Նախընտրական Հայաստան. Շահերի՞, թե՞ գաղափարների պայքար

«168 Ժամ» թերթին կից գործող «Պրեսսինգ» ակումբը վերսկսում է քննարկումների իր շարքը։ Նախընտրական այս շրջանում մեր նպատակն է` ընտրություններից առաջ քաղաքական ուժերի, քաղաքական, տնտեսական և հասարակական գործիչների, փորձագետների  մասնակցությամբ  քննարկումների միջոցով նպաստել ընտրողների գիտակցված ընտրությանը։ Քննարկումների շարքի աջակիցներն են «Depop» Կառավարման ինստիտուտը, «Ազատ Ֆարմա» ընկերությունը։

Փետրվարի 7-ին տեղի ունեցած քննարկման թեման էր` «Նախընտրական Հայաստան. շահերի՞, թե՞ գաղափարների պայքար»։

Թեման ինչ-որ իմաստով նաև միտումնավոր ենք ընտրել, քանի որ ի սկզբանե հասկանալի է` այն, ինչ տեղի է ունենում այսօր Հայաստանում,  գրեթե աղերս չունի գաղափարների հետ։  Նախընտրական, դաշինքային գործընթացներում մենք տեսնում ենք, թե ինչպես են իրար հետ միավորվում հակադիր, հակամետ գաղափարական հենք ունեցող ուժերը։

Որո՞նք են այս իրավիճակի պատճառները, ի՞նչն է հանգեցրել քաղաքականության` ըստ էության, ապագաղափարացմանը։  Արդյոք այս հարցում մեղք ունի՞ նաև հասարակությունը, ինչպես հաճախ ասում են հենց քաղաքական գործիչները։

Կա՞ արդյոք այսօր քաղաքականության մեջ գաղափարի պահանջարկ հասարակության կողմից, թե՞ հասարակությունն ընդամենը մեխանիկական սպառողի կարգավիճակում է։ Ի՞նչ անել, որպեսզի այդ պահանջարկն առաջանա։ Քննարկումը վարում էր «168 Ժամ» թերթի գլխավոր խմբագիր, ակումբի հիմնադիր Սաթիկ Սեյրանյանը։

Քննարկման մասնակիցներն էին քաղաքագետ, ԵՊՀ դոցենտ Անուշ Սեդրակյանը, Հայաստանի Հեռուստատեսության և ռադիոյի ազգային հանձնաժողովի անդամ,  «Հեռուստառադիոպետկոմի» և «Արմենպրես» լրատվական գործակալության նախկին նախագահ և տնօրեն, PR հանրության հետ կապերի, մեդիա մասնագետ, քաղաքագետ, հրապարակախոս Տիգրան Հակոբյանը, տնտեսագետ, «Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոնի» փորձագետ Աշոտ Խուրշուդյանը, ԱԺ «Ժառանգություն» խմբակցության անկուսակցական պատգամավոր Թևան Պողոսյանը, սահմանադրական իրավունքի մասնագետ, քաղաքագետ Արմեն Մազմանյանը, ազգագրագետ, մշակութաբան, մարդաբան Աղասի Թադևոսյանը, քաղաքագետ Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանը, քաղաքագետ Արմեն Մինասյանը։

«Ոչ ոք չգիտի` ինչպիսի Հայաստան ենք  ուզում կառուցել»

Սաթիկ Սեյրանյան.- Հարցս ուղղում եմ Տիգրան Հակոբյանին. անկախացումից հետո նույն խնդիրը կարծես կար նաև այն ժամանակվա կուսակցությունների պարագայում,  և ես հիշում եմ` իմ լրագրողական գործունեության ընթացքում, երբ նույնիսկ նոր քաղաքական ուժերի ստեղծումից հետո ասվում էր, որ Հայաստանում կա 3 քաղաքական ուժ` Կոմունիստական կուսակցությունը, Դաշնակցությունը և ՀՀՇ-ն, որոնք գաղափարային տարբերություններ ունեին։ Ինչո՞վ է պայմանավորված քաղաքականության` ըստ էության, ապագաղափարացման այս գործընթացը։

Տիգրան Հակոբյան.- Մի ճշտում կատարեմ.  ոչ թե երեք կուսակցություն կար, այլ երեք գաղափարախոսություն. ազատական, որի կրողը, ըստ այդ ասացվածքի հեղինակների` ՀՀՇ-ն էր, կոմունիստական-համայնավար, որի կրողը Կոմունիստական կուսակցությունն էր, և ազգայնական, որի կրողը Դաշնակցությունն էր։ Խոսքը կուսակցությունների մասին չէ, որովհետև այդ կուսակցությունների շարքը եթե մեկնենք, ապա այս կամ այն ձևով յուրաքանչյուր կուսակցություն այն ժամանակ հակված էր այս 3 ընդունված գաղափարախոսություններից մեկին։ Եթե մենք խոսում ենք այնտեղի գաղափարախոսության մասին, երեքն էլ պայմանավորված էին նախ` Հայաստանի անցյալով, որը շատերի համար Հայաստանի ամենափայլուն ժամանակահատվածներից էր. դա կոմունիստական ժամանակահատվածն է, որը բնորոշվում էր Կոմունիստական կուսակցության լայն ներկայությամբ` և՛ խորհրդարանում, և՛ հանրային քաղաքական կյանքում։ Մյուսն ազգապահպանության խնդիրն էր (Դաշնակցություն) և ազատ, անկախ դեմոկրատական գաղափարը (ՀՀՇ)։

Այն ժամանակ, երբ այդ շարժումը սկսվում էր, դաշնակցականներն ազգային պետության կողմնակիցներ չէին, այսինքն` այն ժամանակ հասարակության լայն շերտերին միավորում էր Հայաստանի տեսլականը, որն անկախ պետականության տեսլականն էր, և այդ կոնսոլիդացիայի համախմբման կարևոր բաղադրիչներից մեկը Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրն էր, որովհետև, եթե այդ խնդիրը չլիներ, ես չեմ կարծում, որ այդ համաժողովրդական կոնսոլիդացիան կամ շարժումը կարող էր հաջողությունների հասնել։

Այսինքն` եթե չլիներ Ղարաբաղյան շարժումը` Հայկական հարցի բաղադրիչը, ապա անկախության շարժումը կարող է մեզ մոտ այդպես ակտիվ չծավալվեր, և մենք կարող է Սովետական Միությունից չազատագրվեինք։ Դա 25 տարի առաջ էր։ Եթե այն ժամանակ տեսլական կար, և հետդարձի տեսլական` համայնավար և ապագայի ազատական Հայաստանը, ապա այսօր հասարակությունը և հասարակության տարբեր շերտերի կարծիքն արտահայտող կուսակցությունները Հայաստանի ապագայի տեսլական չունեն։

Ես դրանով եմ բացատրում այդ ապագաղափարականացումը նաև այս ընտրություններին։ Որովհետև ըստ մեզ` Ղարաբաղի հարցը, այսպես թե այնպես, «լուծված է», այսինքն` որևէ քաղաքական ուժ չի ասի` մենք պայքարում ենք Ղարաբաղի համար, համայնավարությունը, փառք Աստծո, հանգեց, մահացավ, և դրա կրողները չկան, կամ նրանք սոցիալ-դեմոկրատիայի գիրկը գնացին, ազատականությունը վարկաբեկեց իրեն։ Պատճառները շատ են` և՛ օբյեկտիվ, և՛ սուբյեկտիվ, և այսօր որևէ քաղաքական ուժ չի կարողանում արտացոլել այդ ապագայի տեսլականը, որի շուրջ կոնսոլիդացվեին այդ գաղափարին հավատացող կամ դրան կողմնակից հասարակության շերտերը։ Ոչ ոք չգիտի` ինչպիսի Հայաստան ենք մենք ուզում կառուցել, իսկ գաղափարախոսությունը միշտ միտված է ապագային` ինչպիսի երկիր ես ուզում տեսնել և ինչ քայլեր պետք է անես։

Այսօր փորձեք որևէ կուսակցության անուն տալ, որն այդ ապագայի տեսլականը մեզ տալիս է` ինչպիսի՞ն կլինի Հայաստանը, օրինակ` 2030 թվականին։ Հիշեցնեմ, որ մոտ 15-20 տարի առաջ Ռուբեն Վարդանյանը նախաձեռնեց «Հայաստան 2020» նախագիծը, որը մեծ հաջողությամբ տապալվեց, որովհետև Հայաստանի տեսլականի բաղադրիչները ո՛չ քաղաքական ուժերը, ո՛չ մեր մտավոր, տնտեսական էլիտան չսնեցին այն։

«Այսօր Հայաստանում տեսնում եմ առաքյալների, որոնք ուզում են շատ բան փոխել, բայց` չընդունելով ժողովրդին»

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Խուրշուդյան, ի՞նչն է պատճառը, որ մենք, գնալով, ավելի հեռանում ենք գաղափարներից։

Աշոտ Խուրշուդյան.- Նախ մենք միակը չենք, գաղափարային ճգնաժամը միայն Հայաստանում չէ. ինչ-որ առումով` քաղաքական գաղափարային ճգնաժամ ամբողջ աշխարհում է տեղի ունենում։ Գործոնները շատ-շատ են, բայց այդ գաղափարով մենք երկար չէինք կարող զարգանալ այն պատճառով, որ, երբ Ղարաբաղյան պատերազմը սառեցվեց, երբ արդեն պետության կոնսոլիդացիա պետք է տեղի ունենար Հայաստանում, այդ ժամանակ պետք է որոշվեր Հայաստանի ապագան, և իհարկե, դիլեմա էր դրված` ինչպե՞ս շարունակել, ինչպե՞ս առաջ գնալ, և Հայաստանում տեղի ունեցավ այն, ինչ գրեթե բոլոր հետսովետական երկրներում։

Այսինքն` հիմնականում տնտեսական, լիբերալ ռեֆորմներ, բայց երբ ուսումնասիրում ես` իրարից չեն տարբերվում. մեկ շաբլոնով տեղի ունեցավ այդ զարգացումը, որին քաղաքական գործիչները, ըստ էության, չեն մասնակցել։ Այդ գործընթացը եղել է համաշխարհային միտում։ Հիմնականում գուցե վախն է առաջնորդել, այսինքն` առաջնային ենք դիտարկել  խորհրդային կարգերից հրաժարվելը, իսկ թե ուր էինք գնում` չգիտեինք։ Երբ կարդում ես 1990-ականների սկզբի և հիմիկվա մտքերը, ապա դրանք գրագետ են, բայց իրականում գաղափարական մտքեր այն ժամանակ շատ քիչ կային։ Եվ մի հետաքրքիր բան նկատեմ. արևմտյան կրթություն ստացածները հաճախ չեն հասկանում` ինչ է տեղի ունենում  հետսովետական միջավայրում, որովհետև տեղի ունեցավ մի հետաքրքիր բախում` ժողովրդավարության զարգացումը մեկ անկյան տակ սկսեց դիտարկվել, այսինքն` մեկ հունով` արևմտյան մոդելով, որը, չեմ ուզում ասել` սխալ է, բայց դա իր ուղին է։ Եվ ինչո՞ւ արևմտյան մոդելը չի հասկացվում` հարցին պատասխանելու համար պետք է նաև դիտարկել` մեզ մոտ ի՞նչ է տեղի ունեցել։

Եթե նայենք մեր երկրների շարքերը, շատ նմանություն կգտնենք 19-րդ դարի վերջի, 20-րդ դարի սկզբի հեղափոխական շարժումներին, և այսօրվա Հայաստանում, ու որքան էլ տարօրինակ է` Արևմուտքում էլ են սկսել Մարքսի տեսությանը վերադառնալ, ասել` այս ի՞նչ է տեղի ունենում։ Խոսքը հիմնականում կապիտալի բևեռացման և կենտրոնացման մասին է։ Իրականում  քաղաքական իշխանությանը հակադրվեց տնտեսական մեծ բևեռը, որը շատ ավելի ուժեղ էր, քան ցանկացած գաղափարախոսություն, որ կարող էր ձևավորվել` առանց ֆինանսական կամ տնտեսական հենքի։ Այն ժամանակ նարոդնիկություն էր, որը հետո դեկաբրիզմի փոխվեց, հետո` ռևոլյուցիայի, և մենք այդ պատմությամբ ենք անցել։ Հայաստանի դեպքում դասական օրինակ է Մուրացանի «Առաքյալը». ես այսօր Հայաստանում տեսնում եմ այդ առաքյալներին, որոնք ուզում են շատ բան փոխել, բայց` չընդունելով ժողովրդին։ Իրենց թվում է, որ ժողովրդին պետք է մոտենան, փոխեն, վեր բարձրացնեն, և երբ չեն հաջողում, տեղի է ունենում կամ արտագաղթ, կամ խորը ապատիա։ Համապատասխան լծակներ ունեցող քաղաքական գործիչները ժողովրդին ավելի մոտ են, կարողանում են նույնիսկ կաշառել նրան, քան նրանք, որոնք ունեն գիտելիք, բայց չունեն իշխանություն, ուզում են ինչ-որ բան փոխել և ընկնում են այդ առաքյալի օրը։ Եվ մենք, ըստ էության, այդ էտապում ենք։

Դեկաբրիստներ չունենք, ես չգիտեմ` ՀՀ-ում կա՞ մեծահարուստ, որն ուզում է փոխել իշխանությունը, և մարդկանց այլընտրանքը դառնում է հեղափոխությունը։ Հայաստանում աղքատությունն իրոք շատ բարձր է, կապիտալի լուրջ կենտրոնացում կա, և քաղաքական այն հարցը, որի պատասխանը ես, ազնվորեն, ոչ մի ուժերից չեմ տեսնում, կուլակաթափությունն էլ չեմ ընդունում, ինչպե՞ս պետք է այդ ապագան լինի 2030 թվականին, որտեղ եկամուտի բաշխվածությունն այլ ձևով է լինելու, դրա պատասխանը չունեմ։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Պողոսյան, ըստ Աշոտ Խուրշուդյանի` այդ պրոցեսները միայն հայաստանյան չեն, ամբողջ աշխարհում կան, և առաջին հարցը, որ ծագում է քաղաքական ուժերի առջև, ֆինանսական աղբյուրների հայթայթման խնդիրն է։ Որևէ ուժ պետք է իշխանության հետ առնչություն ունենա, որ այդ ֆինանսավորումն ունենա։ Արդյոք դա կամ մեր Կուսակցությունների մասին ՀՀ օրենքը նպաստո՞ւմ են կուսակցությունների ապագաղափարականացմանը, որովհետև խնդիր է դրվում` կուսակցական-քաղաքական գործունեության համար ինչպե՞ս ֆինանս հայթայթել (տարածքային կառույցներ պահել, քաղաքական գործունեություն ծավալել, և այլն)։

Թևան Պողոսյան.- Կուսակցությունների ֆինանսավորումը գալիս է անդամավճարներից։ Մարդիկ պետք է հավատան արժեքներին, այդ արժեքները կիսեն, ձևավորեն այդ թիմերը, ունենան իրենց տեսլականները, և անդամավճարներից կունենան համապատասխան ֆինանսավորումը` իրենց ծրագրերը կյանքի կոչելու համար։ Տրամաբանությունը սա պետք է լիներ և՛ օրենքով, և՛ տեսականորեն։ Պրակտիկան միշտ հակառակ գաղափարն է ցույց տալիս, որովհետև, երբ նայենք, թե ինչպես են ձևավորվում մեր նոր կուսակցությունները, ապա ոչ թե արժեքային, այլ անձնակենտրոն գաղափարներ են։ Նույն ազատական ՀՀՇ-ն մոտ 30-40 կուսակցության ծնունդ տվեց. ով չալարեց` իր թիմը վերցրեց։ Որևէ մեկը դրանից հետո չի փորձել իր գաղափարախոսությունը քարոզել, առաջ տանել, դրա համար նրանք ավելի շատ անձնակենտրոն էին։

Նրանք, ովքեր այդ պահին իշխանություն էին, հնարավորություն էին ստեղծում, որ իրենց թիմերն առաջ գնան և ֆինանսական միջոցների կամ սեփականության տեր լինեն։

Հետո ձևավորվել է այլ վիճակ, որովհետև էլի անձերի խնդրով բաժանվեցին ՀՀՇ-ից ու դարձան ԱԺՄ, Հանրապետական (ՀՀԿ), և այլն։ Վաղը կարող է մի այնպիսի իրավիճակ լինել, որ Հանրապետականից դառնան մի այլ երևույթ։ Հիմա չգիտեմ` ինչ սերնդափոխության մենք պետք է անցնենք, բայց երբ դրանից հետո կձևավորվի միջին խավ, որը պատրաստ կլինի և, եթե նույնիսկ պետք լինի` մի երկու-երեք ամիս էլ զրկանքների կգնա, բայց կկարողանա կանգնել, պատրաստ կլինի իրեն ընկալել` որպես պատվիրատու, և ինքն էլ ասի` քեզ գումար կտամ, եթե իմ ծրագիրը տանես առաջ…

Ինչո՞ւ է մեր հանրության մեջ շատ տարածված ընտրակաշառքը. օլիգարխը գալիս և ասում է` եղբայր ջան, այս երաժշտությունն եմ պատվիրում, ընդունո՞ւմ ես։ Գումար է տալիս, եթե այդ մարդը վերցնում է գումարը, լինի դա 5 հազար, 10 հազար դրամ, թե հազար դոլար, ապա երաժշտություն պատվիրողն ուրիշն է դառնում։ Այ, երբ որ ես ինքս կվճարեմ քաղաքական իմ կուսակցության տեսլականի համար, բնականաբար, երաժշտություն պատվիրողը ես կդառնամ։

Այսօրվա դրությամբ մեր ընդդիմության ընկալման մեջ եղած ֆինանսավորումը թույլ է տալիս փոքրիկ գրասենյակ պահել, 1 օգնական, որը հեռախոսազանգերին կպատասխանի, բայց դրանից հետո գալիս է վիճակ, որ` եկեք ձևավորենք, օրինակ` ինչ-որ վերլուծություն։ Ցանկացած վերլուծություն անելու համար նորմալ երկրում դու պետք է դիմես փորձագետներին։ Մեկ կամ երկու անգամ միգուցե անեն` տան, բայց մի ժամանակ հետո ցանկացած մարդ սպառում է։ Պետք է կարողանաս շուկայից նաև օգտվել` վերլուծական տարբեր կենտրոններում վերլուծություններ պատվիրել։

Մարդկանց միշտ թվում է, թե կուսակցությունների գումարները պետք է անպայման կեղտոտ կամ ստվերային լինեն, որովհետև մեզ մոտ այդ մշակույթն է զարգացել։ Բայց, ի վերջո, զարգացած երկրում ցանկացած կուսակցություն ունենում է իր վերլուծական  կենտրոնը, թերթը, քաղաքական դպրոցը, թիմերը։ Կուսակցությունները ձևավորում են ինստիտուտներ, որոնցով հետո ձևավորում են իրենց տեսլականը, փաթեթը։ Մեզ մոտ չի ձևավորվում այդ խնդիրը, որովհետև չունենք միջին խավ, իսկ քաղաքական տեսություններում գրված է, որ, եթե ունենաս մոտ 60% միջին խավ, ապա դու կհասնես ժողովրդավարության, որովհետև միայն այդ ժամանակ մարդիկ իսկապես չեն գնվում և իրենք են երաժշտությունը պատվիրում։ Եթե դրանից ցածր է, ապա դու միշտ ունենում ես դժվարություններ։ Մեզ մոտ կան ստերեոտիպային մոտեցումներ. եթե այս խումբն ընդդիմության մեջ է եղել, լավ է խոսել, լավ է քննադատել, ուրեմն` եկեք իրենց միշտ ընկալենք` որպես ընդդիմություն։ Երբ սկսվում է նախընտրական շրջանը` ինձ համար այլևս չկա իշխանություն-ընդդիմություն հասկացությունը։

Բոլոր կուսակցությունները գալիս են ինձ այլընտրանք առաջարկելու, և ինքս պետք է որոշեմ, թե ով է ապագայում դառնալու իշխանություն կամ ընդդիմություն։ Բայց մեզ մոտ ի սկզբանե աշխատանքային գրքույկով ընդդիմություն և իշխանություն կա, տարբերությունն այն է, թե ինքը կլինի 30%-ո՞վ ընդդիմություն, թե՞ 20%-ով, նրանք էլ` 80%-ով, կամ թե 60%-ով։  Ինչ-որ մրցույթի գաղափար է ձևավորված, որը նաև թույլ չի տալիս, որ նույնիսկ մարդիկ, որոնք իսկապես, հնարավոր է` իրենց մեջ փորձում են կրել արժեքի ընկալումը, ձևավորեն դա` որպես քաղաքական մեսիջ։ Մինչև մեր երիտասարդները չպատկերացնեն, որ արդեն ժամանակն է` ընտրել քաղաքական կուսակցություն, ոչ թե կուսակցական լինելը համարեն պիտակավորում, մենք ունենալու ենք այս վիճակը։ Մենք չենք հասկանում` կուսակցություններն ինչի համար են. դա գործիք է, որը հանրությունն ինքը պետք է օգտագործի, բայց մեզ մոտ հակառակն է ստացվում։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ինչ-որ առումով սովետական ընկալումն է շարունակվում, երբ Կոմունիստական կուսակցությանն անդամակցում էին, որպեսզի ինչ-որ առաջխաղացում ունենային կարիերայում, և այլն։

Թևան Պողոսյան.- Սովետից է եկել. միգուցե այն ժամանակ մեկ կուսակցություն էր, հիմա` 1.5 կուսակցական համակարգ է։

«Երկարատև հեռանկարում որոշակի գաղափարախոսությունների կոնսոլիդացիա կտեսնենք»

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Մազմանյան, հատկապես սահմանադրական փոփոխություններից հետո խոսվում է, որ ընտական ռեյտինգային համակարգն ավելի է մեզ հեռացրել գաղափարական պայքարից (ասվում էր` ռեյտինգային համակարգը քողարկված մեծամասնական է). կա՞ այդպիսի մտավախություն, թե՞ ոչ, արդյո՞ք օրենքներն ու Սահմանադրության փոփոխված տարբերակը կարող են ազդել այդ գործընթացի վրա։

Արմեն Մազմանյան.- Իրականում օրենքները կարող են դրա վրա ազդել, բայց ես վստահ չեմ, որ սահմանադրական այս փոփոխություններն իսկապես դրան կբերեն։ Սահմանադրությունը նախագծելիս` նրանք գիտեին` ինչ ընտրական համակարգ է լինելու։ Մեծամասնականի տարրը նախորդ ընտրական համակարգում ավելի մեծ էր, քան ռեյտինգայինի տեսակարար կշիռը, և եկեք չթերագնահատենք այդ համամասնական համակարգի դերը։ Այս ընտրություններում կարող է դա չզգանք, բայց երկարատև առումով, եթե, իհարկե, Սահմանադրությունը նորից չփոխեն, երկարատև հեռանկարում իր դերը կխաղա, և այդ գաղափարականացման տենդենցը մենք կտեսնենք։

Թեև չեմ բացառում, որ սահմանադրական փոփոխություններ նորից կլինեն, հատկապես, որ հիմա դա ավելի հեշտ պրոցես է։ Այսօր քաղաքագիտության մեջ լուրջ վերլուծություններ կան այն մասին, թե ընտրական համակարգերն ինչպե՞ս են ազդում քաղաքական ինստիտուտների զարգացման վրա։ Ես ինքս դեմ եմ եղել այս ընտրական համակարգին, այս սահմանադրական համակարգի ներմուծմանը, բայց եկեք նաև չթերագնահատենք այն հնարավոր պոտենցիալ բարիքները, որ դրանք կարող են բերել։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Հիմա ընդդիմադիր որոշ ուժեր հատկապես նշում են, որ ռեյտինգային համակարգը թույլ չի տալիս որևէ գաղափարական պայքար, այլ հակառակը` ավելի շատ մղում է դեպի անձերի, հեղինակությունների, թաղային հեղինակությունների պայքարի։

Արմեն Մազմանյան.- Իր տեսակարար կշռի սահմաններում` այո, բայց, անուամենայնիվ, ընտրությունների մեծ մասը տեղի է ունենում զուտ կուսակցական ցուցակների սահմաններում, և այդտեղ գաղափարականի տեսակարար կշիռը շատ ավելի մեծ կլինի, քան նախկինում։ Նորից ասեմ` երկարատև հեռանկարում դա կարող է բերել կուսակցությունների գաղափարական դաշտի մեծացմանը։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ինչպե՞ս. անձեր են, որոնք, այսպես ասած` թաղերում, ինչ-որ հատվածներում հեղինակություն են և ունեն որոշակի ձայներ։ Դա ինչպե՞ս է բերելու գաղափարական պայքարի։

Արմեն Մազմանյան.- Ի վերջո, այդ դեմքերի պայքարը տեղի է ունենալու ռեյտինգայինի սահմաններում, չէ՞։ Մինչդեռ կուսակցությունները պարտադրված են լինելու ծրագրերով հանդես գալ, ծրագրերով մրցակցել։ Եկեք չմոռանանք, որ երկարատև առումով մենք ականատես կլինենք կուսակցությունների կոնսոլիդացիայի։ Դրա տենդենցները մենք այսօր տեսնում ենք։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Այո, տեսնում ենք, և հենց դա է խնդիրը, որ միավորվում են անձեր, ուժեր, որոնք իրար հետ որևէ հարցի շուրջ համակարծիք չեն։ Ամենակարևոր հարցերում, լինի` արտաքին քաղաքականության, Ղարաբաղի խնդրի լուծման, տնտեսական քաղաքականության առումով, իրենք ունեն բոլորովին հակադիր տեսակետներ, դիրքորոշումներ, ու հիմա միավորվում են։

Արմեն Մազմանյան.- Սա այն տենդենցն է, որը դրվել է սահմանադրական այս փոփոխությունների հիմքում, և բառացիորեն մարդիկ ասում էին սկզբից, որ երկկուսակցական համակարգին են միտված այդ փոփոխությունները։ Այլ հարց է, որ մեր քաղաքական մշակույթի պայմաններում մոտ ապագայում այդ երկկուսակցական համակարգն ինչ գաղափարախոսությունների շուրջ կձևավորվի։ Ես մտահոգություն ունեի, որ, ինչպես դա տեղի ունեցավ հարևան երկրներում, հատկապես` Ուկրաինայում, տեղի կունենա պրոռուսական, պրոեվրոպական գաղափարախոսությունների հիմքի վրա, որը բավական կործանարար կլիներ մեր պարագայում։ Բայց առավել երկարատև հեռանկարում որոշակի գաղափարախոսությունների կոնսոլիդացիա մենք կտեսնենք, դա կլինի այդ տենդենցի՞ շուրջ, թե՞ ավելի ազատական, սոցիալիստական գաղափարախոսությունների շուրջ, ժամանակը ցույց կտա։

Անուշ Սեդրակյան.- Երբ խոսում ենք երկկուսակցական համակարգի մասին, ապա հիմնական թեկնածուները ՀՀԿ-ն և ԲՀԿ-ն են։ Ես նրանց մեջ որևէ գաղափարական տարաձայնություն չեմ կարող որսալ։ Երկուսն էլ տնտեսական խոշոր լծակների տիրապետող կուսակցություններ են, նույն պաթետիկ, ռազմահայրենասիրական հռետորաբանությամբ, աննշան դիվերսիֆիկացիաներով. մեկը Եվրոպայի ժողովրդավարության կուսակցության հետքերով է գնում, մյուսը` սոցիալիստների։ Բայց դուք այստեղ չեք կարող դա կիրառել։

«Երկրի անվտանգության խնդիրները, ԼՂ հիմնահարցը պետք է լուրջ տեղ զբաղեցնեն նախընտրական ծրագրերում, բայց…»

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Մելիք-Շահնազարյան, կուսակցությունները, քաղաքական դաշինքները նախընտրական այս շրջանում իրենց ծրագրերում հատկապես Ղարաբաղի, անվտանգության հարցերին պետք է որոշակի հատված հատկացնեն։ Ըստ էության  միևնույն քաղաքական ուժերն են մասնակցելու, մեկ-երկու քաղաքական նոր ուժեր են վերջին մի տարում ստեղծվել, նկատի ունեմ` «ԵԼՔ» դաշինքին մաս կազմող երկու ուժերին։ Բոլորն էլ իրենց ծրագրերում անդրադարձել են այդ հարցերին, բայց շատ հպանցիկ։ Ինչ-որ սպասելիքներ ունե՞ք այդ առումով։

