«Ես որևէ տեղեկություն չունեմ, որ ՀՀ կառավարությունը որևէ ձևով դերակատարություն է ունեցել այս հարցում, ինչը զարմանալի է». Հարութ Սասունյան

168.am-ի զրուցակիցն է «Կալիֆոռնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր Հարութ Սասունյանը

– Պարոն Սասունյան, ժամեր առաջ ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատը քննարկման դրեց և ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին N296 բանաձևը՝ 405 կողմ, 11 դեմ ձայների հարաբերակցությամբ: 1984 թվականից սկսած՝ հայկական լոբբիին չէր հաջողվել նման բանաձև անցկացնել Կոնգրեսի որևէ պալատում, ո՞րն էր այս բանաձևի հաջողության ֆենոմենը: Ինչո՞ւ հիմա:

– Այս բանաձևը հաջողվեց մտցնել Ներկայացուցիչների պալատի օրակարգ և կողմ քվեարկել հիմա, քանի որ զուգադիպեց այն զայրույթին, որը հատկապես Կոնգրեսում կա Թուրքիայի վարած քաղաքականության նկատմամբ, մասնավորապես, այն բանից հետո, երբ Թուրքիան հարձակվեց Սիրիայի հյուսիսային շրջանների վրա՝ հեռացնելով, սպանելով այդ շրջանների հարյուր-հազարավոր քրդերի: Այս զայրույթը պատճառ դարձավ, որ Կոնգրեսի մեծամասնությունը ժխտողական դիրքորոշում ունենա Թուրքիայի քաղաքականության վերաբերյալ: Այս ամենից ավելի վաղ ևս, երբ Թուրքիան ռուսական հրթիռներ գնեց՝ խախտելով ՆԱՏՕ-ի Կանոնադրությունը, Կոնգրեսում բացասական տրամադրություններ բարձրացան: Այդ պատճառով Ներկայացուցիչների տունը երկու շատ խիստ բանաձևեր ընդունեց, որոնցից մեկը Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն էր, իսկ մյուսը՝ պատժամիջոցներ Թուրքիայի դեմ, որոնք բավական խիստ կարելի է անվանել, և այդ ամենը՝ Թուրքիայի ներկայիս քաղաքականության պատճառով:

– Հարկ է նաև հստակեցնել, թե ինչպիսի շարունակություն կարող է ունենալ այս գործընթացը: Հայաստանում հասարակության լայն շերտերի մոտ ակնկալիքներ կան, որ սա պետք է ստորագրի ԱՄՆ նախագահը, կամ պետք է այլ ընթացակարգեր անցնի: Սա կարո՞ղ է հիմք դառնալ հետագայում Սենատում նմանատիպ բանաձևի քվեարկության, կամ ԱՄՆ նախագահն ընդունի Ցեղասպանությունը, արտաբերի այդ բառը: Կոնկրետ այս բանաձևն ինչպիսի՞ շարունակություն կարող է ունենալ:

– Նախ ասեմ, որ այս բանաձևի վերջակետը հենց Ներկայացուցիչների պալատում էր: Բայց նմանատիպ բանաձև արդեն ներկայացվել է Սենատում, և մինչ օրս 18 սենատոր հայտնել են իրենց աջակցությունն այդ բանաձևին: Եթե Սենատն էլ ընդունի նման բանաձև, դա ևս վերջակետ կլինի նման բանաձևին Սենատում: Ավելի հեռուն գնացող քայլ չկա: Այս բանաձևը որևէ կապ չունի նաև նախագահի հետ, որովհետև բանաձևն օրենք չէ, պարզապես Կոնգրեսի ցանկությունն էր՝ դիրքորոշում հայտնել Ցեղասպանության կապակցությամբ, նախագահը պարտավոր չէ որևէ բան անելու այս ուղղությամբ՝ ոչ Ցեղասպանությունն ընդունելու, ոչ արտաբերելու այդ բառը: Թե նախագահը հաջորդ տարի կասի՞ այդ բառը, թե՞ ոչ, չգիտենք, սակայն նախագահ Թրամփը հաճախ անակնկալներ է մատուցում, զարմանալի դիրքորոշումներ է ստանձնում՝ դրական կամ բացասական, որևէ մեկը չի կարող կանխատեսել, թե ինչ դիրքորոշում կունենա որևէ հարցի մասին՝ ներառյալ հայկական Ցեղասպանության մասին՝ հաջորդ տարի գարնանը: Այս բանաձևն օրինական որևէ ազդեցություն չունի նախագահի դիրքորոշման վրա:

– Այս օրերին այս բանաձևի շրջանառության մեջ հայտնվելու և նման հաջողությամբ ընդունվելու հարցում ի՞նչ դերակատարություն է ունեցել կոնկրետ Երևանի դիվանագիտությունը, ինչպես նաև հայկական կազմակերպություններն ԱՄՆ-ում:

– Ես որևէ տեղեկություն չունեմ, որ ՀՀ կառավարությունը որևէ ձևով դերակատարություն է ունեցել այս հարցում, ինչը զարմանալի է, քանի որ Հայոց ցեղասպանությունն առնչվում է համայն հայությանը՝ Հայաստանի հայությանն ու սփյուռքահայությանը, բայց երկար տարիներ Հայաստանի կառավարությունը չի մասնակցել, չի առնչվել լոբբիստական աշխատանքներին, ինչը թուրքերը միշտ արել են ԱՄՆ-ում:

Թուրքիայի դեսպանն անձնապես շատ ակտիվ է եղել, երեկ ևս մի նամակ գրեց Ներկայացուցիչների պալատի անդամներին՝ խորհուրդ տալով չքվեարկել այս բանաձևի օգտին: Անցյալում ևս թուրք դեսպանները, թուրքական լոբբիստական կազմակերպությունները պայքարել են նմանատիպ բանաձևի դեմ, նույնիսկ ժամանակ առ ժամանակ Թուրքիայից եկել են խորհրդարանի անդամներ՝ մեծ պատվիրակությամբ ,և մասնակցել են Կոնգրեսի ժողովներին, նույնիսկ ելույթ են ունեցել, բայց Հայաստանի կառավարության կողմից որևէ մեկը չի մասնակցել, որևէ դերակատարություն չի ունեցել:

Ինչ վերաբերում է Սփյուռքին, իրավիճակը հակառակն է: Ամերիկահայությունը շատ մեծ խանդավառությամբ մասնակցել է՝ նամակներ ուղարկելով Կոնգրեսի անդամներին, այցելելով նրանց, ԱՄՆ երկու գլխավոր հայկական կազմակերպությունները՝ Հայ Դատի հանձնախումբն ու Հայկական համագումարը, շաբաթներ ի վեր աշխատել են, լոբբի են արել, փաստաթղթեր են տվել, համոզել, հանդիպել, կոնգրեսմենների դռներն են թակել, որպեսզի այս բանաձևն անցնի: Այսինքն՝ բավականին շատ աշխատանք է տարվել: Այնպես չէ, որ Կոնգրեսն ինքնուրույն է այս բանը որոշել: Եթե միայն Կոնգրեսին թողնեինք, նրանք միայն պատժամիջոցների օրենքը կվավերացնեին և վերջ, Հայոց ցեղասպանության ճանաչման բանաձևով չէին զբաղվի, եթե չլիներ հայկական աշխույժ համայնքը:

– Կարծիք կա, որ հայկական կողմն ակտիվորեն չի համագործակցում հանրապետականների հետ այնպես, ինչպես դեմոկրատների հետ, անցյալից կան համագործակցության ավանդույթներ: Արդյոք աշխատանքը հավասարակշռելու կարիք կա՞, նման բաց տեսնո՞ւմ եք:

– Այս բանաձևի օգտին հարյուրավոր հանրապետական կոնգրեսմեններ էին քվեարկել, ինչպես նաև դեմոկրատներ: Սա միակողմանի, հատվածական բանաձև չէր, բանաձևի առաջարկողները մեկական դեմոկրատ և հանրապետական կոնգրեսականներ էին՝ որպես բանաձևի գլխավոր աջակիցներ: Գրեթե բոլոր հանրապետականներն ու դեմոկրատներն ի նպաստ քվեարկեցին: Այս էր պատճառը, որ ջախջախիչ մեծամասնությամբ ընդունվեց այս բանաձևը, որովհետև Հայոց ցեղասպանությունը չի կարելի կապել որևէ մի կուսակցության հետ: Դա ոչ միայն համահայկական, այլ համամարդկային հարց է, որովհետև Ցեղասպանությունը ոճիր է մարդկության դեմ և չի պատկանում ոչ մի կուսակցության կամ քաղաքական հատվածի:

Ինչ վերաբերում է հանրապետականներին, այո, մեր կապերը հանրապետականների հետ այդքան հզոր չեն, որքան պետք է լինեն, որովհետև հանրապետականներն ընդհանրապես (անշուշտ, կան բացառություններ) հեռու են մնացել մեր հարցերից, դեմոկրատներն են մեզ ժամանակ առ ժամանակ թիկունք կանգնել, դա էլ՝ ոչ միշտ: Բայց, անշուշտ, պետք է ավելի շատ աշխատանք տանել, հատկապես, երբ նախագահը հանրապետական է, և Սենատի մեծամասնությունը հանրապետական է, պետք է ավելի շատ աշխատանք տանել, որպեսզի փորձենք այս բանաձևը Սենատում անցկացնել, որտեղ հանրապետականներն իրենք որոշիչ դեր ունեն:

– Հայաստանում տեղի ունեցած ներքաղաքական փոփոխություններից հետո շատ է խոսվում հայ-ամերիկյան նոր օրակարգի անհրաժեշտության մասին, ՀՀ իշխանություններն ամենաբարձր մակարդակով այցեր են կատարել ԱՄՆ, որոնցից ամենավերջինը վարչապետի մակարդակով տեղի է ունեցել վերջերս: Հայ-ամերիկյան օրակարգում ակտիվություն, հարաբերություններում բովանդակային փոփոխություն տեսնո՞ւմ եք:

– Իրականում ես շատ մեծ փոփոխություն չեմ տեսնում: Սկզբում, երբ հեղափոխություն տեղի ունեցավ, ամերիկացիները դրական արտահայտվեցին այդ փոփոխությունների մասին, բայց ավելի հեռու չգնացին և առանձնահատուկ քայլերի չդիմեցին: Գրեթե նույն տեղում ենք, ինչ անցյալում, բացի մի քանի քաղաքավարության խոսքերից, որ Հայաստանի մասին ասացին ԱՄՆ որոշ գործիչներ:

– Փոփոխության բացակայությունը, ըստ Ձեզ, պայմանավորված է Հայաստանի՞, թե՞ ԱՄՆ-ի քաղաքականությամբ:

– Վստահ եմ, որ Հայաստանի ԱԳ նախարարն ակտիվ է այդ կապերը հաստատելու մեջ և փորձում է ամեն ինչ անել, որ ակտիվանան հայ-ամերիկյան կապերը: Փորձում են, որ Թրամփը հանդիպի վարչապետ Փաշինյանի հետ, բայց խնդիրն առավելապես ԱՄՆ-ի հետ կապ ունի: ԱՄՆ-ի համար վերջին ժամանակաշրջանում Հայաստանն այդքան էլ կարևոր երկիր չէ, որովհետև ԱՄՆ-ը և հատկապես՝ Սպիտակ տունը, մեծ աշխարհաքաղաքական հարցեր ունեն՝ Սիրիա, Իրաք, Իրան, Ռուսաստան, Չինաստան, Վենեսուելա: Սրանք մեծ հարցեր են: ԱՄՆ-ը այնքան զբաղված է, որ Հայաստանի համար ժամանակ չկա, բայց կարևորվում է ԼՂ հակամարտության գոտում խաղաղ իրավիճակը, ԱՄՆ-ը ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ երկիր է և ջանքեր է ներդնում պատերազմի չվերսկսման համար:

– Պարոն Սասունյան, ըստ Ձեզ՝ Ներկայացուցիչների պալատի ընդունած բանաձևն ի՞նչ ազդեցություն կունենա Թուրքիայի քաղաքականության վրա:

– Անմիջապես քվեարկությունից հետո Թուրքիայի ԱԳ նախարարը թվիթերում հայտարարություն տարածեց՝ քննադատելով այդ քվեարկությունը, մերժելով այդ բանաձևը: Կարծում եմ՝ որքան այս թեմայի շուրջ ԱՄՆ-ում անդրադարձեր լինեն, թուրք-ամերիկյան հարաբերությունները վատթարանալու և լարվելու են, ինչը հօգուտ հայ-ամերիկյան հարաբերությունների է: