական օժանդակություն ստանալու համար։ Սա առիթ է տվել կրկին շրջանառելու առողջապահության համապարփակ ապահովագրության անցնելու թեման։

Անցած տարվա շռնդալից անկումից հետո, այս տարի Հայաստանում զբոսաշրջային հոսքերի որոշակի շարժ կա։ Բայց այն շատ հեռու է խոստացված 319 տոկոս աճին նույնիսկ մոտենալուց։ Առաջին կիսամյակի արդյունքներով, չենք հասել անգամ անցած տարվա առաջին եռամսյակի մակարդակին։

Հայաստանից մեկնողների և ժամանողների տարբերությունն աղետալի է։ Պաշտոնական տվյալներով, տարվա առաջին կեսին ավելի քան 94.000 մարդ լքել է երկիրը։ Խոսքը բացառապես Հայաստանի քաղաքացիների մասին է։

Ամեն ինչ այնպես են խառնել, որ ոչ մի կերպ գլուխ չեն հանում։ Այդքանից հետո դեռ փորձում են մեղքն ուրիշների վրա դնել։ Մոռանում են, որ իշխանությունը միայն վայելք չէ, նաև պատասխանատվություն է։ Ու այդ պատասխանատվությունն այսօր իշխանությունների վրա է՝ ուզենան թե չուզենան ընդունել։

Յոթ ամիսների արդյունքներով Հայաստանում գրանցվել է 5,2 տոկոս տնտեսական ակտիվության աճ։ Անցած տարվա նույն ժամանակահատվածում տնտեսական ակտիվությունը նվազել էր 5,7 տոկոսով։

Հիմա մենք արտաքուստ գտնվում ենք կորցրածը հետ բերելու փուլում, որը, սակայն, տեղի է ունենում տնտեսության կառուցվածքի վատթարացման պայմաններում, ինչը շատ ավելի մտահոգիչ է և շատ ավելի կարևոր, քան այն մի քանի տոկոս տնտեսական աճը, որն ունենք անցած տարվա ճգնաժամից ու անկումից հետո։ Այս տարվա տնտեսական աճի գործում էական դեր են ունեցել արտաքին գործոնները։ Բայց միշտ չէ, որ արտաքին հատվածը կարող է նպաստավոր ազդեցություն ունենալ մեր տնտեսության վրա։ Խնդիրներն առավել տեսանելի կլինեն, երբ դադարեն այդ ազդեցությունները։

Մեր վիճակագիրները հստակ պարբերականությամբ երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը բնութագրող մակրոտնտեսական ցուցանիշներ են հրապարակում: Իսկ իշխանությունները նույն պարբերականությամբ նախընտրում են գովերգել այդ թվերը: Կամ՝ այդ թվերի մի մասը:

Հայաստանի պարտքն անշեղորեն աճում է։ Այս տարվա ընթացքում կառավարությունը հասցրել է պետական բյուջեի վրա հավելյալ 1 մլրդ դոլարի նոր պարտքի բեռ դնել։ Տարվա սկզբին կառավարության պարտքը կազմում էր 7,5 մլրդ դոլար, հուլիսի վերջի դրությամբ հասել է 8,5 միլիարդի։

Եթե հավատալու լինենք «Մուդիսի» ու մյուս վարկանշային ընկերությունների նախկինում տրված գնահատականներին, ապա վաղուց մեր տնտեսությունը վերածվել էր դրախտի կամ ընդհակառակը՝ կործանվել էր։ Բայց ինչպես տեսնում ենք՝ ո՛չ մեկն է, և ո՛չ էլ մյուսը։ Ավելին՝ այն ժամանակ, երբ նույն «Մուդիսը» Հայաստանի վարկանիշը հաստատել էր ավելի ցածր մակարդակում, ունեցանք շատ ավելի մեծ ծավալի ներդրումներ ու բարձր տնտեսական աճ, քան այն ժամանակ կամ դրան հաջորդող շրջանում, երբ բարելավել էր վարկանիշը։ Խոսքը  նաև 2017թ. մասին է։

Առաջիկա 5 տարիների համար կառավարության ներկայացրած գործունեության ծրագիրը լավն է, թե վատը, ոչ մի նշանակություն չունի։ Երբ կառավարությունը չի կարողանում լուծել երկրի անվտանգության հետ կապված տարրական խնդիրները, ցանկացած ծրագիր անիմաստ է դառնում։