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան.- Ցավոք սրտի, սպասելիքներ չունեմ, եթե անկեղծ խոսեմ։ Նաև ուզում եմ փաստել, որ անգամ այն կուսակցությունները, որոնք արդեն կային խորհրդարանում կամ գործունեություն ծավալելու հնարավորություն են ունեցել, երբեք չեն զբաղվել այդ խնդրով։ Հայաստանում արցախյան հակամարտության կարգավորման հարցով զբաղվում են նախագահի ինստիտուտն ու ԱԳՆ-ն։

Սաթիկ Սեյրանյան.- ՀԱԿ-ը, այնուամենայնիվ, ունի ընդգծված տեսակետ։ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը վերջերս կրկին խոսեց այդ մասին։

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան.- Դա հենց փորձն է` այս հարցը դարձնել քաղաքական դիսկուրսի մաս, այսինքն` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի այդ հայտնի հայտարարությունը փորձ էր, հավակնություն, որ` եկեք փորձենք գաղափարական ինչ-որ ձև տալ քարոզարշավին կամ գտնենք համակիրներ հենց այն կարևոր հարցերի շուրջ, որոնք իսկապես պետության ապագային ու մեր անվտանգությանն են վերաբերում։ Բայց որքանո՞վ էր դա հաջողված փորձ, ինձ համար հիմա դժվար է ասել։ Մեծ հաշվով` հասկանալի է, որ ծայրահեղական մոտեցումները հեշտ է քննարկելի դարձնել, բայց դժվար է քննարկման ալիքը երկար պահել ու դա դարձնել քաղաքական դիսկուրսի հիմք, առավել ևս` դարձնել մի գործոն, որը թույլ կտա մարդկանց կողմնորոշվել և այս կամ այն ուժին ձայն տալ։ Դրա համար կարող եմ վստահ ասել, որ այս պահի դրությամբ անգամ ՀԱԿ-ը, որն այդ հարցը բարձրաձայնեց, հիմա դրանով չի զբաղվում, այլ զբաղվում է մեխանիկական լուծումներ որոնելով։ Այնպիսի լուծումներ, որոնք թույլ կտան ստանալ 5%-անոց ցանկալի արդյունքը։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Համաձայն չեմ, որ Ղարաբաղի հարցը կարող է դառնալ PR-ի կամ հասարակական շահարկման թեմա, որովհետև վերջին տարիների տարբեր սոցհարցումները ցույց են տվել, որ Ղարաբաղյան հարցի լուծումն ամենավերջինն է հուզում մեր հասարակությանը։

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան.- Նույնը նաև Ադրբեջանում է։ Ես կարդում եմ նրանց կուսակցություններին տրված հարցերը, թե ինչ առաջնահերթություններ ունեն գալիք տարվա համար, բոլորը նշում են տասնյակ թեմաներ, և ղարաբաղյան հարցը որևէ տեղ չկա։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Անվտանգության խնդիրները կարո՞ղ են տեղ զբաղեցնել և չկողմնորոշված զանգվածի համար ուղղորդող դեր ունենալ։

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան.- Կարող են և պետք է զբաղեցնեն, բայց մենք տեսնում ենք, որ կուսակցությունները հիմա այդ ճանապարհով չեն գնում, նրանք լուծում են տեխնիկական խնդիրներ. ո՞ւմ դնել ցուցակում, որպեսզի կոնկրետ տարածքից մեկ ձայն ավելի ստանան։ Իսկ անվտանգության հարցերը քննարկվում են միայն փորձագիտական շրջանակներում, այլ ոչ թե քաղաքական։

Եվ երբ մենք սկսեցինք մեր զրույցը, հարցն այն մասին էր, թե գաղափարախոսություն կա՞, թե՞ ոչ.  իմ պատասխանն այն է, որ կա, բայց չի շփվում քաղաքական գործընթացների հետ։ Կարող է` նեղ շրջանակներում մարդիկ մտածեն, հրապարակումներով հանդես գան, բայց դրանք կլինեն ընդամենն այդ փորձագետների հետաքրքրության առարկա, և մարմին չեն ստանում ու չեն ներառվում քաղաքական պրոցեսների մեջ` որպես որոշիչ դեր ունեցող գործոններ։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Մինասյան, հասարակությունն ի՞նչ մեղք ունի այս իրավիճակում։

Արմեն Մինասյան.- Մինչև հարցին պատասխանելը` արդեն քննարկված թեմայի մասին. երբ խոսում ենք գաղափարական պայքարի մասին և հասկանում դրա դրսևորումները, ապա հիշեցնեմ, որ հիմա, օրինակ` Գերմանիայում ոխերիմ հակառակորդներ սոցիալ-դեմոկրատներն ու քրիստոնյա-դեմոկրատներն արդեն այնքան քիչ գաղափարական հակասություններ ունեն, որ կազմում են կոալիցիա` ընդդեմ երրորդի։

Այսինքն` աշխարհի տրենդն իսկապես այլ է, և այս իրավիճակում, երբ գաղափարական հակասությունները քիչ են, հանգիստ պայմանավորվում են։ Տ. Հակոբյանը խոսեց ազատական գաղափարախոսության ճգնաժամի մասին, ես կոնկրետ հարց եմ տալիս` ներկայիս կառավարության տնտեսական քաղաքականության ի՞նչն ազատական չէ։

Տիգրան Հակոբյան.- Եթե մենք պրակտիկ տեսակետից ենք խոսում, ապա ազատական համակարգը ենթադրում է ոչ միայն այդպիսի օրենքների ստեղծում, այլև այդպիսի օրենքների կիրառում։ Եթե դու ստեղծում ես այդպիսի օրենքներ, բայց քո երկրում աշխատում են մենաշնորհները, ապա դա արդեն ազատական տնտեսություն չէ։ Ես դա նկատի ունեմ։ Ստալինյան Սահմանադրությունն այն ժամանակվա ամենադեմոկրատական սահմանադրություններից մեկն էր, բայց Սովետական Միությունը տոտալիտար երկիր էր համարվում։ Այդ առումով` այո, նախագահական ուղերձներն էլ ազատական երկրի ղեկավարի ուղերձներ են։

Աշոտ Խուրշուդյան.- Հիմնադրույթներն ազատական են, բայց 2008թ. ճգնաժամից հետո կառավարությունն էականորեն մեծացրեց իր միջամտությունը տնտեսությանը, սուբսիդիաները չափից շատ են, իսկ կառավարության վերջին ծրագրում էջ չկա, որ «սուբսիդիա» բառը չլինի։ Իրականում բավական շատ է միջամտությունը։

Արմեն Մինասյան.- Բայց դա տեխնոկրատական լուծում է, չէ՞, այլ ոչ թե` քաղաքական։

Աշոտ Խուրշուդյան.- Ես հասկանում եմ Ձեր ասածը, այսօր համեմատած սոցիալիստական բոլոր երևույթների հետ, այո, կառավարության ծրագիրն ամենաազատականն է, բայց միջամտությունն իրոք չափից շատ է, և չափից շատ է կառավարությունը փորձում տնտեսական զարգացում ապահովել անմիջական միջամտությամբ։ Եվ այդտեղ շատ մեծ ռիսկն այն է, թե ում աջակցի. այդտեղ է, որ մարդիկ անհավասարություն կամ անարդարություն են տեսնում։

«Հայ հասարակությունն ընդունել է կոռուպցիան, և այդ իսկ պատճառով հակակոռուպցիոն ոչ մի ուղերձ չի աշխատում»

Անուշ Սեդրակյան.- Այստեղ մի հարց կա, որի մասին պարոն Խուրշուդյանն էլ խոսեց, թե հետխորհրդային պետություններն ի՞նչ սիստեմով կառուցեցին իրենց պետական համակարգը։ Ամբողջ հարցն այն է, որ հետխորհրդային այն պետությունները, որոնք ունեին այդ պարզ ուղերձը, որը միանգամից ստանում էր հանրային աջակցություն, այդ պարզ ուղերձի իրացումը կարողացան իրականացնել` պետություն ձևավորելու գործընթացի մեջ։ Դա Մերձբալթյան երկրներն են. իրենց ուղերձն ակնհայտ էր` պետք է անջատվեն ՌԴ-ից և Սովետական Միության հետ որևէ կապ չունենան, գնան Եվրոպա։ Այդ ուղերձը հասարակության ներսից ստանում էր աջակցություն, և պետականաշինության պրոցեսը միանգամից կատարվեց։ Նույն ձևով գնաց Վրաստանը, և ոչ մի անգամ Սովետային զոնայից դուրս գալը չստորադասեց իր կոնֆլիկտային գոտիներին։

Մեր դիսկուրսը, Սովետական Միությունից սկսած` գնացել է հողերի վրա, այսինքն` հայ երեխան ծնվում է, և Սփյուռքում լինի թե Հայաստանում, իր ներքին ենթագիտակցության մեջ դրված են հողերը։ Հետո դա ձևավորվեց և դուրս եկավ ղարաբաղյան թեմայի վրա։ Այսինքն` ղարաբաղյան դիսկուրսը ենթագիտակցական է, և քաղաքական ուժերն արծարծեն թե ոչ, հասարակական ոչ թե կոնսոլիդացիա է, այլ բոլորի կողմից յուրացված այն պարզ մեսիջն է, որը քաղաքական ծրագիր է Հայաստանի համար, բայց բավարար չէ պետություն կառուցելու համար։ Դրա համար քաղաքական ուժերը շրջանցում են այդ ուղերձը։ Եվ երբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ասում է, որ խաղաղության մասով պետք է հարցը լուծվի, ապա դա շրջանցելու ամենաարդյունավետ տարբերակն է։ Նա դրանով փորձում է փոխել պետական ծրագրի վեկտորը։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ասում է, որ առանց դրա` զարգացում չի լինի Հայաստանում։

Անուշ Սեդրակյան.- Դա կրկնվում է, բայց ինչպե՞ս կարելի է փոխել այն, ինչի վրա այս պետությունը կառուցվել է։ Այսինքն` այս պետությունը երբևէ չի ունեցել Խորհրդային Միությունից անջատվելու ծրագիր, դա երբեք չի եղել ու չի դարձել առաջնային ծրագիր, իշխանություններն այդ պետական մոդելը չեն դրել, դրա համար, ուզենք թե չուզենք, այս պետության ենթագիտակցական պետականաշինության հիմքում Ղարաբաղի հարցն է։ Եվ դրա համար, քաղաքական ուժերը` ընտրողի հետ գործ անելիս, պետք է ասեն` այդ հարցին ի՞նչ լուծում պետք է տան, պետք է ասեն` Ղարաբաղի հարցը լուծե՞նք։ Դա ռեալ չէ։ Հասարակությունն էլ լուծման բոլոր տարբերակները մերժել է։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Տիկին Սեդրակյան, ասում եք, որ հասարակությանն ուղղված պարզ ուղերձ պետք է լինի. հիմա որոշ քաղաքական ուժեր սկսել են նման պարզ ուղերձներ հնչեցնել, ասենք, ամենացավոտ խնդիրներից մեկի` բանակի հետ կապված (որ անթույլատրելի է առաջնագծում ժամկետային զինվորականների ծառայությունը, և, որ առաջնագծում պետք է ծառայություն իրականացնեն պայմանագրային զինվորականները), մեկն էլ` որպես նախընտրական խոստում, կհայտարարի` կարմիր գծերը կվերացնեմ, այդ ուղերձները կարո՞ղ ենք համարել գաղափարական։

Անուշ Սեդրակյան.- Ոչ, այս ուղերձները տակտիկական են, այլ ոչ` ստրատեգիական։ Պարզ ուղերձ ասելով` նկատի ունեմ` պետականաշինության սիստեմի սկզբունքի հայտնաբերման ուղերձը։ Եվ, ընդ որում` այդ ուղերձը պետք է ոչ միայն քաղաքական գործչից դեպի հասարակություն գնա, այլ նաև հասարակությունից պետք է հետ գա` դեպի քաղաքական գործիչ։ Հայերի կրթական մոդելը կառուցվել է երեք հիմնասյուների վրա` կորուսյալ հող, եկեղեցի և հայկական ավանդապաշտական ընտանիք։ Այսօր այդ երեք համակարգերը բավարար չեն պետություն կառուցելու համար։ Հայ հասարակությունն ընդունել է կոռուպցիան, և այդ իսկ պատճառով` հակակոռուպցիոն ոչ մի ուղերձ չի աշխատում։

Քաղաքական գործիչը կարող է հազարավոր հակակոռուպցիոն ուղերձներ հղել հասարակությանը, հասարակությունից յուրաքանչյուր 100-ից 99 հոգին կոռուպցիային դեմ է, որովհետև ինքն այդ կոռուպցիային մասնակից չէ։ Այսինքն` քանի որ ինքը երազում է կոռուպցիայի մասնակից լինել, բնականաբար, այդ ուղերձը որպես անկեղծ ուղերձ չի ընդունում ու դրա հետևից չի գնում։ Նման ուղերձն անկեղծ չի կարող ընդունել քաղաքացին, եթե անգամ այդ ուղերձը հնչեցնում է ամենաազնիվ մարդը։ Թող փորձի հիմա մի քաղաքական գործիչ ասել, որ, օրինակ, արգելելու է եկեղեցու գործունեությունը, և կտեսնեք, թե ինչպիսի կոնսոլիդացիա կլինի հասարակության մեջ, և հասարակական ինչպիսի հետդարձ ալիք կլինի։

Մեր հասարակությունն ադաթային կոնցեպտով դաստիարակված, Հայ Առաքելական եկեղեցու պրիորիտետն ընդունող, միացյալ Հայաստան պատկերացնող հասարակություն է։ Ի դեպ, ինձ համար ապշեցուցիչ է, որ ժողովրդի ստեղծած բոլոր իրական էպոսների հերոսները, այսինքն` մարդիկ, որոնք մասնակցում են հայրենիքի ազատագրմանը, հայրենիքի պաշտպանությանը, նրանք բարձր մի անուն ունեն` Պայծառատես, Մեծ և այլն։ Միայն հայկական հանրամատչելի գիտակցությունն է հայ ժողովրդի ազատագրության համար պայքարող հերոսին անվանում Ծուռ։ Մեր պատմական գիտակցության մեջ`  պայքարող մարդու մոտ ինչ-որ մի բան տեղում չէ, ծուռ է…

Աշոտ Խուրշուդյան.- Նախընտրական գործընթացի ամենադժվար փուլը նախապատվություն ձևավորելն է, հասկանալը` ում ես ընտրում։ Մենք ունենք 30% աղքատություն, մենք ծերացող ազգ ենք և ունենք բավականին բարձր թոշակառուների տարիք, ունենք մարդիկ, ովքեր ընտրությունից առաջ են կողմնորոշվում` ո՞ւմ են ընտրելու, նախընտրական պրոցեսին չեն էլ հետևում ու տեղյակ էլ չեն… Եվ այստեղ է, որ հաղորդակցության լրիվ ուրիշ էլեմենտներ են սկսում աշխատել։ Հայաստանում ընտրողների երևի 10 %-ն է, որ հասկանում է` ո՞ւմ է ուզում ընտրել, ու գնում է ընտրելու։ Մենք դա չենք տեսնում, որովհետև ով մասնակցել է ընտրություններին` տեսել է, որ իրար հետևից գալիս են, ասենք, 50 տատիկ ու դառնում են որոշիչ. այդ մարդիկ առօրյա խնդիր են լուծում։ Մեր կուսակցությունները վերևում են, ներքևում ես չեմ տեսնում կուսակցական գործունեություն։

Անուշ Սեդրակյան.- Չէ, ՀՀԿ-ն ու ԲՀԿ-ն լավ էլ ներքևում են, ստորոտներում են, ՕԵԿ-ն էլ` հետը։

«Կուսակցական գործունեությունը նաև զոհաբերություն է պահանջում. հանուն գաղափարի, հանուն ինչ-որ արժեքների` պետք է պատրաստ լինես զոհաբերության: Մեզ մոտ հակառակ պրոցեսն է, մտնում են դրա մեջ, որ ինչ-որ օգուտ ստանան։ Դա առևտուր է»

Աշոտ Խուրշուդյան.- Այո, ճիշտ օրինակ է։ Եկեք աշխարհի փորձին նայենք` ի՞նչ անել նման ասիմետրիայի պարագայում. երբ ստանդարտ լուծումները չեն աշխատում` պետք է ստեղծագործ լուծումներ գտնել։ Ասենք, Մահաթմա Գանդին իր հանրահայտ խարույկը վառեց, բոլորին ասաց` ձեր անգլիական շորերը հանեք` վառեք։ Դա պարզապես խարույկ չէր, դա հաղորդակցություն էր։ Այսինքն, պետք է մտածել` ինչպես քաղաքակիրթ ձևով ներքևներում տեղ հասցնել այն միտքը, ինչը որ ուզում են, բայց դա շատ դժվար աշխատանք է։ Ճիշտ են ասում, որ քաղաքական կուսակցություն չկա, որովհետև կուսակցությունը, կուսակցական գործունեությունը նաև զոհաբերություն է պահանջում, այսինքն` հանուն գաղափարի, հանուն ինչ-որ արժեքների` դու պետք է պատրաստ լինես զոհաբերություն անել։ Մեզ մոտ հակառակ պրոցեսն է, մտնում են դրա մեջ, որ ինչ-որ օգուտ ստանան։ Դա առևտուր է։

Ասում են` մինչև քո` քաղաքացի դառնալը 3 փուլ կա. առաջին, քո` գնորդի շահերն ես պաշտպանում, երկրորդ` հաճախորդի, երրորդ` քաղաքացիական։ Եթե առաջին երկուսը չես կարողանում անել, ապա այն երրորդն ընդհանրապես չես կարող անել։ Մենք գիտենք` Երևանում մարդիկ ինչ-որ չափով իրենց գնորդի շահերը պաշտպանում են, բայց մարզերում մենք անգամ դրան չենք հասել։ Մեզ մոտ մենք ընտրաձայնը դիտարկում ենք ոչ թե` որպես իրավունք, այլ` ապրանք, որը վաճառվում է։ Այսինքն` ամենացածր մակարդակում մենք խնդիր ունենք մարդկանց հետ աշխատելու։

«Այն հասարակությունները, որոնք փիլիսոփայություն չունեն, չունեն նաև քաղաքականություն։ Նրանց շատ հեշտ է ուղղորդել ու նրանց շատ հեշտ է կլանային մակարդակում կուսակցություններով աշխատացնել»

Սաթիկ Սեյրանյան.-  Պարոն Թադևոսյան, ինչո՞ւ կուսակցությունները չեն դառնում այդ սոցիալական լայն շերտերի կամ գաղափարական հոսանքների քաղաքական կամքի արտահայտիչը, արդյոք հասարակությունը շատ ադեկվատ ռեակցիա չի՞ տալիս։ Մենք խոսեցինք տարբեր խնդիրների մասին, բայց, այնուամենայնիվ, հասարակությունը հաճախ շատ ճիշտ է արձագանքում։ Եթե ուղերձը հաղորդողը կամ խոստում տվողը, տվյալ քաղաքական գործիչն ազնիվ չէ, հասարակությունը, կարծում եմ, կնոջ պես է իր ընտրությունը կատարում` վերջին պահին շատ կոնկրետ, իրական գործարքի է գնում, ասում է` «ավելի լավ է` այս պահին սա անեմ, որովհետև ի՞նչ իմանամ` հետո իր խոստումը կկատարի՞, թե՞ չէ»։ Խոսեցինք էլիտայի մասին։ Ասել, թե Հայաստանում չկա միջին խավ կամ կրթված խավ, էլիտա` սխալ է, կա, բայց շատ պասիվ և անտարբեր են, միգուցե ինչ-որ դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակներում ժամանակ առ ժամանակ ակտիվանում են, բայց հիմնականում շատ պասիվ են, անտարբեր են։ Հաճախ նրանց համար ավելի հեշտ է հրաժարվել ինչ-որ բանից, ասել` «լավ, կգնամ ինչ-որ երկրում իմ բախտը կգտնեմ», քան որևէ բան փոխել այստեղ` տեղում: Կարելի է ասել, որ ներքևի շերտն ավելի շատ է պայքարում իր ամեն օրվա համար և չի զիջում դիրքերը։

Աղասի Թադևոսյան.- Ինձ թվում է, որ մարդիկ և քաղաքական ուժերը շատ բալանսավորված են։ Հասարակությունը շատ ադեկվատ է այն առումով, որ շատ էական է, թե դու ինչ խնդիրներ ունես։ Մարդիկ կոռուպցիան ոչ միայն հանդուրժում են, այլ դա իրենց սոցիալական կյանքի պրակտիկաներից մեկն է, այդպես են ապրում։ Ազգագրական իմ պրակտիկան թույլ է տալիս ինձ շատ կոնկրետ բաներից խոսել։ Երբ մարզերում մարդուն ժամկետանց ապրանք են վաճառում, ինքը չի տանում հետ տալիս խանութին, որովհետև համարվում է, որ դա ամոթ է` ի՞նչ կմտածեն, կխոսեն մարդիկ։

Այսինքն` սեփական իրավունքի իրացման տարրական հետևողականությունը նաև գալիս-հատվում է սոցիալական նորմի հետ, ու այդտեղ մարդը պետք է որոշի` ինքը սոցիալակա՞ն առումով է շարժվում, թե՞ շարժվում է իրավունքի խնդրով։ Հարց է առաջանում` այդ դեպքում ե՞րբ է իրավունքն աշխատելու։ Իրավունքը բոլոր հասարակություններում չէ, որ աշխատում է, որովհետև իրավունքն աշխատում է միայն այն հասարակություններում, որոնք իրենց առջև բարդ խնդիրներ են դնում և, հետևաբար, իրենց անհրաժեշտ են մեխանիզմներ, որպեսզի այդ բարդ խնդիրների լուծմանը ծառայեն։ Իրավունքն այնպիսի մեխանիզմ է, որն աշխատում է դիֆերենցված հասարակությունում հարաբերությունների կազմակերպմանը։ Դիֆերենցված ասելով` նկատի ունեմ` տարբերակված, երբ հասարակությունն ինքն իր մեջ կարողանում է ռացիոնալ մոտենալ իրենից տարբերվողներին։

Մեր հասարակության մեջ, երբ մեկը մի քիչ տարբերվող է լինում, մենք շատ իռացիոնալ մոտեցում ենք ունենում, սկսում ենք դրան էմոցիոնալ մոտենալ։ Ասենք, երկար մազերով տղային տղամարդկային, թաղային միջավայրերը միանգամից դնում են կանացի նշանի կամ սեռական փոքրամասնության նշանի տակ, պիտակավորում են, ու առաջանում է խնդիր։ Նման արգելքները խանգարում են նաև իրավունքը որպես մեխանիզմ ընկալելուն ու շատ բարդ խնդիրներ քո առաջ դնելուն։

Հարց է առաջանում` ե՞րբ են առաջանում այդ բարդ խնդիրները, և ո՞ր հասարակությունները կարող են իրենց առաջ բարդ խնդիրներ դնել։ Այն հասարակությունները, ովքեր ժամանակակից պետություն կառուցելու խնդիր են դնում իրենց առաջ, իսկ ժամանակակից պետություն կառուցելու խնդիր դնել` նշանակում է` ունենալ մեծ գաղափարներ, ինչպես, օրինակ, հավասարության գաղափարը, ազատության գաղափարը, որոնք մեր հասարակության համար ծիծաղելի ինչ-որ վերացարկումներ են։ Ամերիկյան հասարակությանը հայերն ասում են` բութ են, հիմար են, բայց երբ դուք շփվում եք այդ մարդկանց հետ, կապ չունի` իրենք որքան գիրք են կարդացել, իրենք ունեն կողմնորոշիչներ, և այդ կողմնորոշիչներն իրենց արժեքներն են, ու մարդու ինդիվիդուալիզմն իրենց մոտ արժեք է, և դա դուք զգում եք ամեն քայլափոխի։ Իսկ դա գալիս է մեծ գաղափարից, ազատության խնդրից։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ո՞վ պետք է ձևակերպի այդ գաղափարը։

Աղասի Թադևոսյան.- Դրանք ձևակերպում են էլիտաները, և մենք ունեցել ենք այդ ձևավորման պրոցեսը։

«Իշխանությունները թաղային հեղինակությունների, այդ տղերքի միջոցով լուծելու են իրենց ձայների խնդիրը, միևնույն ժամանակ` չեզոքացնելու են այլ կուսակցություններին»

Սաթիկ Սեյրանյան.- Էլիտա ասելով` նկատի ունեք նաև քաղաքական ուժերի՞ն։

Աղասի Թադևոսյան.- Երբ Եվրոպան հասավ այդ գաղափարների ձևավորմանը, իրենք մոտ 400 տարի փիլիսոփայություն են ստեղծել։ Այսինքն` իրենց բոլոր փիլիսոփաները խոսել են դրա մասին։ Իրենք խոսել են այն մասին, թե ինչպես է մարմինը պայմանավորում սեփականության իրավունքը։ Մարդիկ հատորներով գրել են այդ մասին։ Նման գաղափարներն ինտելեկտուալ էլիտաներն են քննարկել։ Խնդիրն այն է, որ, երբ հետադարձ հայացքով նայում ենք Հայաստանի անցումային շրջանին, նկատում ենք, որ խնդիրները դրվել են մի քանի հարթություններում` շուկայի ազատականացում, քաղաքական համակարգի դեմոկրատականացում, բայց որևէ մեկը խնդիր չդրեց, թե մենք, հրաժարվելով Խորհրդային Միության շրջանի այդ սոցիալիզմի հավասարության գաղափարից, ի՞նչ մեծ գաղափար ենք դնում այս հասարակության կառուցման հիմքում, ո՞րն է լինելու տրանզիցիայի հիմքը, և ինչպե՞ս ենք մենք, այդ գաղափարը վերածելով միկրոպատումների, մարդկանց կյանք մտցնում, որպեսզի այդ պատումներն աստիճանաբար հակակշռեն այդ արյունակցականության պատումին, ախպերության պատումին։

Նայեք` ինչպիսի հարաբերություններ են մեր Ազգային ժողովում տիրում։ Մեկ-մեկ ես կարդում եմ այդ մարդկանց հարցազրույցը, թվում է` շատ պատվելի պատգամավոր է, մեկ էլ տեսնում ես` հեռախոսով մյուսի հետ խոսելով` ասում է` «մեր ախպերն ա»։ Այս պարագայում ես շատ դժվարանում եմ լուծումներ գտնել, ես նախորդ անգամ էլ մի զրույցի ժամանակ ասացի, որ ես Հայաստանում լուծում չեմ տեսնում ու հիմա մնում եմ այդ կարծիքին։

Աշոտ Խուրշուդյան.- ԱՊՀ երկրների հետ համեմատած` մենք ահագին առաջ ենք։

Աղասի Թադևոսյան.- Հարցն այստեղ համեմատությունը չէ, այլ այն, թե արդյոք դու քո ներսում ունե՞ս այդ որակը և հնարավորությունը` հասարակության մեջ։ Որպեսզի կառուցենք ժամանակակից հասարակություն, մենք պետք է ունենանք փիլիսոփայություն։ Այն հասարակությունները, որոնք փիլիսոփայություն չունեն, չունեն նաև քաղաքականություն։ Նրանց շատ հեշտ է ուղղորդել ու նրանց շատ հեշտ է կլանային մակարդակում կուսակցություններով աշխատացնել… Վստահ եմ, որ ընտրություններում ՀՀԿ-ն ու ԲՀԿ-ն ընդդիմությանը ջախջախելու են։

Սաթիկ Սեյրանյան.– Ովքե՞ր են Ձեր նշած ընդդիմությունը։

Աղասի Թադևոսյան.- «Քաղաքացիական պայմանագիրը», «Լուսավոր Հայաստանը», որոնք մի քիչ ավելի ընդդիմություն են, քան, օրինակ, «Բարգավաճ Հայաստանը»։ Իշխանությունները ստեղծեցին ռեյտինգային ցուցակների մեխանիզմը, որտեղ առաջադրելու են իրենց թաղերի հարց լուծողներին, որոնց մեծ մասը չեն դառնալու ԱԺ պատգամավոր, բայց այդ տղերքի միջոցով իրենք լուծելու են իրենց ձայների խնդիրը, միևնույն ժամանակ` չեզոքացնելու են այլ կուսակցություններին։

Սաթիկ Սեյրանյան.-  Ինչևէ, շուտով բոլոր քաղաքական ուժերը ներկայանալու են, բոլորը խոսելու են ընդդիմադիրի դիրքերից, նոր դաշինքներ են ստեղծվում… հասարակությունն ինչպե՞ս տարբերի ընդդիմադիրը ոչ ընդդիմադիրից, ծրագրերում ինչի՞ն ուշադրություն դարձնի, ինչո՞վ առաջնորդվի այս ընտրապայքարում։

Տիգրան Հակոբյան.- Ընտրությունը պետք է կատարի ոչ թե ընդդիմադիր-դիմադիր ուժերի միջև, այլ քաղաքական ուժերի միջև։ Մենք մեծ առումով անելիք չունենք։ Ինձ թվում է` մենք մեզ որպես ազգ` գերագնահատում ենք։ 25 տարին այս գավառական, հին էպոսների, կարծրատիպերի վրա մեծացած ազգը չի կարող անկախությունից 25 տարի անց անցնել բարձր, իդեոլոգիական մակարդակի։ Ես հավատում եմ, որ Հայաստանի օրհասական պահերին Հայաստանի հավաքական միտքը ձգտում է, և գործելակերպը միավորվում է…. եթե մենք մեզ բոլորիս լսենք, ապա այս ազգը պետք է գնա ու վերանա` իր պետության հետ միասին։ Այդպես չի կարող լինել, բայց որևէ դեղատոմս չունեմ։

Արմեն Մինասյան.- Համամիտ եմ, որ պետք է փիլիսոփայական միտք, ինտելեկտուալ դիսկուրս, բայց պրոգրեսիվ մարդկությունն անցել է այդ ճանապարհը, և բոլորն ունեն հնարավորություն։ Հարավային Կորեայի փորձն իսկապես շատ ուսանելի է, կարելի է ուսումնասիրել, հասկանալ։ Կարծում եմ` էվոլյուցիոն առումով մենք բավականին լուրջ առաջընթաց ունենք։ Հատկապես, եթե համեմատենք 1994 թվականից հետո Հայաստանի Հանրապետությունը և հիմա, հսկայական որակական տարբերություն կա, և պետք չէ դա ժխտել, ուղղակի պետք է ներսից օրակարգ ձևավորել` քաղաքացիական օրակարգ, և քաղաքական համակարգում փորձել ստանալ լուծումներ։ Խնդիրներ ձևակերպելիս` քաղաքացիական հասարակությունն ամենակարևոր օղակն է, բայցև պետք է ազատվենք դրսից բերված շաբլոնային օրակարգից և ձևակերպենք մերը։

«Հայաստանում քաղաքական էլիտան փոխվում է»

Արմեն Մազմանյան.- Նախ` հասարակությանը պետք է խորհուրդ տամ, որ հավատա ինքն իրեն, ցանկացած փոփոխություն հենց ինքը պետք է անի, չվաճառի ձայնը, կատարի անկեղծ ընտրություն, չխուսափի ընտրելուց, և կարծում եմ` առողջ օպտիմիզմը մեզ, ամեն դեպքում, պետք է։ Եթե պեսիմիզմով առաջնորդվենք, գտնում եմ` ոչ մի բանի չենք հասնի։ Շատ ենք խոսում էլիտաների մասին, իսկապես քաղաքական որոշումները, ստրատեգիան որոշվում է քաղաքական էլիտաների մոտ, ցավոք սրտի, մեր հասարակության մեջ մեր ինտելեկտուալ էլիտան այնքան ուժեղ չէ, որ կարողանա ազդեցություն ունենալ քաղաքական էլիտայի վրա։

Մենք թերագնահատում ենք այն, թե ինչպես է քաղաքական էլիտան ինքը փոխվում։ Ինձ թվում է, որ սիգնալներ կան` տեսնելու, որ քաղաքական էլիտան փոխվում է։ Շատ կարևոր գործոն է այն, որ այսօր մեր հասարակությունը շատ է շփվում դրսի հետ, մենք բաց հասարակություն ենք այդ առումով։ Մենք շատ ներհոսք ունենք սփյուռքից, պրոգրեսիվ իդեաներով մարդիկ են գալիս, մենք թերագնահատում ենք այն, թե այդ մարդկանց կրիտիկական մասսան ինչ-որ կարևոր պահի ինչ դեր կարող է ունենալ։ Փոփոխությունն այնպես տեղի կունենա, որ մենք չենք էլ նկատի։ Որոշ բաներ արդեն փոխվել են, մենք միգուցե չենք գնահատում կամ թերագնահատում ենք։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Կառավարության փոփոխություննե՞րը նկատի ունեք։

Արմեն Մազմանյան.- Դա սիգնալ է ինձ համար, որ հենց գործող իշխանությունը փոփոխությունների է ենթարկվում։ Ես այդտեղ որոշակի դրական տենդենցներ տեսնում եմ։

«Պետք է պրոգրեսիվ պետության գաղափարը դնել պետականաշինության մեջ և դա հասարակության համար դարձնել ընդունելի»

Աղասի Թադևոսյան.- Ես չեմ ձևակերպում իմ մոտեցումը` որպես պեսիմիզմ, այլ` որպես օբյեկտիվիզմ, ռեալիզմ։ Այս ընտրությունները տանուլ տված ընտրություններ են, փաստը մնալու է այն, որ այս ընտրությունները, եթե ավելի չվատացնեն իրավիճակը, չեն լավացնելու։ Եթե ընդդիմությունը չի կարողանում նոր գաղափարներ առաջադրել, ինքը գոնե գործող քաղաքական վեկտորները փոխելու այլընտրանքներ պետք է առաջարկի, իսկ այսօր ես չեմ տեսնում դա։ Ամենակարևոր բաներից մեկն է, թե ինչպե՞ս են իրենք տեսնում պետության առաջիկա 5 տարիների վերափոխումը, ի՞նչ ծրագրերի միջոցով կարող են դա անել։ Այդ ծրագիրը ենթադրում է, որ իրենք նաև պետք է ցույց տան այն մարդկային ռեսուրսները, որն այդ կուսակցությունը կամ այդ դաշինքն ունի, և կարող է հաղթելուց հետո` որպես նախարարներ, բաժնի վարիչներ և այլն նշանակի։ Ինքը պետք է ցույց տա այն ֆինանսական ռեսուրսները, որի միջոցով պետք է այդ խնդիրները լուծվեն։ Այսօր որևէ քաղաքական ուժ պատրաստ չէ նման ռեալ ծրագրերով հասարակությանը ներկայանալ։ Պետք է պրոգրեսի գաղափարը դնել պետականաշինության մեջ և դա հասարակության համար դարձնել ընդունելի։ Ցանկացած մեկը, որը փորձում է ընդդիմություն ներկայանալ, պետք է այսօր ստրատեգիական խնդիր դնի, պետք է փորձի գաղափարներ ունենալ ու հասարակությանը վարժեցնել այդ գաղափարներին։

Բացի այն, որ այսօր գոյություն ունի ՀՀԿ-ին և ԲՀԿ-ին ձայն տվող մի ստվար զանգված, գոյություն ունի նաև մի ստվար զանգված, որ ասում է` չի գնալու ընտրության, իմաստ չի տեսնում։ Այդ մարդիկ սպասում են մի ուժի, որն իմաստ կունենա։ Մեր ընդդիմությունը դեռևս խեղճ ընդիմություն է, թույլ ընդդիմություն է։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Եվ դա միայն ֆինանսներով չի պայմանավորված։

Աղասի Թադևոսյան.- Իհարկե, ֆինանսները կարևոր են, բայց այստեղ ավելի կարևոր է մշակութային կապիտալը, այսինքն` այն իդեաները, որ իրենք կարող են իրենց միջից դուրս հանել ու կարող են համոզիչ կերպով դրանք գեներացնել։ Ընդդիմությունն այսօր խոսում է գրեթե նույն լեզվով և հռետորաբանությամբ, ինչ իշխանությունը, դրա համար ինքը կպարտվի, դրա համար ինքը պետք է փոխի իր բառապաշարը և գլխավոր մտքերը։ Ինքն իմաստ պետք է փորձի դնել պետության մեջ։ Մեր պետությունն այսօր իմաստ չունի։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Խուրշուդյան, կա՞ վտանգ, որ հետընտրական պրոցեսները կարող են բերել «Սասնա ծռեր-2» իրավիճակի, որի մասին տեսակետները նաև այդ քաղաքական միավորը ներկայացնող անհատների կողմից են արդեն նետվում ասպարեզ, ու ի՞նչ պետք է անել, որ չկանգնենք դրա առաջ։

Աշոտ Խուրշուդյան.- Հայաստանում շատ հեշտ է` տակից վերև գնալ, որովհետև այդ միջին օղակն այնքան նեղ է, որ գրեթե գոյություն չունի, իսկ նման մոդելներում շատ հեշտ է հեղափոխություն լինում։ Հայաստանն ինչ-որ իմաստով այդ վիճակում է։ Հայաստանում որպեսզի ցանկացած խնդիր բարձրաձայնվի, պետք է ըմբոստանաս, ցույց անես։ Մինչդեռ բարդ խնդիրներ լուծող պետություններում կան տարբեր հարթակներ խնդիրների լուծումը գտնելու և առաջ տանելու։ Հայաստանում այդ ճանապարհը չկա, փակ է, մինչև ժողովուրդը չի բողոքում, ոչինչ չեն փոխում։ Այսինքն` մենք պետք է մտածենք` ինչպես ստեղծենք այդ մեջտեղի դաշտը, որը դառնա և՛ ամորտիզատոր, և՛ ֆիլտր։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ընտրություններով դա հնարավո՞ր է։

Աշոտ Խուրշուդյան.- Ընտրությունները դրա կարևոր մի տարրն են։ Մեր քաղաքական մշակույթում դեբատների մշակույթ ընդհանրապես չունենք։ Ամեն մեկն առանձին իր մեգաֆոնով իր ասածն է ասում, բայց իրար հետ աշխատում են չխաչվել, այնինչ այդ խաչվելը շատ կարևոր է։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Մելիք-Շահնազարյան, Սփյուռքում գործող կառույցները կամ անձինք կարո՞ղ են ինչ-որ ազդեցություն ունենալ ընտրական պրոցեսների վերջնարդյունքի կամ վերահսկողության վրա։

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան.- Ես կարծում եմ` նրանք կարող են ազդեցություն ունենալ ընդամենը մթնոլորտի վրա, թե ինչ մթնոլորտում կարող են տեղի ունենալ հետընտրական պրոցեսները։ Արդեն իսկ տեսնում ենք, որ դիսկուրսն այդ ուղղությամբ է ընթանում։ Այսինքն` մարդիկ, որոնք մինչ ընտրությունը տևական ժամանակ ամեն ինչ չեն արել, որ այդ ընտրական գործընթացն անցնի` ինչպես դա ընդունված է քաղաքակիրթ հասարակություններում, ընտրության օրը չեն կարող ազդել ու ստանալ ցանկալի արդյունքեր։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Աշխարհահռչակ երաժիշտ Սերժ Թանկյանը, օրինակ, ինչպե՞ս պետք է Սարիթաղցի Վլեին (պայմանական,- խմբ.) առնվազն դեմքով ճանաչի ու վերահսկի ընտրությունները։

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան.- Մենք շատ ենք ուզում ունենալ դասագրքային հասարակություն։ Երբ Անուշ Սեդրակյանն ասում է` մենք չենք ունենալու դասական քաղաքական կուսակցություններ, համաձայն եմ, բայց եթե մի հասարակության մեջ 1+1 միշտ 2 չէ, այլ ուրիշ թիվ է ստացվում, ուրեմն` չի նշանակում, որ դա սխալ է, այլ նշանակում է, որ այլ իրականության հետ գործ ունենք, ինչի հետ պետք է հաշվի նստենք, և նույնիսկ Սարիթաղցի Վլեն կամ Ռոբերտ Աբաջյանը, որն էլի «լավ ախպեր» էր, ինքն ինչ-որ մի տեղ դրսևորվեց ու նպաստ բերեց ինչ-որ մի կարևոր խնդրի լուծմանը։ Մենք պետք է հասկանանք մեր հասարակության յուրահատկությունները և մեզ համար իդեալական վիճակ ստեղծենք` հենվելով նաև այդ իրականության, մեր առանձնահատկությունների վրա։ Մարդկանց պետք է խորհուրդ տալ` ընտրությունների ժամանակ զերծ մնալ արտաքին ազդեցություններից, գտնել կուսակցությունների մեջ այն մեկ կետը, որ իրենց հոգեհարազատ է, և ձայնը տալ նրան ու իմանալ` ինչի համար են իրենց ձայնը տվել, որովհետև մեզ մոտ մարդն ընտրում է, բայց չի հասկանում` ինչի՞ համար է իր ձայնը տվել։

Թևան Պողոսյան.- Ողջունելի էր Սահմանադրության 16-րդ կետի ամրագրումը, որով պետությունը դրական պարտավորություն է ստանձնել` բարեգործությունը խրախուսել, որպեսզի օգնի քաղհասարակության տարբեր ինստիտուտներին ինքնաֆինանսավորման հարատև միջոցներ ապահովելու, ինչը նշանակում է` այն օրը, երբ հասարակությունը կսկսի ինքը վճարել մեր քաղհասարակության ինստիտուտներին, այն ժամանակ ինքը սկսելու է պատվիրատու դառնալ, եթե` ոչ, միշտ դրսից մեկը գալու է, պատվիրելու է, դրա համար կլինեն գրանտներ, դոնորներ, բոլորն ակտիվ կլինեն։ Կլասիկ տարբերակը` «Էլեկտրիկ Երևանը» կամ «Դեմ եմ» շարժման խնդիրն էր, եկան, հասան ինչ-որ մի բանի փոփոխության, բայց այն օրը, երբ պետք է հավաքվեին, աուդիտի գլխին կանգնեին, հետևեին, վերահսկեին` դա չարեցին։ Մենք պետք է հասկանանք, որ քաղհասարակությունը չի կարող լինի ինստիտուտ, դա հարաբերություններ են` հասարակ բնակչի ինչ-որ ինստիտուտի միջոցով` մինչև որոշում կայացնողները։ Այս կապը հենց այդպես է ձևավորվում, որովհետև այս ներքևի մարդը գիտի, որ ինքը կարող է այս ինստիտուտի միջոցով ազդել այս կամ այն հարցերի վրա, իսկ ինքը գիտի, որ առանց այս ինստիտուտի` ինքը չի կարողանա ազդել։ Մինչև այդ կապը չձևավորենք, ու այն չդառնա կենդանի երևույթ, մենք միշտ ունենալու ենք խնդիր, թե ինչպես մեսիջները փոխանցենք։

Միգուցե սփյուռքը կգա, կօգնի հենց իրենց օրինակով` ասելով, որ Սերժ Թանկյանի նման մարդը և ուրիշները թողել են իրենց գործը, էլ փող չեն աշխատում… Այդ զոհաբերության իմաստը կբերեն, ցույց կտան, նույնիսկ կարող է Սարիթաղցի Վլեից էլ ծեծ ուտի, ոստիկանից էլ ծեծ ուտի, բայց… Ի վերջո, չմոռանանք` երբ մեր տեղի երիտասարդ դիտորդները և լրագրողները պատրաստ էին ծեծ ուտելու, մենք սկսեցինք ունենալ փոփոխություններ` արդյունքների վրա ազդելով։ Իմ պատկերացմամբ` իրականությունն այնպիսին է, որ առնվազն 2018 թվականին մենք կարող ենք ունենալ ավելի ինտենսիվ ռազմական գործողություններ։

Հետևաբար` ընտրություններում որևէ կուսակցության դեպքում ինձ համար չափանիշ է լինելու այն հարցի պատասխանը, թե ինչ ես դու անելու, որպեսզի 2018 թվականին Հայաստանի Հանրապետությունը և Արցախի Հանրապետությունը պատրաստ լինեն պատերազմի։ Ես ուզում եմ հասկանալ` քաղաքական ուժերի մոտ այս իրավիճակը գնահատվա՞ծ է, թե՞ ոչ։ Միայն այդ ժամանակ ես կհասկանամ, որ խոսում եմ իրական քաղաքական ուժի հետ։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Տիկին Սեդրակյան, Դուք հեռացել եք քաղաքական մի ուժից, որը գոնե հայտարարությունների մակարդակով ասում էր, որ արևմտամետ կողմնորոշում ունեցող քաղաքական ուժ է։ Հասարակության մի հատված փորձում է այդպես կողմնորոշվել, թե որն է արևմտամետ` գոնե որպես այլընտրանք ռուսամետ կողմնորոշում ունեցողներին։ Նման ընտրությունը ճի՞շտ է, թե՞ արհեստական է։

Անուշ Սեդրակյան.- Նման ընտրությունն արժեքային համակարգի առումով շատ հստակեցված է, կողմնորոշիչ ու պարզ է։ Մեր իրավիճակի համար դա իրատեսական չէ։ Հայաստանն արևմտամետ միջազգային հանրության համար խնդիր ունի երևալու ժողովրդավար երկիր (ոչ թե լինելու), որպեսզի գրանտ, օգնություն գա։ Այդ ֆոնի վրա` երբ Սարիթաղցի Վլեն և մյուսները վերցնում են բոլոր ձայները ՀՀԿ-ի և ԲՀԿ-ի համար, մտնում է հետևյալ ստվերային բաղկացուցիչը։ Ստվերային գործընթացով իշխանությունն ընդդիմությանն ասում է` ես քեզ տալիս եմ, նվիրում եմ, գրում եմ «N» տոկոսի ձայն, որը դու ի զորու չես վերցնելու, ես քեզ նվիրում եմ` դարձնելով քեզ գործիք ֆիկտիվ ժողովրդավարության գործընթացում։

Կեղծվում է ամենակարևորը` արժեքային համակարգի հասանելիությունը ժողովրդին։ Այսինքն` ցայսօր մենք չգիտենք, չենք պատկերացնում արևմտամետ և ռուսամետ հարաբերակցությունը հայ հասարակության մեջ։ Կարող է` ունենք անհատներ, որ կրում են այդ արժեքները։ Ասենք, մենք երկար ժամանակ հաշտվել էինք այն մտքի հետ, որ Պարույր Հայրիկյանն արևմտամետ կողմնորոշում ունի, բայց այս օրերին տեսնում ենք, որ նա հանկարծ միավորվում է ռուսական կողմնորոշման ամենամեծ ապոլոգետի հետ և ասում է, որ` «ես պատրաստվում եմ փոփոխություններ անել»։ Դա արդեն նշանակում է, որ դիսկուրսը քաղաքական մակարդակի վրա քայքայվում է։

ԱՆԻ ՔԵՇԻՇՅԱՆ
ՌԱԶՄԻԿ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ
Լուսանկարները` «168 Ժամի»