«Եթե Փաշինյանը Երևանում նստած հրաման չտար՝ գյուղը կպահեինք, ես պարզ բան եմ ասում՝ հրամանը գալիս էր Երևանից․ այդպես էլ կգրեք». Շեխերից տեղահանված բնակիչ
Ստեփանակերտի տուն-ինտերնատում այսօր քիչ թվով ծերերի կողքին ապրում են Արցախի տարբեր տարածքներից բռնի տեղահանված ընտանիքներ՝ Շուշիից, Հադրութից, Քաշաթաղից և Ադրբեջանի կողմից օկուպացված այլ վայրերից:
Տուն-ինտերնատն այսօր ապրում է մեկ ընտանիքի նման՝ միայնակ ծերերն իրենց համար ժամանակավոր ընտանիք են գտել, իսկ տեղահանվածներն էլ՝ իրենց գլխին տանիք, քանի որ մինչև տուն-ինտերնատ հասնելը շատ դժվարություններ են հաղթահարել:
Պատերազմից հետո հաշմանդամություն ունեցող քրոջ հետ տուն-ինտերնատում է տեղավորվել նաև Մարտունու շրջանի Շեխեր գյուղի բնակիչ, 68-ամյա Ժասմինա Մելքումյանը։
Երբ տուն-ինտերնատի աշխատակիցը մեր խնդրանքով տիկին Ժասմինայի մոտ էր բարձրացել ու հարցրել, թե հյուր կընդունի՞ ու մի քանի հարցերի պատասխանի, տիկին Ժասմինան բավականին երկար էր մտածել, հետո պատասխանել էր՝ եթե «այդ ՔՊ-ականներից են, ես դրանց տեսնել չեմ ուզում»:
Մի քանի րոպե սպասեցինք նրա սենյակի դռան մոտ, հետո տիկին Ժասմինան դուռը բացեց ու ասաց․ «Եթե այդ քայլողներից եք, դե, ՔՊ-ական, էլի, ես խոսելու բան չունեմ»:
Տուն-ինտերնատի մեկ այլ աշխատակից անմիջապես միջամտեց. «Լրագրող է, եկել է հետդ խոսի, տանի հրապարակի, պատմի՝ ինչպես կարողացար միայնակ քրոջդ գիշերով դուրս բերել Շեխերից»:
Ժասմինա Մելքումյանը ժպտաց ու հրավիրեց սենյակ:
Փոքրիկ սենյակի երկու անկյուններում տեղավորված էին նրա և քրոջ մահճակալները, մահճակալներից մեկի կողքին փոքրիկ սեղան էր՝ վրան մի քանի բաժակ, ափսե, պատառաքաղ, դանակ, իսկ մյուսի կողքին՝ փոքրիկ զգեստապահարան: Ահա այն ամենը, ինչ պատերազմից հետո մնացել է տիկին Ժասմինային:
Ժասմինա Մելքումյանը, սակայն, նեղվում է ոչ թե սենյակի փոքրությունից ու իր այսօրվա կյանքից, այլ հայրենիքի աստիճանաբար փոքրացնելուց՝ մաս-մաս անելուց ու բաժանելուց:
«Իմ հայրը ծնվել ու մեծացել է Շեխեր գյուղում, սովորել է Բաքվում, աշխարհագրագետ է: Ես էլ եմ ծնվել Շեխերում, 9 տարի Երևանում եմ սովորել, այնուհետև՝ Գյումրիում, նախկինում՝ Լենինական: Դեռ այդ ժամանակից մարդկանց մեջ բաժանում էին դնում՝ հայաստանցի, ղարաբաղցի, ապարանցի, բեյրութցի․․․ Դա ո՛չ Սերժ Սարգսյանն է արել, ո՛չ էլ Քոչարյանը, դա եղել է, իմքայլականներն էլ խորացրել են:
Ղարաբաղցին իրենց ի՞նչ է արել, օրերս տեսա՝ Արցախի դրոշակը հանեցին, ինչի՞ համար, ո՞ւմ են ուրախացնում: Հիմա մենք ի՞նչ անենք, սա մեր հողն է, մենք այստեղ ենք ծնվել, ո՞ւր գնանք: Տունս ու այս տարիների ստեղծած ամեն ինչը թողեցի Շեխերում ու դուրս եկա, ոչինչ չունեմ հիմա, բայց ես այստեղից որևէ տեղ չեմ գնա:
44-օրյա պատերազմի ժամանակ մեզ որևէ մեկը չի տարհանել, գյուղից մարդիկ դուրս են եկել՝ ով ինչպես ու երբ կարողացել է: Ես Շեխերում մնացել եմ մինչև հոկտեմբերի 16-ը: Այդ օրը Հադրութի կողմից մենք շատ զոհեր ենք տվել, մի «բայրաքթար» չի եղել, է՜, մի քանի տասնյակ էին: Դրանք թափում են վերևից, ներքևից էլ ոչխարների նման իրար հետևից գալիս էին: Մերոնք դիմադրում էին, բայց ինչ…
Եթե ես մենակ լինեի՝ մինչև վերջ կմնայի գյուղում, բայց հաշմանդամություն ունեցող քույրս հետս էր, իրեն պետք է հանեի գյուղից:
Հոկտեմբերի 16-ի գիշերը, ժամը 3-ին դուրս եկանք գյուղից: Ճանապարհ կա դեպի Կարմիր Շուկա, տարածքները շատ լավ գիտենք, այդ տարածքներով, անտառների հատվածով դուրս եկանք: Ձեռքիս «բատարեյկա» էի պահել ու գիշերով փորձում էինք արագ դուրս գալ, ոչինչ չեմ վերցրել, մի քանի շոր քրոջս համար եմ վերցրել, որովհետև անձրև էր գալիս: Ես մտածում էի՝ Կարմիր Շուկայում մի երեք օր սպասենք, տեսնենք՝ ինչ է լինում, կարող է հետ գնանք Շեխեր: Քրոջս այդ ցեխերի միջով մի քիչ բերում էի, հետո հետ էի գնում՝ շորերն էի բերում, այդպես՝ մինչև Կարմիր Շուկա: Մեր մեջ ուժ չէր մնացել, 15-16 օր չէինք քնել: Մենք գնացինք Գորիս, հետո պատերազմից հետո եկանք Ստեփանակերտ, դատարկ տուն չէինք գտնում, պատահական եկել ենք այստեղ՝ գտել»,- 168.am-ի հետ զրույցում պատմեց Ժասմինա Մելքումյանը:
Թեպետ նա Շեխերում է թողել իր հայրական տունը, հիշողությունները, կյանքի լավագույն տարիները, բայց ասում է՝ կարևորը՝ ժամանակին կարողացել է քրոջը դուրս բերել գյուղից, քանի որ, եթե մի քան ժամ էլ ուշ դուրս գային, թշնամին կմտներ գյուղ ու կկոտորեր:
«Բա մարդն իր քրտինքով ամեն ինչ ստեղծի, գան՝ վերցնեն ու տան թուրքի՞ն: Եթե Փաշինյանը Երևանում նստած հրաման չտար, գյուղը կպահեինք, ես պարզ բան եմ ասում, չեմ էլ վախենում, այդպես էլ կգրեք:
Հադրութից մեր ամբողջ զորքը եկել էր, գյուղի հատվածում էր, հատուկ ծառայությունները կանգնած էին, ինչո՞ւ նահանջի հրաման տվեցին: Հրաման տվեցին, թե զորքը պետք է գնա Հերհեր, լցրեցին՝ տարան, հիմա այդ տղաները չկան, ինչո՞ւ: Մենք շատ կամանդիրներ ունենք, ինչո՞ւ թույլ չտվեցին՝ մտնեն պաշտպանության մեջ, թույլ չտվեցին, որովհետև գիտեին, որ արցախցին ազատագրված հող հանձնող չէ, հանձնելու հրամանը գալիս էր միայն Երևանից:
Կամ՝ Արծրուն Հովհաննիսյանն ամեն օր ասում էր՝ խուսանավում ենք, հա խուսանավում եք, կարո՞ղ եք բացատրել, դա ո՞րն է: Ես զարմանում եմ՝ ինչպե՞ս էիք նրան հավատում, մենք այստեղ նստած մտածում էինք՝ ինչո՞ւ է ստում»,- հավելեց նա:
Նա պատմում էր ու այդ ընթացքում հեռախոսում պահպանված Շեխերի իրենց երկհարկանի տան լուսանկարներն էր ցույց տալիս:
«Վերևից նկարահանել են գյուղը, այդ նկարների մեջ տունս տեսել եմ: Լավ է՝ թշնամին հիմնահատակ չի քանդել, պատուհաններն է հանել: Հիմա ասեք, մարդ այդ ամենը տեսնելուց հետո ինչպե՞ս հանգիստ ապրի:
Ախր, Նիկոլ Փաշինյանը 2000 թվականից արդեն ծախված էր, թուրքի ագենտ է, դրան ո՞վ էր հավատում: Ես ինչ ասում եմ, իմ ասածների տերն եմ, ոչ մի բանից էլ չեմ վախենում: Լևոնն էլ, Նիկոլն էլ դավաճան են: Ասում են՝ Սերժն է ծախել, Սերժը Հայաստանը ոտքի կանգնեցրեց, իսկ արցախցին էլ հանգիստ այստեղ տուն էր ստեղծում, ես իմ երկհարկանի տանը կից նոր շինություն էի սարքում, բա հիմա ինչո՞ւ իմ գյուղում չեմ:
Այստեղից մինչև մեր գյուղ 40 րոպեի ճանապարհ է, ես չեմ կարողանում մտնեմ իմ գյուղ…
Ամեն ինչ այսպես չի կարող մնալ, վերջում պատերազմ է լինելու ու ավարտվելու է արցախցու հաղթանակով: Ես այսքանը գիտեմ:
Հույսն իմ մեջ ամեն տեղից է, մենք «չոր կող» ղարաբաղցի ենք, ինչ ասում՝ այն էլ անում ենք, կին թե տղամարդ, իրար թիկունքի կանգնած ենք: Գյուղից դուրս գալուց հետո, բնակիչներով իրար հետ կապ ենք պահում, մեր գյուղապետն էլ հաճախ այցելում է մեզ: Հեշտ չէ մեզ համար, մենք ամեն ինչ մեր աչքով տեսել ու մեր մաշկի վրա զգացել ենք:
Ձեր Փաշինյանը խոսում է խաղաղությունից, իրեն փոխանցեք, թող պատմություն սովորի, հասկանա, էլի, Հայաստանի աշխարահագրական դիրքը: Գուցե ինքը գիտակցում է՝ ինչ աղետ է բերել Արցախի գլխին, բայց փողն ու իշխանությունն իր համար քաղցր է: Եթե իրեն փող էր պետք, թող ղարաբաղցիներին ասեր, մենք փող կհավաքեինք՝ կտայինք իրեն»,- եզրափակեց Ժասմինա Մելքումյանը:
Երբ տուն-ինտերնատից դուրս էինք գալիս, բակում հանդիպեցինք 91-ամյա արցախցի տատիկի, ով իմանալով, որ Երևանից եմ եկել, հարցրեց. «Փաշինյանը դեռ կա՞, լա՞վ է ապրում, հանգի՞ստ է ապրում»:
Հետո տուն-ինտերնատի աշխատակիցը պատմեց, որ այդ կինը շուշեցի է, պրոֆեսիոնալ դաշնակահարուհի է եղել, դասավանդել է դպրոցում:
Պատերազմի ժամանակ որդու գերեզմանոցը մնացել է Շուշիում, մյուս տղան նրան առժամանակ տարել է Երևան, բայց չի կարողացել մնալ այնտեղ, ասել է՝ ինձ տարեք գոնե Ստեփանակերտ, որ տղայիս գերեզմանին մի քիչ մոտ լինեմ:
Տուն-ինտերնատում շատերն են այսպես՝ չեն կարողանում հեռանալ Արցախից՝ որդու, ամուսնու, եղբոր, ծնողների գերեզմաններն են այստեղ, իրենց ինքնությունն է Արցախում, առանց որի որևէ այլ տեղ չեն կարողանում ապրել:
