Ալիևի ռազմավարական որոշումը՝ Հայաստան-Ադրբեջան սահմանազատման գործընթացի համատեքստում

Հուլիսի 10-ին Աբու Դաբիում Փաշինյան-Ալիև 5 ժամ տևած հանդիպմանը, ինչպես ավելի վաղ տեղեկացրել էինք, լուրջ և բովանդակային քննարկում է տեղի ունեցել նաև սահմանների սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացի շուրջ:

Օրերս Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կարգադրություն է ստորագրել կոորդինատների նոր համակարգի կիրառման մասին, որը վերաբերում է գեոդեզիական, գրավիմետրիկ, տոպոգրաֆիկ, կադաստրային աշխատանքներին: Խոսքը WGS-84 միջազգային համակարգի մասին է՝ հիմնված UTM (քարտեզագրական պրոյեկցիա) վրա, որն էլ օգտագործվելու է բոլոր գեոդեզիական, քարտեզագրական և կադաստրային աշխատանքներում։

Ադրբեջանական քարոզչական լրատվամիջոցներն ավելի ուշ փակագծեր են բացել և նշել, որ Բաքվի՝ ռուսական կոորդինատների համակարգից հրաժարման և WGS-84 միջազգային համակարգի անցման որոշումը ռազմավարական նշանակություն ունի, հատկապես Հայաստան-Ադրբեջան սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացի համատեքստում։ Այսինքն, ըստ ադրբեջանական կողմի, նոր համակարգի կիրառումը թույլ է տալու հրաժարվել ԽՍՀՄ հին քարտեզներից և ապահովել ճշգրտություն ու GPS-ի հետ համատեղելիություն, ինչը թույլ կտա նվազեցնել վեճերը։

Միաժամանակ Բաքուն նշում է, որ գեոդեզիական, գրավիմետրիկ, տոպոգրաֆիկ, քարտեզագրական և կադաստրային այն աշխատանքները, որոնք, կոորդինատային այլ համակարգի կիրառմամբ, արդեն սկսվել են, կշարունակվեն նույն կերպ: Այսինքն, եթե Հայաստանի հետ կոնկրետ ուղղությամբ սահմանազատման գործընթաց սկսված է, վերանայում այս առումով չի լինի, և կոորդինատների միջազգային WGS-84 համակարգը կարող է կիրառվել դեռևս չսկսված աշխատանքների դեպքում այս կամ այն ուղղությամբ:

Գաղտնիք չէ, որ ՀՀ ինքնիշխան տարածքից ավելի քան 200 քկմ օկուպացված է, և Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը հրապարակավ այն վերադարձնելու կամ վերականգնելու խոստում է տվել միայն քաղաքական ճանապարհով և սահմանազատման ու սահմանագծման գործընթացի համատեքստում: Թե դրանից որքա՞նը կվերադարձվի, կարելի է ենթադրություններ անել, որոշ դեպքերում՝ պնդումներ:

Իսկ հոդվածի թեմայի շրջանակում մենք որոշակի ուսումնասիրություններ կատարեցինք և պարզեցինք, որ դեռ 2009 թվականից սկսվել է ՀՀ պետական մասշտաբային շարքի տեղագրական և կադաստրային քարտեզների տեղափոխումը WGS-84 համաշխարհային կոորդինատային համակարգ:

Մասնավորապես, 2009 թվականի հուլիսի 16-ին ընդունված Կառավարության որոշման մեջ,  նշվում էր.

«WGS-84 (ՎԻ ՋԻ ԷՍ-84) համաշխարհային գեոդեզիական կոորդինատային համակարգում ստեղծված` Հայաստանի Հանրապետության պետական մասշտաբային շարքի տեղագրական և կադաստրային քարտեզներն ու հատակագծերը հիմք են, որպես մեկ քարտեզագրական (հանութային) նյութ, պետական բոլոր խնդիրներում օգտագործման սկզբունքի ներդրման համար»:

Ավելին, 2010 թվականի փետրվարի Կառավարության մեկ այլ որոշմամբ հստակ սահմանվում է, որ «քարտեզագրման աշխատանքները պետք է իրականացվեն ՎիՋիԷս համաշխարհային գեոդեզիական կոորդինատային համակարգում (WGS-84)», և, որ «անհրաժեշտության դեպքում կոորդինատների վերահաշվարկ պետք է իրականացնել ՎիՋիԷս համաշխարհային գեոդեզիական կոորդինատային համակարգում (WGS-84)»:

Նշենք, որ, ըստ էության, WGS 84 համակարգի կիրառումը թույլ է տալիս կարգավորել գլոբալ խնդիրներ ռազմական կամ պաշտպանական անվտանգության բնագավառում, իսկ շեղումն այս դեպքում ընդամենը 2 սմ կարող է լինել:

Ի դեպ, ռուսական որոշ աղբյուրներ արդեն արձագանքել են Ալիևի՝ ռուսական կոորդինատներից հրաժարվելու որոշմանը՝ նշելով. «Ադրբեջանը որոշել է «ապրել» միջազգայի կոորդինատների համակարգի համաձայն, որքան հեռու դրանցով կարող է գնալ»:

Այս, ինչպես նաև Հայաստան-Ադրբեջան սահմանազատման գործընթացի համատեքստում հիշեցնենք, որ մոտ 4 տարի առաջ անդրադառնալով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատման խնդրին՝ ՌԴ նախագահ Պուտինը հայտարարել էր.

«Այժմ ամենակարևորը սահմանին իրավիճակի վերջնական կարգավորումն է: Եվ այստեղ, իհարկե, հնարավոր չէ որևէ բան անել առանց Ռուսաստանի մասնակցության: Այստեղ մեզ, թերևս, ոչ ոք պետք չէ՝ բացառությամբ երկու կողմերի և Ռուսաստանի: Ինչո՞ւ՝ շատ պարզ, պրագմատիկ բաներ կան այստեղ. ռուսական բանակի գլխավոր շտաբում կան քարտեզներ, որոնք ցույց են տալիս, թե ինչպես է անցել միութենական հանրապետությունների միջև սահմանը խորհրդային տարիներին: Հիմնվելով այդ փաստաթղթերի վրա, երկու կողմն էլ պետք է հանգիստ քննարկի: Այնտեղ կան բաներ, որոնք նույնպես փոխզիջումներ են պահանջում. ինչ-որ տեղ ինչ-որ բան հարթեցնել, ինչ-որ տեղ ինչ-որ բան փոխանակել: Միայն այնպես, որ դա ճանաչվի, պարզ լինի, որ ձեռնտու է երկու կողմերին: Կարելի՞ է դա անել, թե՞ ոչ։ Կարելի է»:

Հիշեցնենք, որ գրեթե նույն ժամանակում, երբ արդեն ադրբեջանական զինծառայողները ներխուժել էին ՀՀ ինքնիշխան տարածք, այդ թվում՝ Սև լճի տարածք, ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը հրապարակել էր դեռևս 1929թ. հաստատված քարտեզները, որոնց համաձայն՝ Սև լճի հիմնական մասը, ինչպես նաև լճից հարավ և հարավ-արևելք ընկած բլուրները, որոնք զավթել է Ադրբեջանը, Խորհրդային Հայաստանի սահմաններում են։ Այսինքն, Սև լիճը, բացի հյուսիսային փոքր հատվածից, ամբողջությամբ Հայաստանի տարածքում է։

Այսինքն, ՀՀ Սյունիքի մարզի Սև լճի արևմտյան, հարավային և արևելյան ափեզրերի շրջանում ադրբեջանական զինուժի առկայությունը միանգամայն անօրինական է, իսկ հիշյալ տարածքների պատկանելությունը Հայաստանի Հանրապետությանն աներկբա է ու որևէ առումով չէր կարող վիճարկվել։

Քարտեզների հրապարակումից օրեր անց Արաբկիր վարչական շրջանի «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության համակիրների հետ հանդիպման ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը, անդրադառնալով Սյունիքում տիրող իրավիճակին և Սև լճին՝ նշել էր․

«ԽՍՀՄ քարտեզներ հրապարակվեցին, բոլորս տեսանք, որ սահմանի վերևի մի հատվածն անցնում է ջրի միջով՝ 20-30 տոկոս: Հիմա մենք նայենք, ուսումնասիրենք՝ եթե, իրոք, այդպես է, ասենք՝ հա՞, թե՞ ասենք՝ Սև լճի այդ 30 տոկոսի համար պատերազմ ենք սկսելու։ Ո՛չ, այդպես չի լինում ուղղակի, մենք չենք գնալու իրավիճակի սրման ճանապարհով, այս հարցը լուծելու ենք խաղաղ ճանապարհով»:

Սրանով Փաշինյանը, ըստ էության, ցույց էր տվել, որ պատրաստ չէ պայքարել հանուն արդարության, որոնք ամրագրված են ԽՍՀՄ ԶՈՒ ԳՇ քարտեզում: Իսկ թե հայկական կողմը որքանո՞վ է այս դեպքում կիրառել WGS-84 միջազգային համակարգը, դա էլ է, թերևս, մեծ հարց…