«ԱԺ-ում և կառավարությունում գտնվող մարդկանց 90 տոկոսին եվրոպական չափանիշներով կարելի է դատել»

Հարցազրույց ՀՀ ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի
նախկին նախագահ Հովհաննես Իգիթյանի հետ

– Ընդդիմադիր դաշտում վերջերս շատ տարաձայնություններ են նկատվում. «Ժառանգություն» կուսակցությունն ու «Ազատ դեմոկրատները» պառակտվեցին, ՀԱԿ-ում անհամաձայնություններ կան ԲՀԿ-ի հետ կապված: Ո՞րն է այդ անհամաձայնությունների հիմքը:

– Դժվար է մի բանաձևով բացատրել բոլոր այս խնդիրները, քանի որ յուրաքանչյուր դեպք ունի իր դրդապատճառները, իր կոնտեքստը: Բայց, առհասարակ, եթե ընդհանրացնեմ, կարծում եմ, որ շատ մեծ դեր ունի անձնական ֆակտորը, որովհետև Հայաստանում մարդու բնավորության, մարդկանց հարաբերությունների գործոնը մեծ դերակատարում ունի: Ընդ որում, քաղաքակիրթ երկրներում այս գործոնը երկրորդական անգամ երրորդական հարթության վրա է դրված, բայց, ցավոք, ՀՀ-ում սա առաջնահերթ է:

Շատ հաճախ թվում է` ինչ-որ կոնֆլիկտի հիմքում գաղափարական լուրջ անհամաձայնություններն են ընկած, բայց իրականում պարզվում է, որ մարդկանց ինչ-որ խումբ անձնական տարաձայնություններ ունի, ընդհանուր եզրեր չեն գտնում: Մի կարևոր գործոն էլ կա.

ՀՀ-ում հաճախ ընդդիմադիր ուժը համարում է, որ եթե ինչ-որ ուժ իրենց հետ չէ, ուրեմն` լիովին ընդդիմություն չէ: Այսինքն` մտածում են, որ եթե ընդդիմություն լիներ, ապա իր հետ կլիներ: Սա երևի բնութագրեմ` որպես «խանդ»: Այս երևույթը կարելի էր բնական համարել, բայց, ըստ իս, այս հարցում շահողներ, հաղթողներ չեն լինում: Բոլոր դեպքերում նման մտածելակերպի կրող քաղաքական ուժերը վնասում են իրենք իրենց, քանի որ հասարակության մոտ ցանկացած ընդդիմության հանդեպ վստահությունը կորչում է: Սրանով խորանում է այն անվստահությունը, որն առանց այդ էլ խորապես առկա է մեր հասարակության մեջ:

– Ձեր մատնանշած «խանդի» հիմքում ի՞նչն է ընկած:

– Որոշ դեպքերում թվում է` պետք է հաշվի առնել կոնկրետ ընդդիմության քաղաքական ճանապարհը: Մի ուժ ասում է` «դուք ո՞ւր էիք, որ ես արդեն ընդդիմություն էի»: Չեմ կարծում, որ սա պետք է լուրջ գործոն համարել: Կարծում եմ` էական չէ քաղաքական անցյալի ստաժը:

– Ձեր հարցազրույցներից մեկում ասել էիք, թե ՀԱԿ-ի կազմի մեջ մտնող որոշ անդամներ մտավախություններ ունեն` ԲՀԿ-ի հետ ՀԱԿ-ի հարաբերությունների համար: Նշել էիք Պետրոս Մակեյանի, Զոյա Թադևոսյանի, Սոս Գիմիշյանի անունները: Ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ ՀԱԿ-ը չի կարողանում ընդհանուր համաձայնության գալ այս հարցի շուրջ:

– Չեմ կարծում, որ Ձեր թվարկած մարդիկ դուրս են գալիս զուտ ՀԱԿ-ԲՀԿ հարաբերությունների պատճառով: Հավանաբար, ՀԱԿ-ը նախագահական ընտրություններից հետո արդեն անբնական վիճակում էր. չէ՞ որ հնարավոր չէ երկար ժամանակ գտնվել հետընտրական պրոցեսի մեջ և ցանկացած ռազմավարություն կապել հետընտրական զարգացումների հետ: Այս հանգամանքն էլ բերում է այն երևույթին, որ շատ անդամներ, ներկայացուցիչներ չեն տեղավորվում այդ ռազմավարության մեջ, իրենց ավելորդ են զգում ու պարզապես դուրս են գալիս:

Ձեր թվարկած մարդիկ ակտիվ քաղաքական գործիչներ են ու չեն կարող լինել մի տեղ` պարզապես լինելու համար: Նրանք ունեն իրենց տեսակետն ու փորձում են առաջ տանել: Բայց երբ ստեղծվում է մի մոդել, ըստ որի` քո տեսակետն առաջ տանելու մեխանիզմը լավ չի աշխատում, այս մարդիկ լավ չեն զգում իրենց ու դուրս են գալիս ՀԱԿ-ից:

– Քաղաքական մարտավարության փոփոխությունն ու դրանից բխող անհամաձայնությունը ԲՀԿ-ի հետ համագործակցության հե՞տ է կապված:

– Որոշ առումով` այո: Ես տարբեր հայտարարություններ եմ արել` կապված նրա հետ, որ ՀՀ-ում քաղաքական դաշտն այնպիսին է, որ հարուստ մարդը, բիզնեսմենը չի կարող ընդդիմադիր լինել, որովհետև նրան թույլ չեն տա, կպատժեն, մի խոսքով` նա խոցելի է: Բայց հեռանանք իմ այս հայտարարություններից:

Ես ցանկացած համագործակցություն քաղաքական ուժերի միջև համարում եմ հնարավոր, եթե ոչ` բնական, ապա` գոնե հնարավոր: Բայց այդպիսի հարաբերությունները պետք է լինեն բաց: Մենք փոքր երկիր ենք, մեկը մի բան է լսում, մեկը մի բան է տեսնում, և, եթե քաղաքական ուժերի գործունեությունն ընթանում է գաղտնիության շղարշի տակ, այստեղ գալիս են մեկնաբանությունները, որոնք ամեն անգամ չէ, որ իրականությանը համապատասխանում են: Այդ բաց հարաբերությունները ես այստեղ չեմ տեսնում: Ես նույնիսկ, լինելով ՀԱԿ-ի անդամ կուսակցության անդամ, չգիտեմ` ինչ մակարդակի վրա են գտնվում ՀԱԿ-ԲՀԿ հարաբերությունների, համագործակցության վերաբերյալ բանակցությունները:

Կարծում եմ, որ ՀՀ-ում քաղաքական գործիչները, հատկապես` ընդդիմադիր ուժերն ու նրանց անդամները, պետք է բաց աշխատեն: Գոնե սրանով մենք պետք է տարբերվենք իշխանական ուժերից:

– ՀԱԿ-ԲՀԿ հավանական համագործակցության հարցը քննարկվե՞լ է դաշինքի խորհրդում: ՀԱԿ տարբեր ներկայացուցիչներ պարբերաբար այս հարցի շուրջ տարբեր կարծիքներ են հրապարակում, միասնական կարծիք կուսակցությունը չունի:

– Ես չգիտեմ` հարցը քննարկվե՞լ է, թե՞ ոչ, քանի որ ես խորհրդի անդամ չեմ: Բայց կարծում եմ, որ ՀԱԿ-ի թուլությունը, ոչ բնական լինելը նրանում է, որ ՀԱԿ-ն ինքը կուսակցություն չէ: Ինձ թվում է, որ ԱԺ խմբակցությունը պետք է լինի կա՛մ կուսակցության ներկայացվածությունը ԱԺ-ում, կա՛մ առավելագույնը` երկու-երեք կուսակցությունների միավորում: Որոշ դեպքերում կան մարդիկ, ովքեր որևէ կուսակցության անդամ չեն ու ներկայացնում են իրենց անձնական կարծիքը:

Չկա մի կուսակցություն այդ մարդկանց հիմքում, որտեղ այդ կարծիքը ձևավորվի, դառնա հայտարարություն, պաշտոնական տեսակետ: Պատճառը միայն այն է, որ կան տարբեր մարդիկ, որոնք տարբեր կերպ են մտածում, ըստ այդմ` տարբեր հայտարարություններ են անում: Մենք չենք կարող մեղադրել սրա համար, բացասական կամ դրական համարել այս հանգամանքը: Եթե 2008թ. նախագահական ընտրությունները նորմալ անցնեին, ապա 2012թ. ԱԺ ընտրությունները կանցնեին ավելի բնական ձևով, ու մենք կունենայինք նորմալ ԱԺ, որտեղ հասարակությունը համամասնորեն ներկայացված կլիներ:

Այս խորհրդարանը, կարծում եմ, անջատված է հասարակությունից` անկախ նրանից, որ ԱԺ-ում ընդդիմության ներկայությունը կա: ԱԺ-ն գործում է մեկուսացված ձևով, անջատված իրական կյանքից: Շատ հաճախ թվում է` պատգամավորները հուզմունքի տակ կամ բնավորության գծերից ելնելով` մեկը մյուսին պատասխաններ են տալիս, որից ՀՀ-ում ոչինչ չի փոխվում: Ես որոշ ժամանակ առաջ նույնպես առաջ եմ բերել այս փաստը, թե ինչո՞ւ չեմ ուզում լինել այս ԱԺ-ում, և հիմա լիովին համոզվել եմ դրանում. լինել մի տեղ, որտեղ որևէ կերպ, որևէ երևույթի վրա չես ազդում ու պարզապես կրում ես պատգամավորի «բարձր կոչումը»` անընդունելի եմ համարում: Նույնիսկ իրեն մեծամասնություն համարող ուժը որևէ բան չի փոխում:

– Ձեր հարցազրույցներից մեկում նշել էիք, որ ՀԱԿ-ի հիմնական բանաձևն ուղղված է այս իշխանությունների վերացմանը: Ի՞նչ եք կարծում` նախկինում իշխանության մաս կազմող ուժը` ԲՀԿ-ն, կարո՞ղ է օգնել ՀԱԿ-ին` վերացնել իշխանությունը:

– Ես նկատի ունեի, որ ՀԱԿ-ի բանաձևը ոչ թե իշխանության վերացմանն է ուղղված, այլ առկա մթնոլորտի, իշխանության ձևավորմանն ու աշխատաոճի փոփոխությանը: Ես բազմիցս նշել եմ, որ այսօր միայն մեկ բանաձևով գնալ ընտրություններին, հանդես գալ հասարակության առջև, օրինակ` «Սերժ, հեռացի՛ր», շատ քիչ է: Հասարակության զգալի մասը հոգնած ու նույնիսկ զզված է: Բայց գնալ մի ուժի հետևից, որն իշխանությանն ասում է միայն` «հեռացի՛ր»` շատ քիչ է, որ հասարակությունը գնա նրա հետևից: Նախ` ես չեմ տեսնում ԲՀԿ-ի կողմից քայլեր, որոնք կստիպեն ինձ համարել «Բարգավաճին» ընդդիմություն:

Բայց, կրկնում եմ, որ ՀՀ-ում, ցավոք, մոդելն այնպիսին է, որ դժվար է որակել` ընդդիմադի՞ր ես, թե՞ իշխանական ուժ: Եվրոպայում շատ հեշտ է տարբերակել. խորհրդարանում կա մեկ մեծամասնություն, որն իշխանական է, և մնացած փոքրաթիվ ուժերն ընդդիմադիր են: Եվրոպական չափանիշներով փոքրաթիվ ուժն ընդդիմություն է, բայց ՀՀ-ում, ինչպես տեսնում եք, այլ կանոններ են գործում: Չգիտեմ` սա լա՞վ է, թե՞ վատ, բայց այդպես է: Հետաքրքիր է, որ ՀՀ-ում ընդդիմություն է այն քաղաքական ուժը, որը հայտարարում է, թե ընտրությունները կեղծվել են, իշխանությունները Մարտի 1-ի ժամանակ սպանել են մարդկանց ու չեն կրում պատասխանատվություն, և այլն:

– Եթե դիտարկենք նախորդ երկու ամիսները, կտեսնենք, որ ԲՀԿ-ՀԱԿ համագործակցության կոչերը, ինչպես հաստատեցին շատ քաղաքագետներ, ՀԱԿ-ի կողմից են արվում: Ի՞նչ եք կարծում, ո՞րն է սրա պատճառը:

– Չեմ ամաչում ասել, որ ես տեղյակ չեմ ԲՀԿ-ՀԱԿ բանակցություններից: Կա՛մ դրանք շատ գաղտնի են ընթանում, կա՛մ` չկան, միայն ցանկությունների դաշտում են:

– Օրերս ՀԱԿ համակարգող Լևոն Զուրաբյանը հայտարարեց, որ «երբ կան ՀԱԿ-ն ու ԲՀԿ-ն, հատկապես` եթե նրանք համագործակցեն, ապա դա դառնում է այս իշխանության համար մղձավանջ: Եվ հնարավոր է քաղաքական երկու այս խոշոր ուժերի համադրմամբ հասնել Սերժ Սարգսյանի հրաժարականին»: Համամի՞տ եք Լ.Զուրաբյանի հետ:

– Ես չեմ ուզում Լ. Զուրաբյան մեկնաբանել: Լսել եմ նրա ողջ հայտարարությունը: Կարող եմ միայն ասել, որ իր անձնական տեսակետն է, ու տեղ գտած հարցադրումների հետ ես համամիտ չեմ: Հետո ի՞նչ, որ համամիտ չեմ: Նա էլ կարող է ինձ հետ համամիտ չլինել:

– ՀԱԿ-ի ներկայացուցիչների մեծ մասն, ըստ մամուլում հրապարակվող նյութերի, միանշանակ իրենց առաջադրվող թեկնածու են համարում Լևոն Տեր-Պետրոսյանին ու հերքում են կուսակցության այլ անդամների թեկնածության տարբերակները: Իսկ ԲՀԿ-ի անունից մի շարք անուններ են հնչում` որպես թեկնածուներ: Մեր թերթին տված հարցազրույցում ասել էիք, թե ԲՀԿ առաջնորդ Գագիկ Ծառուկյանին որպես քաղաքական գործիչ չեք տեսնում: Այսինքն` Գ.Ծառուկյանին ՀՀ նախագահի պաշտոնում չեք պատկերացնում: ԲՀԿ-ում այլ կադր տեսնո՞ւմ եք նախագահի պաշտոնում:

– Գտնում եմ, որ կուսակցությունը պետք է ունենա իր սեփական թեկնածուն թե՛ նախագահական, թե՛ խորհրդարանական, թե՛ ՏԻՄ ընտրություններում: Ես կցանկանայի, որ իմ կուսակցությունը` ՀՀՇ-ն, օրինակ, ունենար իր թեկնածուն: Դրանից հետո, թե այս կամ այն ուժերը, մարդիկ կսատարեն, կհամախմբվեն, դա այլ հարց է: Լինել ՀՀ նախագահի թեկնածու, իմ պատկերացմամբ, համապատասխան կրթություն, խարիզմա ունենալուց զատ, իր շուրջը քաղաքական մեծ քաշի գործիչներին հավաքելու կարողությանը տիրապետելն է:

Նախագահի պաշտոնը աթոռ չէ, որ նստես ու հեռախոսով հանձնարարականներ տաս: Դա թիմային աշխատանք է, որը պետք է ունենա իր ծրագիրը, իր արդեն պատրաստ խումբը` կառավարական համակարգում աշխատելու, խորհրդարանում քաղաքական ուժը ներկայացնելու համար: ԲՀԿ-ի մասին խոսում են ավելի շատ այլ ուժերը, քան հենց ինքը` ԲՀԿ-ն:

Օրինակ, ՀԱԿ-ն ասում է, որ մենք կսատարենք, ասենք, ՏԻՄ ընտրություններում ԲՀԿ թեկնածուին, իսկ ԲՀԿ-ն լռում է այս առիթով: ՀՀԿ-ն էլ ասում է, որ մենք ունենք կոալիցիոն հուշագիր, որի առկայությունը ԲՀԿ-ն ո՛չ հերքում, ո՛չ հաստատում է: Սա տարօրինակ է, միայն սա կարող եմ ասել: Թող չնեղանան ԲՀԿ-ականները, այդտեղ շատ լավ մարդիկ կան, բայց քաղաքական գործիչ չեն դառնում միայն հայտարարելով: Ինչ վերաբերում է ՀԱԿ-ի թեկնածուին, ասեմ, որ ես, իհարկե, կցանկանայի, որ առաջադրվեր ՀՀՇ անդամ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, որին մենք կսատարեինք ու կստեղծեինք իմ նշած քաղաքական թիմը:

– Որպես Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախկին նախագահ` ի՞նչ կարծիք ունեք ԱԳ նախկին նախարար Վարդան Օսկանյանի գործի վերաբերյալ:

– Իմ կարծիքով` գործը որևէ իրավական հիմք չունի` անկախ նրանից, թե ով Վ. Օսկանյանին ինչպես է վերաբերվում: Այն, ինչ ներկայացվում է նրա դեմ` առնվազն ծիծաղելի է: Իշխանությունները սրանով երկու խնդիր են լուծում: Առաջինը` ցանկանում են քաղաքական այլ ուժերին, ներկայացուցիչներին ապացուցել, թե իրենք նույնիսկ մի մարդու, ով իր էությամբ կրիմինալ չէ, կարող են նրա դեմ գործ հարուցել ու պատժել: Եվ երկրորդը` իշխանություններն ուզում են նենգափոխել իրավական հանցագործությունը, ինչպիսին է` «փողերի լվացումը»:

Այսինքն` իրենք ուզում են այսկերպ ներկայացնել իրենց պատկերացրած «փողերի լվացման» տեսակետը: Բայց իրականում, կարծում եմ, որ փողերի լվացման համար ՀՀԿ-ի` ԱԺ-ում և կառավարությունում գտնվող մարդկանց 90 տոկոսին եվրոպական չափանիշներով կարելի է դատել: Եթե տնային տնտեսուհին, ով բիզնեսմեն չէ, առավոտյան իր հաշվի վրա հայտնաբերում է մեծ գումարներ, սա է փողերի լվացումը:

– Իշխանության օգուտն այս դեպքում ո՞րն է:

– Չգիտեմ` ինչ խնդիր են լուծում իշխանությունները: «Սիվիլիթաս» հիմնադրամը բաց աշխատաոճ ունի, ու շատ դժվար կլինի ապացուցել նրանց դեմ դրված մեղադրանքները: Իշխանությունը պարզապես սխալ է գործել, որի տակից ինչպես դուրս կգան` չգիտեմ: Կա նաև տեսակետ, ըստ որի` սրանով փորձ է արվում նախագահական ընտրություններից առաջ բարձրացնել Վ. Օսկանյանի վարկանիշը: Ես չեմ կարծում, որ հետապնդմամբ կարելի է վարկանիշ բարձրացնել:

– Իսկ հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ իշխանությունն արհեստականորեն ընդդիմություն է կերտում ԲՀԿ-ից:

– Չեմ բացառում: Եթե քաղաքական դաշտն աբսուրդի է հասցված` ամեն ինչ հնարավոր է:

– Ի՞նչ զարգացումներ եք ակնկալում Վ.Օսկանյանի գործի հետ կապված, ինչպե՞ս կհանգուցալուծվի այս հարցը:

– Երբ փորձում եմ վերլուծել, թե ինչո՞ւ արեցին, չեմ գտնում պատասխանը: Այնուամենայնիվ, կարծում եմ, որ իշխանությունները սխալվել են, որովհետև Օսկանյանն ինքն իր էությամբ քրեական տարր չէ: Կարծում եմ` բոլորը կհամաձայնեն, որ նա քրեական մարդ չէ: Սխալ են գործել, որը, ինչպես տեսանք, բացասաբար է ազդում մեզ վրա: «Փողերի լվացման» համար պետք չէ, որ Անվտանգության ծառայությունն ինչ-որ բան գտնի:

Դուրս եկեք փողոց ու մարդկանց հարցրեք, նրանք ձեզ հարյուրավոր անուններ կթվարկեն, որոնք արժանի են դատապարտման: Զարմանում եմ, որ Վարդան Օսկանյանից են սկսել: Ինձ թվում է, որ այստեղ գործել է ռուսաստանյան իշխանություններից մեջբերված հայկական կրկնօրինակումը:

Ռուսաստանում վախ կար, որ դրսից եկած գումարները կարող են վնաս լինել պետության համար: Երևի ցանկանում են արտերկրում ապրող հարուստ հայերին ցույց տալ, որ եթե ուզում են գումար ուղարկել` կան իշխանությունները, իրենց հիմնադրամը, թող ուղարկեն իրենց, ու իրենք կզարգացնեն Հայաստանը: Իրավական տեսակետից գործը շինծու է: