«Սերը, սեքսուալությունը կանացի մարմնում է ամփոփված». Սկանդալային կինոռեժիսորը Հայաստանում է

«Ոսկե ծիրան» ամենամյա 10-րդ միջազգային կինոփառատոնի շրջանակներում երևանյան հանդիսատեսի կողմից մեծ արձագանք ստացավ ավստրիացի կինոռեժիսոր Ուլրիխ Զայդլի եռերգությունը՝ «Դրախտ. Սեր», «Դրախտ. Հավատ», «Դրախտ. Հույս»: Ընդհանրապես Զայդլը համարվում է եվրոպական ամենասկանդալային ռեժիսորներից մեկը, որովհետև նրա ֆիլմերը հանդիսատեսի կողմից հակասական են ընդունվում՝ քննադատվում են, բայց միևնույն ժամանակ՝ հետաքրքրություն են առաջացնում հեղինակի աշխատանքների նկատմամբ: Ոմանք ռեժիսորին մեղադրում են մարդատյացության մեջ, իսկ ոմանք էլ՝ գովաբանում են հումանիզմի համար: Ու. Զայդլը եվրոպական շուկայում գնահատվում է իր համաձակության շնորհիվ. խոսքը ոչ թե ֆիլմերում գերակշռող բաց տեսարանների մասին է, այլ թեմաների ընտրության, որոնք, որքան էլ կենցաղային լինեն, իրական, այդքան էլ կտրված են առօրյա կյանքից: Արդեն մի քանի օր ավստրիացի կինոռեժիսորը Երևանում է: 168.am-ի բացառիկ հարցազրույցը Ուլրիխ Զայդլի հետ:

– Ձեր եռերգության հերոսները կանայք են: Ձեր կարծիքով՝ կին–դրախտ կա՞պ գոյություն ունի, թե՞ պատահականություն է միայն, որ Ձեր ֆիլմերում հենց կինն է դրախտ փնտրում: 

– Ես բազմիցս նշել եմ, որ դրախտի փնտրտուքը կանանց համար սիրո փնտրտուք է: Իսկ սերը, սեքսուալությունը կանացի մարմնում է ամփոփված: Ժամանակակից կանայք հաճախ գլամուրի զոհ են դառնում, ու գլամուրային ստանդարտներից դուրս որևէ երևույթ նրանց համար այլևս դրախտային կյանքից դուրս է մնում: Իմ հերոսները հենց այդպիսին են: Նրանք չեն զգում, չեն շոշափում իրենց ներքին աշխարհի ու մարմնի հետ կապը… Իրենց հասարակությունից դուրս են համարում: Իմ հերոսներն «ազատ» են նրանով, որ իրենց բարդույթները հրապարակային ներկայացված են… Այս կանայք գեղեցկության մարմնավորում չեն, բայց իրենք պայքարում են այդ հասկացության ընկալման դեմ: Եվ ամենակարևորն այն է, որ նման մարդիկ շատ են… Նման կանայք ոչ միայն իմ հանդիսատեսի շարքերում կան, այլև՝ ամբողջ աշխարհում:

– Իսկ որքանո՞վ են Ձեր հերոսներն ազատ նկարահանման հարթակում: Իմպրովիզների հնարավորություն նրանց տրվո՞ւմ է:

– Նկարահանման աշխատանքի ընթացքում շատ բաներ, որոնք նախօրոք պլանավորված են եղել, փոխվում են: Ազատ են ոչ միայն դերասանները, այլև՝ աշխատանքային խումբը: Ինչ վերաբերում է հենց դերասանական խմբին, ասեմ, որ նրանք իրենց տեքստին ծանոթանում են հենց նկարահանման հարթակում՝ դրանով իրենք ազատ են ստեղծագործելու, որովհետև ժամանակ չեն ունենում անգիր սովորել տեքստը: Կարելի է համարել, որ սցենարը հանպատրաստից է լինում՝ ծրագրված ոչինչ չկա: Ես մեծ ուշադրություն եմ դարձնում դերասանի ընտրությանն, ու այս հարցում, հավատացեք, ես բծախնդիր եմ:

– Ավստրիական ֆիլմերը վերջին տարիներին լավագույններից են համարվում Եվրոպայում: Ձեզ ինչպե՞ս հաջողվեց զարգացնել կինոարտադրությունը:

– Մենք շատ փոքր երկիր ենք ու, համապատասխանաբար, մեծ գումարներ էլ չունենք: Չնայած այս խնդիրներին՝ մենք ավելի հաջողակ ենք կինոարտադրության ոլորտում, քան Գերմանիան, ինչով ես հպարտ եմ: Ավստրիական ֆիլմերն իսկապես վերջին տասը տարում, ի տարբերություն մեր հարևան երկրների, հաջողակ են: Մեր բախտը բերեց նրանով, որ մշակութային քաղաքականությունը մեզ մոտ հեղինակների վրա է հիմնվում՝ այն ինդիվիդուալ է: Եվրոպական կինոմատոգրաֆի ամենակարևորն տարրն էլ, ինչպես գիտեք, յուրահատկությունն է. ամեն ֆիլմարտադրող իրեն հատուկը պետք է ներկայացնի: Միշել Անագեթի ֆիլմերն, օրինակ, սկզբում ընդհանրապես չընդունվեցին Ավստիրայում, և, եթե նա հնարավորություն չունենար մեկը մյուսի հետևից ֆիլմեր նկարել, վստահաբար, հաջողությունը նրան ընդառաջ չէր գա: Ես օրինակ, ինքս եմ իմ ֆիլմարտադրողը, որովհետև ֆիլմարտադրող-հեղինակ հարաբերությունները միշտ չէ, որ հաջողությամբ են պսակվում, իսկ ես մեծ ազատություն եմ ստանում, չնայած նրան, որ այդ դեպքում սխալվելու ռիսկերն էլ մեծանում են: Եթե ֆիլմն անհաջող է, մեղավոր է ռեժիսորը, իսկ եթե այն հաջողակ է, շահում է ֆիլմարտադրողը՝ գումարի տեսքով: Դրա համար ես ինքս իմ ֆիլմերի արտադրողն եմ:

– Հայաստանն էլ փոքր երկիր է, ու ներդման խնդիր կա: Ձեր տպավորությամբ՝ ինչպե՞ս կարելի է զարգացնել կինոշուկան Հայաստանում:

– Պետք է քաղաքական կամք դրսևորել ու գումարային ներդրումներ կատարել՝ հիմնական շեշտը դնելով երիտասարդ հեղինակների ստեղծագործությունների վրա: Ռեժիսորներին պետք է լիակատար ազատություն տալ՝ սխալվելու, աշխատելու, փորձեր կատարելու, անշուշտ, պետք է նաև լավ սցենարներ գրել: Մարդկանց պետք է հնարավորություն տալ՝ թեկուզ փոքր գումարով, բայց նախաձեռնող լինել: Ես համամիտ չեմ, որ պետք է խոշոր գումարներ ներդնել մի պրոյեկտի մեջ, կամ էլ ամբողջ պետական ռեսուրսն օգտագործել, ասենք, մի գեղարվեստական ֆիլմի վրա: Ուղղակի պետք է ստեղծագործել ցանկացող մարդկանց հնարավորություն տալ, իսկ դրա համար փոքր գումարն էլ բավական է, հավատացեք: Մի կարևոր կետ էլ կա կինոմատոգրաֆի զարգացման համար՝ հեռուստատեսությունն է: Բայց սա ամենևին չի նշանակում, որ ֆիլմերը պետք է նկարել հատուկ հեռուստատեսությամբ ցուցադրելու համար:

Ես լավ ծանոթ չեմ, բայց ֆիլմարտադրության դպրոց կա՞ Հայաստանում: Կրթության հարցն առաջնային պետք է լինի, եթե այն թերի է կամ, առավել ևս, բացակայում է: Երիտասարդները դեռ ուսման տարիքից պետք է արվեստի հետ առնչվեն, տեսախցիկի հետ գործիքի պես չվարվեն, ընդունեն այն՝ որպես կինոմշակույթ: Կարծում եմ, որ իմ թվարկած խնդիրների լուծման պարագայում անգամ կինոմատոգրաֆիան զարգանալ չի կարող, եթե տեղաբնակները հետաքրքրված չեն սեփական ֆիլմերով: Օրինակ՝ Ռումինիան, լինելով աղքատ երկիր, ֆիլմարտադրության մեջ շատ հաջողակ է, որովհետև մարդիկ ապրում են կինոյով:

– Պրոֆեսիոնալ կինոքննադատության փոխարեն, մեզանում հասարակության սուր քննադատություն կա սեփական կինոարտադրության հանդեպ: Ավստրիական կինոն այս փուլն արդեն անցել է: Ձեր գնահատմամբ՝ հասարակության թերահավատությունը հայկական կինոյի հանդեպ օգնո՞ւմ, թե՞ խանգարում է կինոյի զարգացմանը:

– Նոր ֆիլմին պետք է ժամանակ տալ, որ այն մարսվի: Ավստրիայում այդ փուլը տևեց 20 տարի, մինչև ֆիլմարտադրությունը ոտքի կանգնեց: Երբ ես ֆիլմարտադրության մասին դեռ իմ առաջին գիտելիքներն էի ստանում, կարող եմ հավաստիացնել Ձեզ, որ ավստրիական կինոն Ավստրիայում սիրված չէր: Մարդիկ չէին ցանկանում մեր ֆիլմերը դիտել և անգամ լավ աշխատանքները միշտ ստվերվում էին ավստրիական ֆիլմարտադրության վատ համբավի պատճառով: Բացասական էին տրամադրված նաև տեղական կինոքննադատներն ու լրագրողները: Սեփական երկրում մարգարե չի լինում: Իմ ֆիլմերն էլ սիրված չեն եղել Ավստրիայում, ու իմ առաջին հաջողությունները ես գրանցել եմ արտասահմանում: Եվրոպան ինձ գնահատեց: Այն ֆիլմերը, որոնք արտադրվում են Հայաստանում, պետք է մրցունակ լինեն եվրոպական շուկայում, հակառակ դեպքում՝ դրանք կլճանան ու կմնան տեղաբնակ հանդիսատեսի քննադատության տիրույթում, ինչը դրական չէ, մեղմ ասած: Առաջին ֆիլմը, որը ես նկարահանեցի, ավստրիական պրոֆեսիոնալների կողմից չգնահատվեց, նրանք ասացին, որ ես երբեք հաջողություն չեմ ունենա: Բայց արտասահմանյան հաջողությունն ինձ համբավ բերեց:

– Ի՞նչ խորհուրդ կտաք երիտասարդներին, ովքեր իրենց առաջին փորձերն են կատարում այս շուկայում: Միջազգային մակարդակի ֆիլմ նկարելու ի՞նչ բանաձև կա:

– Ֆիլմարտադրության մեջ ճիշտ ու սխալ չկա: Ավստրիայում կա Կինոյի դպրոց, որտեղ ես երկու տարի սովորեցի, բայց դուրս եկա՝ հասկանալով, որ դա իմը չէ: Անխոս, կարելի է գնալ, սովորել, մասնակցել դասերին, հետևել չափորոշիչներին, բայց դա չի նշանակում՝ լինել դրանց գերին: Յուրաքանչյուրը պետք է իր սահմանները որոշի ինքնուրույն: Դաշտում պետք է առկա լինի առողջ քննադատություն՝ սա առաջնային պահանջ է:

– Ի՞նչ պլաններ ունեք ապագայի համար: Հաջորդ աշխատանքը ո՞րն է լինելու:

– Հաջորդ ֆիլմը, որը շուտով կներկայացվի հանդիսատեսի դատին, կոչվում է «Նկուղ»: Այն վավերագրական երանգ ունի, «Դրախտի» նման մեծ չէ: Եթե բովանդակությանը մի փոքր անդրադառնամ, կարող եմ ասել, որ այն ոչ թե կանանց, այլ՝ տղամարդկանց ու նկուղների հետ նրանց կապի մասին է: Նկուղը տղամարդու մի մասնիկն է, եթե կարելի է այդպես անվանել, որտեղ անցնում է նրա ազատ ժամանակը, ձևավորվում  է հոբբին, ստեղծվում են տղամարդկային խոսակցությունները… Միաժամանակ մարդկանց ենթագիտակցության մեջ նկուղները վախի, հանցագործության, մթության, ցավի հետ են ասոցիացվում… Ինչն իմ հերոսների մեջ՝ որպես անհատներ, ներդրվելու է: Ես մտադրություն ունեմ նաև պատմական ժապավեն ստեղծելու, որի իրադարձությունները 200 տարվա պատմություն կունենան: Ֆիլմը կպատմի երիտասարդ տղաների մասին, ովքեր գումարի բացակայության պատճառով կդիմեն հանցագործության:

Տիգրանուհի Մարտիրոսյան, Թոմսոն