Ո՞ւմ է փորձում մոլորեցնել Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը

Վերջին մի քանի ամիսներին դրամը հասցրել է լրջորեն ամրապնդվել։ Բայց որքան էլ կարող է տարօրինակ լինել, դա չի հանգեցնում ներքին գների նվազեցման։ Սպառողները գների նվազեցումներ հիմնականում չեն տեսնում։ Ընդհակառակը՝ գնաճը Հայաստանում շարունակում է ակտիվանալ և մայիսին հասել է 9 տոկոսի։

Սա սպառողների շրջանում տարակուսանք է առաջացնում այն առումով, թե ինչպես է ստացվում, որ դրամի թուլացման դեպքում գներն անմիջապես բարձրանում են, իսկ ամրապնդման դեպքում՝ չեն իջնում։ Խոսքը ներմուծվող ապրանքների գների մասին է, որոնք էական կախվածություն ունեն փոխարժեքներից։ Հայտնի է, որ տարադրամի թանկացումը մեծացնում է ճնշումը ներմուծվող ապրանքների գների վրա, էժանացումը՝ թուլացնում։

Հաշվի առնելով, որ Հայաստանը մեծ քանակությամբ ապրանքներ է ներկրում դրսից, վերջին ամիսներին ներքին արժութային շուկայում տեղի ունեցող զարգացումները պետք է, որ իրենց ազդեցություններն ունենային գների վրա։ Սակայն, ինչպես վկայում են գնաճի պաշտոնական ցուցանիշները, դրանք, նույնիսկ այդ պարագայում, հիմնականում բարձրանում են։ Գուցե կան նաև որոշ գնիջեցումներ, բայց այդպիսի ապրանքներն այնքան քիչ են, որ գնաճի վրա չեն երևում և սպառողների համար տեսանելի չեն։

Այսպիսի իրավիճակներում խնդիր ունի լուծելու Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը, որը պարտավոր է հետևել, թե որքանո՞վ է ներքին շուկայում տեղի ունենում արդար գնագոյացում, որքանո՞վ են գների բարձրացումները համահունչ ձեռքբերումներին, և արդյո՞ք չկան մրցակցային դիրքի չարաշահումներ։

Եվ ի՞նչ է արել Հանձնաժողովը։ Հիմնավորելու համար, որ իրականում ներմուծվող ապրանքների ներքին գները Հայաստանում նույնիսկ ավելի քիչ են բարձրացել, քան ձեռքբերմանը, որոշել է հրապարակել որոշ ապրանքների ինվոյսային արժեքների, ներքին շուկայում դրանց իրացման գների և տարադրամի փոխարժեքի փոփոխությունները։ Նպատակը, բնականաբար, եղել է՝ ցույց տալ, որ ներքին շուկայում գներն անհամեմատ ավելի քիչ են բարձրացել, քան բարձրացել են ձեռքբերման գները։ Բայց մի պարզ ճշմարտություն «մոռացել» են հաշվին առնել։

Ըստ Հանձնաժողովի՝ «2022 թվականի հունվար և մայիս ամիսների ընթացքում 1 լիտր դիզելային վառելիքի ներմուծման ինվոյսային արժեքը բարձրացել է 52-57 տոկոսով։ Միևնույն ժամանակահատվածի ընթացքում դոլարի փոխարժեքն իջել է 4-6 տոկոսով, իսկ ապրանքի մանրածախ իրացման գինը բարձրացել է շուրջ 32,4 տոկոսով՝ 500 դրամից դառնալով 662 դրամ։

2021 թվականի հունիս և 2022 թվականի մայիս ամիսների ընթացքում այդ ապրանքի ինվոյսային արժեքը բարձրացել է 72-76 տոկոսով։ Միևնույն ժամանակահատվածի ընթացքում դոլարի փոխարժեքն իջել է 6-8 տոկոսով, իսկ ապրանքի մանրածախ իրացման գինը բարձրացել է շուրջ 44,86 տոկոսով՝ 457 դրամից դառնալով 662 դրամ»։

Առաջին հայացքից տպավորությունն այն է, որ իսկապես ներկրման գներն ավելի շատ են բարձրացել, քան ներքին շուկայում իրացմանը։ Նախորդ տարվա հունիսի համեմատ այս տարվա մայիսին դիզելային վառելիքի ինվոյսային արժեքը բարձրացել է 72-76 տոկոսով, իսկ իրացման գինը՝ 44,86 տոկոսով։

Տարբերությունը բավական մեծ է, եթե նույնիսկ հաշվի ենք առնում դոլարի 6-8 տոկոսանոց էժանացումը։

