Ստիպված կլինենք ծանր գին վճարել. Ի՞նչ հետևանքների մասին է խոսքը
Չնայած Հայաստանը շարունակում է գտնվել Եվրասիական տնտեսական միության կազմում, էական տնտեսական ու ֆինանսական օգուտներ է ստանում այդ կառույցից, իշխանությունները չեն թաքցնում, որ հակված են փոխել երկրի ինտեգրման ուղղությունը։
Պարբերաբար տարբեր մակարդակներով հայտարարում են ԵՄ-ին անդամակցության հայտ ներկայացնելու մասին։
Ու մինչ պատրաստ են դրա համար ընդհուպ նաև հանրաքվե անցկացնել և պատասխանատվությունը դնել ժողովրդի վրա, Ռուսաստանի իշխանությունները՝ փոխվարչապետի մակարդակով, զգուշացնում են, որ ԵՄ-ն և ԵԱՏՄ-ն անհամատեղելի են, ու արտատարածաշրջանային դերակատարների մուտքը Հայաստան «հետևանքներ կունենա»։
«Այն օգուտները, որ ինչ-որ երկիր ստանում է Ռուսաստանի հետ մերձեցումից, պետք է ընկալել որպես վճար, որը մենք տալիս ենք մեր անվտանգության և ռազմավարական խորության համար։
Հետևաբար՝ ինչ-որ արտատարածաշրջանային խաղացողների գալն այնտեղ, իհարկե, հետևանքներ կունենա։
Մենք այստեղ նվերներ չենք բաժանում»,- անդրադառնալով Հայաստանի ԵՄ անդամակցության հետաքրքրություններին,- օրերս հայտարարել է ՌԴ փոխվարչապետը։
Այս հայտարարությունը նշանակում է, որ Ռուսաստանը հակված չէ համակերպվել «և՛-և՛»-ի քաղաքականության հետ, որը ժամանակին հաջողությամբ իրականացնում էին Հայաստանի նախկին իշխանությունները։
Գործող իշխանությունները գործընթացները բերել հասցրել են նրան, որ «և՛-և՛»-ը փոխարինվել է «կա՛մ-կա՛մ»-ով՝ ԵՄ կամ ԵԱՏՄ։ Այդ քաղաքականությունն այսօր Հայաստանին սպառնում է ծանր հետևանքներով։
Ի՞նչ հետևանքների մասին է խոսքը, փակագծերը չեն բացվում։ Սակայն պետք է հասկանալ, որ խոսքը հատկապես տնտեսական հետևանքների մասին է։ ԵԱՏՄ-ն տնտեսական կառույց է ու, բնականաբար, այստեղից բխող հետևանքները կարող են լինել առաջին հերթին տնտեսական։
ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունից Հայաստանը մեծապես շահել է։ Դա առավել ցայտուն արտահայտվեց հատկապես վերջին տարիներին, երբ սկսվեց ռուս-ուկրաինական հակամարտությունը։ Ռուսաստանի նկատմամբ համատարած պատժամիջոցների կիրառման պայմաններում, Հայաստանը դարձել է կարևոր օղակ՝ Ռուսաստանի տնտեսությանը սպասարկելու համար։
Անգամներով ավելացել է առևտրաշրջանառությունը՝ ինչպես արտահանման, այնպես էլ՝ ներմուծման կտրուկ ավելացումների արդյունքում։
Սրանից Հայաստանի տնտեսության զարգացումները գուցե այնքան էլ չեն շահում, բայց բավական լուրջ եկամուտներ են ապահովում պետական բյուջեի համար։ Դրա շնորհիվ է, որ վերջին շրջանում արտաքին առևտուրը սպասարկողները դարձել են խոշոր հարկատուների ցանկի առաջատարները։
Առևտրի սպասարկման արդյունքում մեծ գումարներ են մտնում Հայաստան՝ նպաստելով բանկային համակարգի բարձր շահութաբերությանը։
Դա անուղղակիորեն արտահայտվում է նաև բյուջեի մուտքերի վրա՝ շահութահարկի ավելացման տեսքով։
Հիմնականում սրանով է պայմանավորված, որ վերջին երկու տարիներին կտրուկ ավելացել են բյուջե մտնող շահութահարկի գումարները։
Հայաստանի վերջին տարիների «համաշխարհային մակարդակի» աճերը նույնպես կապված են բացառապես ԵԱՏՄ-ից թելադրված գործոններով։
Եվրասիական տնտեսական միությունը Հայաստանի համար շահաբեր է եղել ոչ միայն Ռուսաստանի տնտեսությանը պատժամիջոցների պայմաններում սպասարկելու առումով, այլև այն հանդիսանում է հիմնական շուկան Հայաստանի տնտեսության համար։ Դժվար է անգամ պատկերացնել, թե ինչ հետևանքներ կարող են լինել այն կորցնելու պարագայում։
ԵԱՏՄ-ից ԵՄ անցման պարագայում Հայաստանի արտահանումը կհայտնվի ԵԱՏՄ խիստ մաքսատուրքերի տակ ու ընդհանրապես դուրս կման։
Այն պարագայում, երբ Հայաստանի վերամշակող արդյունաբերության գերակշիռ մասը իրացվում է հենց այս շուկայում։ Ոչ թե այն պատճառով, որ այս շուկան ավելի ձեռնտու է հայկական ապրանքների համար, այլ, որովհետև այլ շուկաներում և, հատկապես ԵՄ երկրների շուկաներում, դրանք մրցունակ չեն, չեն բավարարում ստանդարտներին ու նվազագույն պահանջներին։
Առավել ևս՝ մրցունակ չեն այն բանից հետո, երբ գերազանցապես դոլարի արժեզրկման արդյունքում բնակչության մեկ շնչին ընկնող եկամուտների արհեստական աճի պատճառով, Հայաստանը զրկվել է ԵՄ երկրների շուկաներում նախկինում ունեցած մուտքի արտոնությունից։
Խոսքը՝ արտահանման հատուկ կարգավիճակի մասին է, որի շրջանակներում հայկական մի քանի հազար ապրանքներ կարող էին արտահանվել ԵՄ՝ առանց մաքսատուրքերի։
Հիմա այդ արտոնությունն էլ չկա։
Հետևանքներն ակնհայտ են. ԵՄ երկրներ Հայաստանից արտահանման ծավալները, վերջին տարիներին արձանագրվող արտաքին առևտրի բարձր աճերի պայմաններում, նույնիսկ կրճատվել են։
Հայաստանի տնտեսությունը կտրել ԵԱՏՄ-ից, երբ ԵՄ շուկաներ մտնելու շանսեր չկան, արկածախնդրություն է՝ իր հնարավոր ծանր հետևանքներով։
Այլ հարց, եթե ինտեգրման պրոցեսները տեղի ունենան ԵԱՏՄ շուկային զուգընթաց։
Բայց, դատելով վերջին հայտարարություններից՝ դրա հնարավորությունները սահմանափակվել են և պետք է ընտրություն կատարել։
ԵԱՏՄ-ում Հայաստանի լինելը կենսական է նաև մի շարք կարևոր կենսաապահովման ապրանքների պահանջարկը բավարարելու առումով։ Պարենային և ոչ պարենային բազմաթիվ առաջնային ապրանքների պահանջարկը, արտոնյալ գներով, Հայաստանը բավարարում է ԵԱՏՄ անդամակցության հաշվին։ Այդպիսի ապրանքներից են էներգակիրները, նաև պարենային ցորենը, որի պահանջարկի գրեթե 75-80 տոկոսը ներմուծվում է ԵԱՏՄ-ից։
ԵԱՏՄ-ի հետ Հայաստանը ունի ոչ միայն տնտեսական, այլև սոցիալական ու ֆինանսական հետաքրքրություններ։
Այստեղից մեծ քանակությամբ կապիտալ է մտնում Հայաստան։ Խոսքն ինչպես առևտրային, այնպես էլ՝ ոչ առևտրային տրանսֆերտների մասին է։
Միայն Ռուսաստանից անգամներով ավելի շատ տրանսֆերտներ են գալիս, քան ԵՄ բոլոր երկրներից միասին վերցրած։
Սա սոցիալական կարևորություն ունեցող խնդիր է Հայաստանի համար։
Սրանք ոչ այն բոլոր ուղղություններն են, որոնք ցույց են տալիս, որ այս պահին և առաջիկա առնվազն մեկ-երկու տասնամյակում ԵԱՏՄ-ն Հայաստանի համար լինելու է առանձնահատուկ նշանակություն ունեցող կարևոր կառույց։ Դրանից հրաժարվելու կամ զրկվելու պարագայում՝ ստիպված ենք լինելու ծանր գին վճարել։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
