«Խորհրդարանական բազմակարծություն չի լինի»

Ազգային ժողովում ունեցած ելույթում նախագահ Սերժ Սարգսյանն անդրադարձավ արտաքին քաղաքականության ոլորտում նոր խորհրդարանի դերին ու առաքելությանը՝ կարևորելով խորհրդարանական դիվանագիտության ակտիվացումը։ Հաշվի առնելով նախորդ խորհրդարանների գործունեությունը՝ քաղաքագետներից հետաքրքրվեցինք՝ որքանո՞վ է դա իրատեսական։

Քաղաքագետ, «Կովկաս» ինստիտուտի փոխտնօրեն Սերգեյ Մինասյանի կարծիքով՝ խորհրդարանական դիվանագիտության տեսանկյունից նախորդ խորհրդարանը որոշ ոլորտներում բավական ակտիվ և տեսանելի էր։

«Օրինակ՝ ՆԱՏՕ-ի պառլամենտական ասամբլեայի շրջանակներում, ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում։ Ժամանակի և տեսանելիության առումով ամենաակտիվը ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում են աշխատում, բայց հասկանում ենք, որ այնտեղ էֆեկտիվությունը միակողմանի չէ. բոլոր միջոցառումներին մասնակցում են, բայց Հայաստանի արտաքին քաղաքականության տեսանկյունից միգուցե այնքան էլ տեսանելի չէ մեր գործունեությունը»,- մեզ հետ զրույցում ասաց քաղաքագետը։

«Գլոբալիզացիայի և տարածաշրջանային կենտրոնի» ղեկավար Ստեփան Գրիգորյանն էլ նշեց, որ պետք է համեմատել ոչ թե նախորդ ԱԺ-ի հետ, այլ պետք է գնահատել այսօրվա խորհրդարանի որակը.

«Խորհրդարանական դիվանագիտությունը, առաջին հերթին, արտահայտվում է միջազգային կառույցներում, որտեղ մենք ունենք պատվիրակություններ։ Մյուս ֆորմատը՝ տարբեր երկրների հետ հարաբերություններում, եթե կան միջխորհրդարանական աշխատանքներ։ Հիմա, ճիշտն ասած՝ կասկածում եմ, որ այս վերջին ընտրությունների միջոցով, որտեղ փողը, փողի դերը շատ մեծ էր, մենք ձեռք բերեցինք շատ որակյալ պառլամենտ։ Այո, կան ակտիվ պատգամավորներ, բայց միջին մակարդակն ինձնից լավ գիտեք. ավելի շատ բիզնեսից կամ եսիմորտեղից մարդիկ են, քան քաղաքական գործիչներ։

Երբ խոսում ենք խորհրդարանական դիվանագիտության մասին, պետք է համապատասխան որակյալ, քաղաքականացված խորհրդարան ունենանք։ Ունենալով այն, ինչ ունենք, չեմ կարծում, որ, եթե նույնիսկ ակտիվ աշխատելու խնդիր դնես, ակտիվ աշխատանք կգնա»։

Ս. Գրիգորյանը նկատեց՝ անցումը խորհրդարանական համակարգին պետք է բերի նրան, որ ի վերջո դիվանագիտության վրա պառլամենտի ազդեցությունն ուժեղանա. «Բայց քանի որ դեռ մեկ տարի մենք կունենանք նախագահական ինստիտուտ, գլխավոր դերն արտաքին քաղաքականության հարցում, մեր դիվանագիտության մեջ նախագահինն է, ուրեմն՝ դեռ պառլամենտից պետք չէ սպասել, որ մեր արտաքին քաղաքական դիվանագիտության վրա մեծ ազդեցություն կունենա։ Դեռ աշխատում է հին համակարգը. նախագահը ձևավորում է արտաքին քաղաքականության ուղղությունները, ԱԳՆ-ն էլ իրականացնողն է։ Լավ թե վատ է իրականացնում, դա այլ խնդիր է։ Հիմա, մեկ տարի անց, երբ նախագահական ինստիտուտը ռեալ վերանա, կլինի միայն ներկայացուցչական ինստիտուտ, այդ պահից կարելի է սպասել պառլամենտի դերի բարձրացում։ Մեկ տարի անց կտեսնենք՝ կսկսե՞ն աշխատել պառլամենտական ինստիտուտի մեխանիզմները, թե՞ ոչ»։

