Ադրբեջան-Ալբանիա. էներգետիկան, «բարեկամությունն» Իրանի դեմ և Իսրայելի ստվերը. Vpoanalytics

Նոյեմբերի 15-ին Ալիևն ընդգծված բարեկամական մթնոլորտում պաշտոնական այցով եղել է Ալբանիայում, ինչն ուշագրավ է միանգամից մի քանի հանգամանքների կապակցությամբ, որոնց վրա ուշադրություն են դարձնում, այդ թվում՝ նաև իշխանամետ մեկնաբանները: Այսպես, CBS.az-ը հիշեցնում է Տրանսադրիատիկ գազատարի (TAP) նախագծին Տիրանայի մասնակցության մասին, որի շինարարությունն ավարտվեց 2020-ի դեկտեմբերին, երբ Կասպից ծովի արևմտյան ափերից «կապույտ վառելիքը» սկսեց հոսել դեպի Եվրոպայի հարավ։ TAP-ի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 878 կիլոմետր, որից 215-ն անցնում է Ալբանիայի տարածքով։

Տեղական դիտորդների կարծիքով, գազատրանսպորտային ենթակառուցվածքի զարգացումը թույլ կտա Բալկանյան փոքր երկիրը վերածել ոչ միայն Բալկանների, այլև Հարավային Եվրոպայի էներգետիկ հանգույցի (խոսքն Ալբանիայից Չեռնոգորիա, Բոսնիա և Հերցեգովինա, Խորվաթիա և, հնարավոր է, Սլովենիա գազատարի նախագծի մասին է՝ տարեկան մոտ 5 մլրդ խորանարդ մետր գազ թողունակությամբ), «ուկրաինական ֆոնին աշխարհի էներգետիկ քարտեզը փոխվում է, և ադրբեջանական գազն էական դեր է խաղում Եվրոպայում էներգետիկ անվտանգության ապահովման գործում»։ Եթե ​​ի սկզբանե Հարավային գազային միջանցքի թողունակությունը, որի անբաժան մասն է կազմում TAP-ը, տարեկան 10 մլրդ խմ էր, ապա այսօր ակտիվ բանակցություններ են ընթանում այն ​​առնվազն կրկնապատկելու ուղղությամբ։

«Մենք մտադիր ենք մինչև 2027-ը կրկնակի ավելացնել Եվրոպա գազի մատակարարումները։ Բնական է, որ այդ գազն անցնելու է Ալբանիայի տարածքով, և այդ կերպ լրացուցիչ աջակցություն կցուցաբերվի, ավանդ կներդրվի Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգության մեջ»,- հայտնել Է Ադրբեջանի ղեկավարն Ալբանիայի նախագահ Բայրամ Բեգայի հետ բանակցությունների արդյունքում: Առայժմ Ալբանիայում բացակայում է միասնական գազային ցանցը, և այդ կապակցությամբ Բաքուն կարող է հանդես գալ որպես ներդրող։ Իր կողմից Տիրանան շահագրգռված է ղարաբաղյան տարածաշրջանում նախագծերի իրականացմամբ. իբր, ալբանական շինարարական արշավները պատրաստ են մասնակցել 2020-ի 44-օրյա պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի կողմից գրավված տարածքներում վերականգնողական աշխատանքներին։

«Ինչպես գիտեք, Ալբանիան, որպես ԵԱՀԿ նախագահ և ներկայումս ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի ոչ մշտական անդամ, միշտ աջակցել է և կաջակցի Ադրբեջանին, ձեր երկրի ճշմարտությանն ու պատմական իրավունքներին։ Մենք ողջունում ենք Ձեր օրինակելի ջանքերը՝ ուղղված հարևան Հայաստանի հետ խաղաղության և երկարաժամկետ համագործակցության հաստատմանը»,- հավաստիացրել է վարչապետ Էդի Ռաման՝ ապրիլին Բաքու կատարած այցի ընթացքում։ Աջակցելով Բաքվի «արդար» դիրքորոշմանը «ղարաբաղյան հարցում»՝ Ալբանիայի նախագահը կոչ է արել Ալիևին ճանաչել Սերբիայից օտարված Կոսովոյի ավազակապետության «անկախությունը», որը Ալբանիայի համար բացառիկ կարևոր է ոչ միայն կայունության, այլև «ողջ տարածաշրջանի առաջընթացի համար»: Բայրամ Բեգայը Բաքվին խնդրել է ճանաչել Կոսովոն և չխոչընդոտել նրա մուտքը միջազգային կազմակերպություններ, ինչպիսին, օրինակ, Եվրոպայի խորհուրդն է։

Ալբանիայի և Թուրքիայի (այդ երկու երկրներն էլ ՆԱՏՕ-ի անդամ են) սերտ պատմամշակութային և ռազմաքաղաքական կապերը նույնպես նպաստում են Ադրբեջանի հետ ավելի սերտ փոխըմբռնմանը։ Դաշինքի երկկողմ և բազմակողմ «գործընկերությունը» նրա կազմի մեջ չմտնող երկրների հետ սկսվել է 1994-ին, այսպես կոչված, «խաղաղության պահպանման զորավարժություններով»։ «Մենք երկար տարիներ ակտիվորեն մասնակցել ենք Աֆղանստանում ՆԱՏՕ-ի գործողություններին։ Կարելի է ասել, որ մենք ՆԱՏՕ-ի անդամ չհանդիսացող առաջին երկրների շարքում էինք, որոնք միացան խաղաղապահ առաքելությանը։ Մենք Աֆղանստանից վերջին հեռացած երկու երկրներից մեկն էինք։ Այդ երկու երկրներն էին Թուրքիան և Ադրբեջանը։ ՆԱՏՕ-ի մնացած բոլոր անդամները այնտեղից գնացել են նախքան մենք։ Այսինքն՝ ուզում եմ ասել, որ սա ևս մեր պատասխանատվության դրսևորումն է։ Ալբանիան, որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ, նույնպես միշտ մեծ աջակցություն է ցուցաբերել ՆԱՏՕ-ի և Ադրբեջանի հարաբերություններին»։

Տիրանային և Բաքվին մերձեցնում է նաև նրանց ավելի ու ավելի շեշտադրված հակաիրանական հռետորաբանությունը։ Այսպես, սեպտեմբերին բալկանյան երկրի իշխանությունները հայտարարել էին Իրանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները խզելու մասին՝ այդ երկրի իշխանություններին մեղադրելով ինչ-որ խոշոր կիբեռգրոհների կազմակերպման մեջ, որոնք ուղղված են կառավարության աշխատանքի ապակազմակերպմանը, գաղտնի տվյալների գողությանը, քաոսի հրահրմանը և այլն։ Վերոհիշյալ Էդի Ռաման ամենայն լրջությամբ անալոգիաներ էր անում երկրի «ռմբակոծման» հետ՝ լրջորեն դիտարկելով Հյուսիսատլանտյան պայմանագրի 5-րդ հոդվածի գործարկման հարցը, որը նախատեսում է հավաքական պատասխան Ալյանսի մեկ կամ մի քանի անդամ երկրների վրա զինված հարձակման դեպքում։

Տպավորություն է ստեղծվում, որ ալբանական խամաճիկ իշխանությունները ջանասիրաբար կատարում են «սադրիչ այծի» դերը, որը պատրաստ է Իրանի դեմ հավաքական Արևմուտքի ռազմական գործողությունների սրման համար հարմար տեղեկատվական կամ այլ առիթ տրամադրել։ Մոտ ինը տարի հենց Ալբանիայի տարածքում են «փախստականների» անվան տակ ապաստան գտել «Մոջահեդդին է-Հալք» («Իրանի ժողովրդի մոջահեդիների կազմակերպությունը») խմբավորման մի քանի հազար ահաբեկիչներ և նրանց ընտանիքների անդամներ։ Մինչ այդ, պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը արմատական ​​էկլեկտիկ գաղափարախոսությամբ այս փոքր տոտալիտար աղանդը, որը Իրանա-իրաքյան պատերազմից ի վեր վայելում էր Սադամ Հուսեյնի ռեժիմի հովանավորությունը, դուրս էր թողել Պետքարտուղարության ահաբեկչական սև ցուցակից, որը թույլ էր տալիս իր հետևորդներին օրինական կերպով լինել Միացյալ Նահանգներում: Ինչպես նշում էին դեռ այն ժամանակ, 2013-ին իրազեկ փորձագետները, Վաշինգտոնի «հատուկ» հարաբերությունները ալբանական ղեկավարության հետ ենթադրում են Տիրանայի կուրորեն հետևելն ամերիկյան քաղաքականությանը։

Նախկին «ստալինիզմի հենակետը» (Էնվեր Հոջայի օրոք) արդեն վաղուց վերածվել է ԱՄՆ-ի «թիկունքային հարթակի»՝ իր ռազմավարական գիծը ոչ միայն Բալկաններում, այլև Մերձավոր և Միջին Արևելքի երկրներում անցկացնելու համար։ «Մոջահեդդիններին» Ալբանիա են տեղափոխել այն բանից հետո, երբ Բաղդադի իշխանությունները Թեհրանի ճնշման ներքո Իրաքի հյուսիսային շրջաններից դուրս են մղել «փախստականների ճամբարների» քողի տակ գտնվող զինյալների թիկունքային բազաները: Որոշ պարագլուխներ ձերբակալվել և հանձնվել են իրանական իշխանություններին, ինչը, սակայն, չի հանգեցրել Թեհրանում և շրջաններում դիվերսիոն-ահաբեկչական գործակալների լիակատար ոչնչացմանը (ինչի մասին անուղղակիորեն վկայում է նաև Իրանում չդադարող անկարգությունների կատաղի բնույթը)։

Հատկանշական է, որ Տիրանայում բողոքող կիբեր-խափանումներից մեկը տեղի է ունեցել Մանեզ քաղաքում փախուստի դիմած «ընդդիմադիրների» մասնակցությամբ ինչ-որ «խորհրդաժողովի» սկսվելուց մի քանի օր առաջ։ Միջոցառումը ստիպված են եղել չեղյալ հայտարարել «ահաբեկչական սպառնալիքի» մասին նախազգուշացումների պատճառով, որի տակ, ակնհայտորեն, հասկացվում է իրանական իշխանությունների միանգամայն հիմնավորված ձգտումը՝ նվազագույնի հասցնել ալբանական տարածքից բխող քայքայիչ գործունեությունը (Ընդ որում՝ բնավ ոչ միայն կիբեռտարածքում): Ըստ որոշ տվյալների, լավ ամրացված և խնամքով պահպանվող «Աշրաֆ-3» ճամբարում, որը գտնվում է Մանեզ քաղաքում, Տիրանայից 30 կմ դեպի արևմուտք, բնակվում է մոտ 3 հազար մոջահեդդին: Սպիտակ տունը հերքում է կիբեռտեխնոլոգիաների կամ այլ հարցերի շուրջ ՕՄԻՆ-ին աջակցելու մեղադրանքները, սակայն դա, մեղմ ասած, համոզիչ չէ։

2013-ից ի վեր «մոջահեդդին»-ը Ալբանիայում պարբերաբար անցկացնում է տարբեր միջոցառումներ, որոնց ժամանակ կարելի էր տեսնել, այդ թվում՝ նախկին պետքարտուղար Մայք Պոմպեոյին և փոխնախագահ Մայք Փենսին, որը հիմնական զեկույցով հանդես էր գալիս անցած հունիսին նման հավաքներից մեկում: Տեղական ԶԼՄ-ներում կարելի էր նաև տեղեկություններ գտնել Տիրանայում Իսրայելի դեսպանատան շփումների մասին ՕՄԻՆ-ի ներկայացուցիչների հետ. այսպես, բոլորովին վերջերս դեսպան Գալիտ Փելեգը, ըստ երևույթին, հանդիպել է նրանց առաջնորդ Մարիամ Ռաջավիի հետ Հարավային Ալբանիայում, և հազիվ թե դա նման առաջին դրվագն էր։ Իրանի հետախուզության նախարարության տվյալների համաձայն՝ զանգվածային անկարգություններ հրահրելու մեղադրանքով ձերբակալված մոջահեդինները համակարգվել են հենց Ալբանիայից…

Վկայակոչելով անանուն ալբանացի վերլուծաբաններին՝ Foreign Policy-ն պնդում է, որ իրանցի համագործակցող գրոհայիններին երկիր տեղափոխելու գաղափարը ոչ թե տեղական, այլ ամերիկա-իսրայելական նախաձեռնության արդյունք է: Ձգտելով ցուցադրել իրենց արևմտամետ համոզմունքները՝ ալբանական իշխանությունները նրանց «հովանու տակ» են վերցրել։ Դեռևս 2011-ին այն ժամանակվա վարչապետ Սալի Բերիշան հայտարարեց Իրանը «նացիստական պետություն» և «պաղեստինյան հարցում» ՄԱԿ-ում աջակցեց հենց Իսրայելին: Արևմտյան Երուսաղեմի արտաքին քաղաքական դոկտրինը ենթադրում է թշնամական համարվող արաբական հարևանների շրջանցում Բալկաններում՝ Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում ոչ արաբական մահմեդական պետությունների հետ անվտանգության և տնտեսական կապերի ամրապնդման ճանապարհով:

Ինչպես հայտնի է, և Ադրբեջանը, և Ալբանիան Իսրայելի հետ շփումներ են զարգացնում ամենատարբեր ուղղություններով։ Այսպես, հոկտեմբերի սկզբին նախապես չհայտարարված այցով Բաքու էր ժամանել ներկայացուցչական պատվիրակությունը՝ Իսրայելի (այժմ արդեն՝ շուտով նախկին) պաշտպանության նախարար Բենի Հանցի գլխավորությամբ։ Ալիևի, պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովի և Պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավար Էլչին Գուլիևի հետ հանդիպումների ընթացքում քննարկվել է Մերձավոր Արևելքում տիրող իրավիճակին վերաբերող հարցերի լայն շրջանակ ձեռք բերած սերտ գործընկերային կապերի հետագա զարգացումը՝ անկախ դեմքերից։

Արաքսի հյուսիսային ափին «Ալբանական շինարարական արշավների» քողի տակ կհայտնվե՞ն արդյոք «մոջահեդդինների» ճամբարներ։ Առայժմ այս հարցի պատասխանն ակնհայտ չէ։ Սակայն կարելի է չկասկածել, որ Ալբանիայի տարածքից Մերձավոր և հեռավոր հարևաններին եկող ահաբեկչական սպառնալիքը լիովին փոխկապակցված է ՆԱՏՕ-ում «Սքենդերբեգի ժառանգների» ակտիվ մասնակցության և ռազմական շինարարության կտրուկ ակտիվացած գործընթացի հետ, որը կարող է ընդունել ամենատարբեր ձևաչափեր: Ըստ այդմ, Տիրանայի հետ Բաքվի կապերի ամրապնդումը կարևոր նշան է մերձկասպյան երկրի հետագա գործուն ներդրման համար, մեղմ ասած, ոչ բարյացակամ (բնավ ոչ միայն Իրանի նկատմամբ) դաշինքներում։

Ալեքսանդր Գրիգորև