«Որոշ պարզաբանումներից հետո իսրայելական արտաքին քաղաքական գերատեսչությունում ըմբռնումով մոտեցան Մնացականյանի ոչ դիվանագիտական հայտարարությանը». Ցինկեր
168.am-ը զրուցել է իսրայելցի քաղաքագետ Ալեքսանդր Ցինկերի հետ
– ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Զոհրաբ Մնացականյանն իսրայելական The Jerusalem Post պարբերականին տված հարցազրույցում ասել էր, որ Իսրայելը պիտի անմիջապես դադարեցնի Ադրբեջանին զենք վաճառելը։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այս հայտարարությունը՝ բնակա՞ն, օրինաչա՞փ, դիվանագիտակա՞ն, թե՞…
– Իմ կարծիքով՝ Զոհրաբ Մնացականյանի այդ հայտարարությանը Հայաստանում և Ադրբեջանում շատ մեծ ուշադրություն են դարձնում: Այո, դիվանագետի դեպքում քաղաքական իրավիճակի և երկրների միջև հարաբերությունների մասին վերլուծությունը վերջնագրի լեզվով ընդունելի չէ: Եվ այս հայտարարությունը չի նպաստում Հայաստանի և Իսրայելի միջև հարաբերությունների ակտիվացմանը, որոնք վերջին ժամանակները սկսել էին աստիճանաբար նորմալանալ: Բայց մյուս կողմից՝ անհրաժեշտ է նշել, որ ՀՀ ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանն այս հայտարարությունն արել է ոչ պաշտոնապես, այլ՝ անկախ իսրայելական The Jerusalem Post պարբերականին տված հարցազրույցի ընթացքում: Ուզում եմ հավատալ, որ դա իր անձնական էմոցիոնալ հայտարարությունն էր, որն արտացոլանքը չէ Իսրայելի նկատմամբ ՀՀ-ի նոր ձևավորվելիք քաղաքականության: Հարկ է նշել, որ որոշ պարզաբանումներից հետո իսրայելական արտաքին քաղաքական գերատեսչությունում ըմբռնումով մոտեցան այդ ոչ դիվանագիտական, բայց, իմ կարծիքով, ՀՀ քաղաքացու տեսանկյունից՝ արդար հայտարարարությանը:
– Այսօրվա դրությամբ ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստան-Իսրայել հարաբերությունները, ի՞նչ ուղղությամբ եք պատկերացնում դրանց զարգացումը՝ հաշվի առնելով Ադրբեջան-Իսրայել, Իրան-Հայաստան հարաբերությունները: Չմոռանանք Իրանի դժգոհությունը, երբ Իսրայելում Հայաստանի դեսպանի նստավայրը Երևանից տեղափոխվեց Թել Ավիվ:
– Իսրայելը երբեք իր միջպետական հարաբերությունները չի հաստատում՝ ի վնաս երրորդ երկրի: Մինչ այժմ նման քաղաքականության հետևել է նաև Հայաստանը: Այդ իսկ պատճառով, կարելի է վստահությամբ ասել, որ Հայաստանի և Իսրայելի միջև հարաբերությունների զարգացումը ոչ մի դեպքում չի կարող լինել Իրանի կամ Ադրբեջանի հետաքրքրությունների հաշվին: Թեհրանի և Բաքվի այսօրվա դժգոհությունը՝ Իսրայելում ՀՀ դեսպանատուն բացելու հետ կապված, ժամանակի ընթացքում կանցնի, քանի որ մեր երկրների վրա ճնշումներն անհեռանկարային են: Հայաստանի և Իսրայելի կառավարություններն ինքնուրույն են կայացնելու որոշումներ՝ արտաքին քաղաքականության հետ կապված: Այդպես է եղել, այդպես էլ կլինի: Իսրայելում ՀՀ դեսպանի այցը նախատեսված էր ընթացիկ տարվա մայիսին, սակայն կորոնավիրուսի համավարակն իր «ուղղումները մտցրեց»: Բայց, չնայած կարանտինային սահմանափակումներին, դեսպան Արմեն Սմբատյանը հուլիսի վերջին արդեն եկավ Թել Ավիվ և անցավ իր գործունեությանը: Դիվանագիտական առաքելության կամ ներկայացուցչության բացումն Իսրայելում շարժիչ ուժ կհանդիսանա և երկկողմ երկխոսությանը կհաղորդի նոր որակ: Կան շատ փոխշահավետ տնտեսական և հումանիտար նախագծեր, որոնք սպասում են իրենց իրականացմանը: Խոսքը գիտության տարբեր բնագավառների և պրակտիկ ռեալիզացիայի մասին է, մասնավորապես, բժշկություն, մշակույթ և այլն: Ուստի ամբողջ սրտով մաղթում եմ ՀՀ դեսպանին հաջող և բեղմնավոր աշխատանք՝ ի շահ մեր ժողովուրդների և պետությունների:
– Ի՞նչ վիճակում են այսօր Թուրքիայի և Իսրայելի հարաբերությունները:
– Մեր երկրների միջև հարաբերությունները կտրուկ վատթարացան 10 տարի առաջ, երբ Թուրքիան կազմակերպեց սադրիչ «խաղաղության ֆլոտիլա» և փորձեց իրականացնել ուժային ճեղքում Գազայի հատվածի ուղղությամբ: Իսրայելական բանակը կանգնեցրեց թուրքական նավերի շարասյան առաջխաղացումը, այդ օպերացիայի արդյունքում զոհվեց 10 մարդ: Սրանից հետո Թուրքիան վռնդեց Իսրայելի դեսպանին և հետ կանչեց իր դիվանագիտական առաքելության ղեկավարին: Իսրայելը պատասխանեց սիմետրիկ: Ռազմական համագործակցությունը երկրների միջև ևս սառեցվեց: Այս տարիներին Թուրքիան հանդես է եկել ի պաշտպանություն պաղեստինյան շարժման և ահաբեկչական «Համաս» կազմակերպության: Ամեն անգամ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանն Իսրայելի հետ դիվանագիտական ճգնաժամ է հրահրում՝ օգտվելով Գազայի հատվածում իրավիճակի սրված լինելուց:
Բացի այս, «Համաս» կազմակերպության ներկայացուցիչները միանգամայն ազատ օգտագործում են Թուրքիայի տարածքը՝ նույնիսկ իսրայելական օբյեկտների վրա հարձակման դետալներ մշակելու համար: Եվ իրավիճակի նման զարգացումը, ընթացքը չի փոխվի, քանի դեռ Թուրքիայում իշխանության է Էրդողանը, և մինչև նա չդադարեցնի նոր օսմանական կայսրության ձևավորման փորձերն «իրենց նախնիների հողերում», կամ «իրենց նախնադարյան հողերում»՝ ավելի ու ավելի խորն ընթանալով դեպի հոգևոր ամրակապեր իր ամբողջ բազմազանությամբ: Հաշվի առնելով վատթարացող հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, Իսրայելը փոխեց դիվանագիտական վեկտորը և վերջին տարիներին նկատելիորեն լավացրեց հարաբերությունները Թուրքիայի տարածաշրջանային այնպիսի մրցակիցների հետ, ինչպիսին Հունաստանն է, Կիպրոսը, Սաուդյան Արաբիան, Արաբական Միացյալ Էմիրությունները:
Իհարկե, պետք է ընդգծել, որ տնտեսական ոլորտում այս երկրների հարաբերությունները խիստ չեն փոխվել: Չի նվազել և Թուրքիայի ու Իսրայելի միջև ապրանքաշրջանառության ծավալը, չնայած նրան, որ իսրայելական շատ առաջնորդներ պարբերաբար տուրիստական բոյկոտի կոչ են անում, առաջարկում սառեցնել թուրքական գյուղմթերքի ներմուծումը:
– Օգոստոսի 4-ին Լիբանանի մայրաքաղաք Բեյրութի նավահանգստում հզոր պայթյուն տեղի ունեցավ, լիբանանյան որոշ լրատվամիջոցներ շտապեցին վարկածներ շրջանառել, թե պայթյունը կարող է լինել իսրայելական օդուժի հարվածի հետևանք, Իսրայելը շատ արագ հերքեց այս փաստը, ավելին՝ առաջարկեց իր օգնությունը Լիբանանին: Եվ թեպետ Լիբանանի իշխանություններն իրենց հերթին՝ նախնական վարկածով պայթյունի պատճառ դիտարկեցին պահեստավորված սելիտրան, ամեն դեպքում, հնարավոր է՝ տնտեսական և քաղաքական դիվիդենտներ շահելու պրոցեսներ և փորձեր լինեն:
– Առաջին հերթին՝ կցանկանայի խորը ցավակցություններս հայտնել Բեյրութի նավահանգստում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով բազմաթիվ մարդկային կորուստների և մասշտաբային ավերածությունների հետ կապված: Ձգձգվող լիբանանյան ճգնաժամ, քաոս, անիշխանություն, սրանք են հիմնական պատճառները, որոնք հանգեցրին այս ողբերգությանը: Շուրջ 3000 տոննա սելիտրա, որը հայտնվել է Բեյրութի նավահանգստում և 6 տարի, այսպես ասած, անտեր մնացել պահեստում, քաղաքի կեսն օդ բարձրացրեց:
Բեյրութի նահանգապետ Մարվան Աբբուդի տեղեկացմամբ՝ պայթյունի հետևանքով վնասի չափը գնահատվում է 10-15 միլիարդ դոլար: Նրա խոսքով՝ մոտ 300․000 մարդ անօթևան է մնացել, իսկ Բեյրութի շինությունների մոտ կեսը վնասվել է: Ինձ համար զարմանալի չէ, որ առաջին վարկածների թվում մեղադրանք հնչեցվեց Իսրայելի հասցեին, թե Բեյրութի նավահանգստի վրա «հարձակումն» այն կամպանիայի մի մասն է, որն Իսրայելը վարում է «Հեզբոլահի» զենքի մատակարարումների դեմ Իրանից: Եվ թեպետ Բեյրութի ողբերգությունը Իսրայելի և «Հեզբոլահի» կոնֆլիկտի պատճառով չէ, լիբանանյան անվտանգության ծառայությունները մտածելու բան ունեն:
Գաղտնիք չէ, որ շատ հաճախ զինամթերքի, հրթիռի, պայթուցիկ իրերի պահման նպատակով «Հեզբոլահն» ընտրում է բնակելի շրջանները: Իսկ սա, նավահանգստում տեղի ունեցած դեպքից հետո, կստիպի ոչ միայն անվտանգության ծառայություններին, այլ նաև Լիբանանի քաղաքացիներին՝ մտածել վտանգների մասին, որն իրենց, ասես, սպառնում է վթարի կամ Իսրայելի կողմից հարձակման արդյունքում: Չեմ կարծում, որ Լիբանանի իշխանությունները կդիմեն ուղիղ պահանջի՝ զինաթափելու «Հեզբոլահը», բայց հնարավոր է՝ հասարակության մեջ դիսկուրս սկսվի բնակավայրերից զենքի և զինամթերքի պահեստների հանման անհրաժեշտության շուրջ:
Այս դեպքում, բնականաբար, «Հեզբոլահը» հանդես կգա այդ պահանջին դեմ, որովհետև դրա իրականացման դեպքում իր ռազմական օբյեկտները կզրկվեն «կենդանի վահանից»: Բացի քաղաքական հնարավոր հետևանքներից, լիբանանյան կառավարությանը հասցվել է հսկայական տնտեսական հարված, որը կարող է թուլացնել կենսական նշանակություն ունեցող ապրանքներ ներմուծելու և արտահանումը կառավարելու կարողությունը: Չէ՞ որ Բեյրութի նավահանգիստը Մերձավոր Արևելքում ամենակարևորներից մեկն է:
Նավահանգստում գործողությունների դադարեցումը կարող է հանգեցնել քաղաքական բռնկումների կամ «հրդեհների», ինչը սպառնում է երկրի կայունությանը։