Քաղաքագետ, «Կովկաս» ինստիտուտի ղեկավար Ալեքսանդր Իսկանդարյանի կարծիքով՝ խորհրդարանական դիվանագիտությունը միշտ էլ գոյություն ունի, միշտ էլ աշխատում է և կշարունակի աշխատել.

«Իհարկե, հիմնական խաղացողները մեր դիվանագիտության մեջ ԱԳՆ-ն է և նախագահի ապարատը։ Այսինքն՝ կա ԱԳՆ, որը պաշտոնապես վարում է Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունը, կա նախագահի ապարատ, որն այդ քաղաքականությունը կազմավորում է։ Դա կփոխվի ապրիլից հետո, որովհետև նախագահի ինստիտուտն այդ ձևով գոյություն չի ունենա, և խորհրդարանի դերը կմեծանա, քանի որ նա կդառնա արտաքին քաղաքականության մեջ կենտրոնական իշխանություն, բայց այսօր հիմնականում դա նախագահն ու ԱԳՆ-ն են»։

Սերգեյ Մինասյանի կարծիքով՝ խորհրդարանական կառավարման համակարգ ունեցող երկրում խորհրդարանական դիվանագիտությունն ավելի ակտիվ և ավելի տեսանելի է. «Դրա հետ մեկտեղ՝ հասկանալի է, որ կան խնդիրներ, լինի դա արցախյան հակամարտությունը, ՀՀ-ԵՄ հարաբերությունները, որտեղ խորհրդարանական դիվանագիտությունը կարևոր ատրիբուտ է ոչ միայն Հայաստանի տեսանկյունից, այլ նաև, որ ԵՄ-ի համար դա կարևոր սեգմենտ է, ընդհանրապես, երկկողմ հարաբերություններում։ Այնպես որ, մենք կունենանք խորհրդարանական դիվանագիտությունը՝ որպես առանձին մի ոլորտ, բայց դրա հետ մեկտեղ՝ կարևոր հարցերի շուրջ ածանցվող կամ կոորդինացվող մոտեցումներ լինելու են՝ Արցախ, հայ-թուրքական հարաբերություններ, ԵՄ»։

Ստեփան Գրիգորյանն այն կարծիքին է, որ մեզ մոտ խորհրդարանական դիվանագիտությունը կածանցվի գործադիր իշխանության քաղաքականությունից, քանի որ իշխող կուսակցությունն ունի գերակշռող մեծամասնություն, և ըստ նրա՝ պարզ է, որ ավտոմատ ձևով պառլամենտի դիվանագիտությունը կլինի ածանցյալ՝ գործադիր մարմնից.

«Բայց ռեալ կյանքում այդպես չպետք է լիներ։ Օրինակ՝ եթե մենք ունենայինք ավելի բազմազան պառլամենտ, այդ մեծամասնությունը, որն ունի իշխող կուսակցությունը, լիներ հարաբերական, օրինակ՝ նրանք ունենային 40 տոկոս մանդատներ, մեծամասնություն ստանային կոալիցիայով, այդ դեպքում ավելի բազմազան պատկեր կլիներ։ Աշխարհում մեր տարբեր պատգամավորները տարբեր կարծիքներ կասեին, դա միայն դրական կլիներ, քանի որ, երբ դրսում տեսնում են, որ դու ունես բազմազանություն, միշտ դա հարգանքի է արժանանում։

Այսօր այդպես չի լինի, այսօր պարզ է, որ բոլոր գլխավոր ատյաններում գերակշռող կլինեն հանրապետականները, ուրեմն՝ մեկ գիծ աշխարհը կտեսնի։ Հասկանո՞ւմ եք՝ այդ այլընտրանքի համար քիչ տեղեր կլինեն։ Օրինակ՝ ԵԽ ԽՎ-ում անպայման գոնե մեկը պետք է լինի ընդդիմությունից, բայց մյուս վեհաժողովներում նման պահանջ չկա, ուրեմն՝ գերակշռող կլինեն հանրապետական պատգամավորները, որոնք ՀՀԿ-ի գծի կրողն են և նրա կարծիքը կարտահայտեն նաև դրսում։ Եվ ես չեմ կարծում, որ դա շատ օգտակար կլինի»:

Ալեքսանդր Իսկանդարյանն էլ նշում է, որ հիմա խորհրդարանական դիվանագիտությունը կախված է նրանից, թե իշխանությունն ինչպես է իրեն դրսևորում. «Իսկ հետո դա կփոխվի, և խորհրդարանը մեզ մոտ կորոշի քաղաքականությունը, և այդ ժամանակ նրա դերը կբարձրանա։ Հետո ասելով՝ նկատի ունեմ մեկ տարի անց»։

Սերգեյ Մինասյանը հիշեց, որ բազմիցս խորհրդարանական միջոցառումներին եղել է նախորդ գումարման ԱԺ-ում և նույնիսկ ամենածայրահեղ ընդդիմադիր գործիչներն ազգային առաջնահերթություն ունեցող հարցերի շուրջ ունեին գրեթե նույն դիրքորոշումը, ինչ խորհրդարանական մեծամասնությունը, օրինակ՝ Արցախի հարցում.

«Նրանք դա համարում էին քաղաքական պատասխանատվության հարց, որտեղ քաղաքական ինչ-որ դիրքորոշումներն իրենց համար առաջնահերթ չեն։ Այս պահին, կարծում եմ՝ մեծ տարբերություն չենք ունենալու այն տեսանկյունից, որ ունենալու ենք բացարձակ խորհրդարանական մեծամասնություն նույնիսկ կոալիցիայի ձևով, և քաղաքական պատասխանատվության տեսանկյունից՝ գործադիր և խորհրդարանական իշխանության միջև տարբերություն չկա։

Մյուս կողմից՝ հասկանալի է, որ որոշ աշխարհաքաղաքական ճկունության կամ մեսիջների առումով՝ խորհրդարանական դիվանագիտությունն այդ հնարավորությունը տալիս է. հասկանալի է, որ կոնկրետ այս խորհրդարանում «Ելքի» դիրքորոշումները հայ-ռուսական հարաբերություններում ավելի կոշտ են լինելու և ավելի պրոարևմտյան, որը կարող է այդ ճկունությունը տրամադրել այն տեսանկյունից, որ մեր ԱԳՆ-ի ու խորհրդարանական մեծամասնության պաշտոնական դիրքորոշումն ավելի բալանսավորված են, և երբ պետք լինի՝ «Ելքն» ավելի լավ կկարողանա այդ մեսիջը հասցնել մեր արևմտյան գործընկերներին»։

Մեր զրուցակիցներից հետաքրքրվեցինք, թե ինչպե՞ս կարող է խորհրդարանը ներգրավվել և մասնակցություն ունենալ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման բանակցություններին՝ հաշվի առնելով բանակցային գործընթացի գաղտնիությունն ու մասնակիցների սահմանափակ թիվը։ Ի պատասխան՝ Ս. Մինասյանն ասաց, որ բանակցային գործընթացը տեղի է ունենում ոչ թե խորհրդարանական մակարդակով, այլ առանձնահատկություններից ելնելով՝ նաև այն կառույցներում, որոնք խորհրդարանական ճյուղ ունեն, բայց դա կարևոր դիրքորոշում չի արտահայտում, ինչպես ԵԱՀԿ-ի դեպքում.

«Եթե դրանով զբաղվեր ԵԽ-ն, ապա կարծում եմ, որ խորհրդարանական դիվանագիտությունն ավելի տեսանելի կլիներ։ Մեր և համանախագահների պաշտոնական դիրքորոշումն այն է, որ դա պետք է լինի ՄԽ շրջանակներում, և ես կարծում եմ, որ դա ճիշտ է»:

Քաղաքագետի կարծիքով՝ խորհրդային դիվանագիտությունն Արցախի հարցում կարող էր ակտիվ աշխատել, եթե Ադրբեջանի խորհրդարանի հետ կապեր լինեին, ինչպես տասը տարի առաջ.

«Տասը տարի առաջ խորհրդարանական դիվանագիտությունը կարող էր կարևոր դեր խաղալ, հայերը գնում էին Ադրբեջան, ադրբեջանցիները գալիս էին Հայաստան, իսկ հիմա ամեն ինչ սառեցված է, մնացել է միայն առաջին բաղադրիչը՝ քարոզչական և հակաքարոզչական գործունեությունը խորհրդարանական հարթակներում»։

Ստեփան Գրիգորյանը ևս նույն կարծիքին է՝ խորհրդարանի դերն այս հարցում կարող էր բարձր լինել, եթե հայ և ադրբեջանցի պատգամավորները երկխոսության հնարավորություն ունենային. «Մինսկի խմբում բանակցում են արտգործնախարարը կամ նախագահը, ուրեմն՝ եթե նախագահի ինստիտուտը չլինի, դա լինի ֆորմալ, ապա պարզ է, որ վարչապետը կմասնակցի։ Այսինքն՝ գործադիր մարմնի ղեկավարները կլինեն, եթե ՄԽ-ի մասին ենք խոսում։ Պառլամենտի դերն արցախյան հարցում դժվարանում եմ ասել՝ պաշտոնական բանակցային պրոցեսում ինչպիսին կարող է լինել։

Այստեղ պառլամենտի դերը պետք է ուժեղացնել ուրիշ կոնտեքստով, այն կոնտեքստով, որը կոչվում է վստահության մթնոլորտի ստեղծում: Օրինակ՝ եթե մեր պառլամենտի անդամներն Ադրբեջանի պառլամենտի անդամների հետ կարողանան հանդիպել, ինչ-որ հարցեր քննարկել, և այլն։ Բայց գործադիր մարմնի դերը չի կարող պառլամենտը ստանձնել։ Քանի որ վարչապետը մեծամասնության կողմից ընտրված մարդ է, նա պետք է մեկ տարի հետո վարի բանակցությունները, եթե դրանք լինեն»։

Իսկ մեր հարցին, թե Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի անդամակցությունը որքանո՞վ կարող է խոչնդոտել խորհրդարանական դիվանագիտության անկախությանը, մեր զրուցակիցների պատասխանները գրեթե նույնն էին։

Ս. Մինասյանը չի կարծում, որ դա որևէ ձևով կանդրադառնա խորհրդարանական դիվանագիտության անկախության վրա. «ԵՏՄ-ն շարունակում է մնալ տնտեսական համագործակցության ֆորմատ, իհարկե, այն ունի քաղաքական բաղադրիչներ, բայց իր դերն այդքան էլ առաջնահերթ չէ այդ առումով»։

Ս. Գրիգորյանն էլ նշեց, որ ԵՏՄ-ն ուղղակիորեն չէր կապի մեր պառլամենտի հետ. «Չեմ կարող ասել, թե ինչով կարող է խոչընդոտել։ Այսինքն՝ խոչընդոտելու տեղ չեմ տեսնում։ Մենք Սևծովյան կազմակերպության անդամ ենք, ԵԱՀԿ անդամ ենք, ԵՏՄ-ի անդամ դարձանք, և չեմ տեսնում, թե տարբեր ինստիտուտներում ինչպես պետք է ԵՏՄ-ն խոչընդոտի մեր պառլամենտի աշխատանքներին»։

Իսկ Ալեքսանդր Իսկանդարյանը նկատեց՝ խորհրդարանական դիվանագիտություն ԵՏՄ շրջանակներում ևս անցկացվում է. «Տեղի են ունենում հանդիպումներ, տարբեր միջոցառումներ, պառլամենտական դիվանագիտությունը տարբեր ուղղություններով է ընթանում և այդպես էլ կշարունակվի»։