Կառավարությունն ինքնագոհ հայտարարում է, որ մեր տնտեսությունը գտնվում է աճի բարձր մակարդակի վրա, որ ՀՆԱ-ն մեծ տեմպերով ավելանում է։ Իսկ թե այդ ամենի մեջ ի՞նչ դեր ունեն արտաքին գործոնները, խուսափում է ասել։
Ընդամենը մի քանի օր առաջ էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը քիչ էր մնում երդվեր, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ։ Բայց 10 օր էլ չանցած՝ հրաժարական տվեց։
Համաշխարհային հեղինակություն ունեցող բանկի հեռանալը կարող է վատ ազդակ լինել ոչ միայն գործող, այլև պոտենցիալ ներդրողների համար։ Բայց դա այն է, ինչ այսօր ունենք։ Ու այն, ինչ տեղի է ունենում, խոսում է Հայաստանի ներդրումային դաշտի, տնտեսության, ֆինանսական համակարգի և, վերջապես, իշխանությունների նկատմամբ օտարերկրյա խոշոր բիզնեսի վստահության մասին։ Մնացածը երկրորդական է։
Կար ժամանակ, երբ իշխանությունները հպարտանում էին, թե Հայաստանում ստեղծել են նպաստավոր պայմաններ ապրելու և աշխատելու համար, դրա համար էլ ռուսները նախընտրում են գալ Հայաստան։ Հիմա, երբ ռուսները հեռանում են, այլևս չեն խոսում «ապրելու և աշխատելու համար ստեղծված նպաստավոր պայմանների» մասին։
Սա ընդամենը մեկ օրինակ է, որը ցույց է տալիս, թե ինչի վրա են հիմնված մեր տնտեսության այդքան փառաբանված բարձր աճերը։ Որքան արտաքին միջավայրից Հայաստանի տնտեսության վրա փոխանցված դրական շոկերը թուլանում են, դրանց հետ կապված աճի տեմպերն ընկնում են, այնքան իշխանությունների զեղծարարություններն ավելի են կատարելագործվում։
Երբ Ազգային ժողովի ՔՊ խմբակցության հայտնի գործարար պատգամավորը քաղաքական թիվ մեկ ամբիոնից արդարացնում է Վրաստանի իշխանությունների այն քայլերը, որ տուգանում կամ արգելում են բեռնափոխադրողներին երկու բաքով լիցքավորված մեքենաներով մտնել Վրաստան, ո՞ւմ շահերն է սպասարկում՝ Վրաստանի՞, թե՞ սեփական բիզնեսի։
«Կարմիր գծերի» թանկացումը բարեհաջող ավարտելուց հետո, ինչպես և սպասվում էր, հիմա էլ անցել են քաղաքային տրանսպորտի ուղեվարձին։
Զարմանալի չէ, որ Նիկոլ Փաշինյանի ասած 193-194 հազար աշխատատեղերի ստեղծման, միջին աշխատավարձի կրկնապատկման պայմաններում սոցիալական իրավիճակը մեր երկրում գրեթե չի բարելավվում, աղքատությունը չի կրճատվում, ծայրահեղ աղքատներն էլ ավելանում են։
Հայաստանը, արձանագրած բարձր աճերով, ինչպես իշխանություններն են սիրում ասել, դարձել է համաշխարհային տնտեսության աճերի առաջատարներից մեկը։ Սակայն անգամ նման աճերի պայմաններում Հայաստանի տնտեսությունը շատ քիչ բան ունի առաջարկելու աշխարհին։
Պետական եկամուտների կոմիտեն վերջերս հրապարակեց անցած տարվա խոշոր հարկատուների ցանկը։ Մինչ իշխանությունները հպարտանում են տնտեսության բարձր ու համաշխարհային մակարդակի աճերով, այս ցանկը ցույց է տալիս մեր տնտեսության խղճուկ վիճակը։ Արտաքուստ խոշորների կողմից բյուջե վճարված հարկերն ավելացել են, բայց ավելացել են ոչ ամենևին տնտեսության, մասնավորապես՝ տնտեսության արտադրական հատվածի վճարած հարկերի հաշվին։
Անշարժ գույքի շուկայում անցած տարի առք ու վաճառքի գործարքների աննախադեպ իրավիճակ է գրանցվել. բացառությամբ 2020թ., երբ հայտնի պատճառներով շուկան գրեթե կանգնած էր, գրանցվել է 2018թ. հետո անշարժ գույքի առք ու վաճառքի ամենացածր ցուցանիշը։
Ի՞նչ էր անում Տիգրան Ավինյանն ԱՆԻՖ-ի տնօրենների խորհրդի նախագահի պաշտոնում։ Մի՞թե նա պատասխանատվության բաժին չունի նրանում, որ պետության փողերն արդյունավետ չեն ծախսվել, վատնել են։ Թե՞ տնօրենին աշխատանքից ազատելով՝ բոլոր հարցերը լուծվեցին։ Իսկ Տիգրան Ավինյանը հիմա էլ կարող է հանգիստ վայելել Երևանի քաղաքապետի պաշտոնը ու ժամանակին՝ լինելով ամենապատասխանատու պաշտոնյան կամ պաշտոնյաներից մեկը, ոչ մի պատասխանատվություն չկրել հիմնադրամում հարկատուների փողերն անարդյունավետ ծախսելու համար։
«Ակնհայտորեն, նախորդ տարվա վերջից սկսած՝ այս իշխանությունները հարկային արտոնությունները վերացնելու և նաև՝ հարկային ռեժիմը խստացնելու, հարկեր քերելու քաղաքականություն են որդեգրել: Մտահոգությունն այն է, որ հիմնականում վերցված են այն ուղղությունները, որտեղ որոշակի տնտեսական աշխուժություն կա, և այդ ոլորտները նպաստել են բարձր տնտեսական աճին:
Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից մեծապես շահեցին հատկապես հայաստանյան բանկերը։ Հակամարտության առաջին տարում, երբ ռուսական կապիտալի հոսքերը սկսեցին սպասարկվել հայաստանյան բանկերի միջոցով, ֆինանսական այս կառույցները մեծ շահույթներ ստացան։
Դժվար է չընդունել, որ ՀՀ տնտեսական ներուժը բավարար չէ 2024թ. պետբյուջեով ամրագրված տնտեսական աճի 7% տեմպն ապահովելու համար, և նկարագրված իրավիճակում դրան հնարավոր կլինի հասնել միայն արտածին բարենպաստ գործոնների առկայության պայմաններում։ Այսինքն՝ տնտեսական աճի կառավարության նախանշած տեմպի ապահովման ակնկալիքը նման է վիճակախաղով խոշոր գումար շահելու հույսին։
Պաշտոնապես Հայաստանում գնաճ չկա, առնվազն՝ տասներկուամսյա կտրվածքով։ Անցած տարվա դեկտեմբերին նույնիսկ սպառողական գների 0,6 տոկոս նվազում է գրանցվել՝ նախորդ տարվա համեմատ։
Վերջին երկու տարիներին արձանագրվող բարձր տնտեսական աճերի պայմաններում, թվում է, թե բանկերը պետք է մեծապես հետաքրքրված լինեին տնտեսության իրական հատվածի ֆինանսավորմամբ։
Ստեղծված նպաստավոր պայմաններում մի պահ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում գրանցված աշխատատեղերի ակտիվ աճը դադարել է։ Ավելին, աշխատատեղերը, իշխանությունների հայտարարած ռազմավարական այս ճյուղում, սկսել են փակվել։
Շուտով հավանաբար մի վարկ էլ կվերցնեն՝ էլեկտրական ավտոբուսներ ու տրոլեյբուսներ բերելու, մեկ ուրիշ վարկ էլ՝ մետրոյի կայարանը կառուցելու համար։ Չնայած մետրոյի կայարանի համար, ամենայն հավանականությամբ, 60 միլիոնով չեն բավարարվի, շատ ավելի մեծ գումարի պարտքեր ներգրավելու անհրաժեշտություն կլինի։ Թեպետ ի՞նչ նշանակություն ունի, թե ինչքան կլինի. Հաստատ գիտեն, որ հետո իրենք չեն լինելու այդ պարտքերը վերադարձնողները։
Իշխանության ջանքերով Հայաստանի պետական պարտքը վերջին տարիներին մեծ տեմպերով ավելացել է, այն էլ գերազանցապես կառավարության վերցրած ահռելի պարտքերի պատճառով։ Բայց այսօր կխոսենք ոչ թե պարտքերի աճի, այլ սպասարկման մասին։ Այն մասին, թե ինչպիսի հսկայական գումարներ են վճարվում վերցրած պարտքերը փակելու համար։
Մնում է այն տարբերակը, որ դրսից այդ ապրանքները ներկրել են Հայաստան, գուցե նաև՝ հումքի անվան տակ, իսկ հետո, որպես պատրաստի արտադրանք, որն արտադրվել է իբր թե հայկական ձեռնարկություններում, տեղափոխել են այլ երկրներ ու դրա հիման վրա արտադրության ծավալների հսկայական աճեր են գրանցել։
Մինչև իրենց բնակարանների հարցերը լուծելը՝ իշխանությունները չէին ասում, որ հիփոթեքով բնակարան ձեռք բերելու ժամանակ եկամտային հարկի վերադարձը, որից հասցրեցին լի ու բոլ օգտվել, անարդար վերաբերմունք է ցածր աշխատավարձ ստացողների նկատմամբ։ Իրենց բնակարանների հարցերը լուծեցին-վերջացրեցին, նոր հիշեցին, որ դրանով ոտնահարում են ցածր աշխատավարձ ստացողների իրավունքները։
Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից հետո Հայաստանի ֆինանսական շուկան հայտնվեց արտառոց իրավիճակում։ Դրսից ստացվող հսկայական տարադրամային հոսքերի արդյունքում՝ դրամը կտրուկ արժևորվեց շուկայի հիմնական արժույթների, մասնավորապես՝ դոլարի և եվրոյի նկատմամբ։ Արժևորումը հասավ ընդհուպ մինչև 20-25 տոկոսի՝ մեծապես հարվածելով տնտեսության արտահանելի հատվածին։
Թեև այս տարվա համար կառավարությունն արտաքուստ բավական ճոխ բյուջե է հաստատել, թվանկարչությամբ ու գումարների տեղերը փոխելով, մի տեղից հանելով, մեկ այլ տեղ դնելով՝ արհեստականորեն մի քանի հարյուր միլիարդ դրամով ավելացրել է բյուջետային ծախսերը, դրանից քաղաքացու կյանքում մեծ բան չի փոխվելու։ Սպասվում է, որ սոցիալական իրավիճակը երկրում նույնքան ծանր կլինի, ինչպես նախկինում։
Անցած տարվա վերջին, երբ էկոնոմիկայի նախարարը չհաստատեց «Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդի»՝ ԱՆԻՖ-ի տարեկան հաշվետվությունը, ակնհայտ էր, որ այս կառույցի շուրջ խմորումներ են տեղի ունենում։ Հաշվետվության չհաստատումը թեև պատճառաբանվեց նրանով, որ դրանում ճիշտ չի ներկայացվել ֆոնդի և վերջինիս դուստր ընկերությունների ֆինանսական վիճակը, այնուհանդերձ պարզ էր, որ դա ընդամենը առիթ էր ինչ-որ գործընթացներ սկսելու համար։
Սինչև վերջերս, երբ բենզինի գները Հայաստանում բարձրանում էին, Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովն ասում էր՝ հիմնավոր են։ Անցած տարվա սկզբին մի պահ դրանք բավական ցածր էին և ձեռնտու սպառողների համար, շտապեցին հայտարարել, թե կասկածներ ունեն դրանց հիմնավորված լինելու հետ կապված։ Ասում էին՝ ավելի ցածր են, քան պետք է լինեն։
Իսկ թե ինչո՞ւ այդքան գովաբանված լաստանավային բեռնափոխադրումների կազմակերպման ծրագիրը ձախողվեց, չարդարացրեց իրեն և չհետաքրքրեց արտահանող-ներմուծողներին, նախարարը, բնականաբար, խուսափեց ասել։ Թեև պատճառները դժվար չէ հասկանալ. պարզապես ձեռնտու չէր։ Այն, ինչի մասին ժամանակին այդքան զգուշացնում էին, բայց կառավարությունը համառորեն իր էշն էր քշում։
Դրսից տարադրամային հոսքերի կրճատման հետևանքով, փոխարժեքի շուկայում ազգային արժույթի արժեզրկման ռիսկերն ավելացել են։ Դա կարող է խորանալ առաջիկայում։ Ու որքան էլ Կենտրոնական բանկը վերջին տարիներին էապես նվազեցրել է միջամտությունները փոխարժեքի շուկայում, այնուհանդերձ երբեմն-երբեմն հարկադրված է գնալ դրան՝ կտրուկ տատանումները հարթելու ու հավասարակշռությունը վերականգնելու համար։ Այլապես ցնցումներից անհնարին կլինի խուսափել։
Այդպես էլ բանկերի գերակշիռ մասը չմտավ ծրագրի մեջ։ Հրաժարվեցին ստանձնել կառավարության բաժին պատասխանատվությունը, որի խնդիրն է՝ արժանապատիվ կենսաթոշակ ու նպաստ վճարել, և ոչ թե՝ փորձել բանկերի հաշվին լավամարդ դուրս գալ, լավություն անել կենսաթոշակառուներին ու նպաստառուներին, ցույց տալ, թե իբր կենսաթոշակ ու նպաստ են բարձրացրել։
Պետեկամուտների կոմիտեն տարեսկզբին շտապեց աչքալուսանք տալ. ի լուր բոլորի հայտարարեց, թե իրենց հաջողվել է գերակատարել անցած տարվա պետական բյուջեի հարկային եկամուտների պլանը։ Ավելի շատ հարկեր ու տուրքեր են հավաքել, քան նախատեսված էր պետական բյուջեով։