Սակայն այստեղ կա շատ կարևոր մի հանգամանք, որը Հանձնաժողովը փորձել է խնամքով թաքցնել։ Չի հրապարակել ներմուծվող ապրանքի ինվոյսային գինը։ Ի տարբերություն իրացման գնի, բավարարվել է՝ ներկայացնելով միայն ինվոյսային արժեքի տոկոսային փոփոխությունը։ Բնական է, որ այդ փոփոխությունն ավելի մեծ պիտի լիներ, քան ներքին շուկայում իրացման գների դեպքում։

Որպեսզի պարզ լինի, թե խոսքն ինչի մասին է, մի պարզ հաշվարկ կատարենք։

Մինչ այդ, նախ նշենք, որ ներմուծվող ապրանքի ինվոյսային արժեքը շատ ավելի ցածր է, քան ներքին շուկայում իրացվող գինը։ Ու երբ ինվոյսային արժեքի ու իրացման գնի փոփոխություններն արտահայտում ենք տոկոսային հարաբերությամբ, էական շեղում է լինում։

Այսպես՝ ենթադրենք՝ անցած տարվա հունիսին դիզելային վառելիքի ինվոյսային արժեքը լիտրի դիմաց 250 դրամ էր։ 200 դրամով բարձրանալու դեպքում կստացվի, որ այն թանկացել է 80 տոկոսով։ Համարենք, որ 250 դրամ ինվոյսային արժեքով դիզելային վառելիքը այն ժամանակ ներքին շուկայում վաճառվում էր 450 դրամով։ Այս տարվա մայիսին դարձել է 650 դրամ։ Կրկին բարձրացել է 200 դրամով։ Այսինքն՝ այնքան, որքան աճել է ինվոյսային արժեքը։ Բայց եթե ինվոյսային արժեքի վրա այդ 200 դրամի ազդեցությունը կազմում է 80 տոկոս, ապա իրացման գնի վրա կկազմի 44,4 տոկոս։

Ու տպավորություն կստեղծվի, թե դիզելային վառելիքի ինվոյսային արժեքը շատ ավելի է բարձրացել, քան ներքին գինը։ Այնինչ՝ իրականում 2 դեպքում էլ գների անվանական փոփոխությունը նույնն է եղել՝ 200 դրամ։

Ահա այսպիսի մանր խորամանկության է գնացել Հանձնաժողովը։ Հավանաբար դրա համար էլ թաքցրել են ինվոյսային արժեքները։

Նույնն արել են նաև մյուս ապրանքների դեպքում՝ «2022 թվականի հունվար և հունիս ամիսների ընթացքում ցորենի ներմուծման ինվոյսային արժեքը բարձրացել է 22-26 տոկոսով։ Միևնույն ժամանակահատվածի ընթացքում դոլարի փոխարժեքն իջել է 8-10 տոկոսով, իսկ 1 կիլոգրամ «Բաղրամյան» տեսակի ալյուրի մանրածախ իրացման գինը բարձրացել է շուրջ 8,8 տոկոսով՝ 285 դրամից դառնալով 310 դրամ։

2021 թվականի հունիս և 2022 թվականի հունիս ամիսների ընթացքում միևնույն ապրանքի ինվոյսային արժեքը բարձրացել է 20-23 տոկոսով։ Միևնույն ժամանակահատվածի ընթացքում դոլարի փոխարժեքը իջել է 10-13 տոկոսով, իսկ ապրանքի մանրածախ իրացման գինը բարձրացել է շուրջ 19,2 տոկոսով՝ 260 դրամից դառնալով 310 դրամ»։

Նույնպիսի հաղորդագրություններ տարածել են ևս մի քանի ապրանքների մասով ու կրկին նույն ոճով։

Այդ ամենի փոխարեն՝ Հանձնաժողովը թող բարի լիներ ներկայացնել ինվոյսային արժեքների ու ներքին շուկայում իրացման գների փոփոխությունները նաև անվանական արժեքներով. ինչքա՞ն է եղել նախկինում տվյալ ապրանքի ինվոյսային արժեքը, ինչքա՞ն է դարձել, ինչքա՞ն է եղել իրացման գինը, ինչքա՞ն է դարձել։ Այդ դեպքում կարող ենք բոլորովին այլ պատկեր ունենալ։

Միայն դրանից հետո հնարավոր կլինի ասել, թե դրամի ամրապնդումն ինչքանո՞վ է արտահայտվել ներմուծման և ներքին շուկայում իրացման գների վրա։

Այն, ինչ անում է Հանձնաժողովը, հասարակությանը մոլորեցնելու փորձ է և ուրիշ ոչինչ։ Տոկոսային արտահայտությամբ այլ բան է, երբ 200 դրամանոց ապրանքի գինն ենք բարձրացնում ասենք՝ 100 դրամով, այլ բան է, երբ 300 դրամանոցի գինն ենք նույն 100 դրամով բարձրացնում։ Մի դեպքում կստացվի, որ գինն աճել է՝ 50, մյուս դեպքում՝ 33 տոկոսով։ Թեև երկուսն էլ թանկացել են 100 դրամով։

ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