«ԲՀԿ-ն բավական ծանր կացության մեջ է հայտնվելու»

Հարցազրույց «Նոր Ժամանակներ» կուսակցության նախագահ Արամ Կարապետյանի հետ

– Դեռևս 2011թ. հայտարարել էիք, որ Ձեր ղեկավարած կուսակցությունը չի մասնակցելու 2012թ. ԱԺ ընտրություններին, քանի որ դրանք լինելու են ոչ թե արդար, այլ փողի ընտրություններ: Վերջերս, սակայն, հայտնել եք առաջիկա նախագահական ընտրություններում Ձեր թեկնածությունն առաջադրելու մասին: Ի՞նչ է փոխվել: Դուք արդար ընտրությունների ակնկալի՞ք ունեք այս անգամ:

– Ես այդ ընտրությունների ժամանակ ասել էի, որ այդ ընտրությունները պայմանավորված են, այսինքն` ԱԺ ընտրություններին իշխանությանը հաջողվեց պլանավորել քաղաքական դաշտը: Հիմա էլ այն կարծիքին եմ, որ այդ պլանավորումը ճիշտ էր, քանի որ խորհրդարանական ընտրություններն ու ԱԺ-ի կազմավորումն էական նշանակություն չունեցավ Հայաստանի համար:

Եթե նկատում եք` ԱԺ-ն չդարձավ ավելի լավ աշխատող մարմին, և իր որակը դեռ չի բարձրացել, ավելին` չհաշված մի քանի մարդկանց առկայություն, դրա որակը նույնիսկ ցածր է: Թերևս մենք ճիշտ էինք հաշվարկել, որ ուղղակի դառնալ մաս այն համակարգի, որ նստած է ԱԺ-ում, այդ նպատակը, ինչպես ես, այնպես էլ իմ շուրջ հավաքված մարդիկ երբևէ չեն ունեցել: Մենք չենք ուզում ինչ-որ ձևով դառնալ համակարգի մաս` եթե ցանկանայինք, ապա դա կանեինք մնացածի պես` պայմանավորվելով: Մենք ուզում ենք փոխել համակարգը, թե ինչքանո՞վ կստացվի կամ չի ստացվի, համոզված եմ` կստացվի:

– Մնացած ասելով` ո՞ւմ նկատի ունեք:

– Նկատի ունեմ համարյա ամբողջ քաղաքական դաշտը: Ցավոք, 20 տարվա ընթացքում քաղաքական դաշտը ձևավորվել է այսպես` բոլոր կուսակցություններում մեզ պես մտածող անհատներ կան` նույնիսկ իշխանական կուսակցությունների ներսում, որոնց հետ բավականաչափ կապեր, քննարկումներ կան: Խորհրդարանական ընտրությունները ոչինչ չէին փոխելու, և դրանցից հետո Հայաստանում ընդհանուր իրավիճակը չի բարելավվել, հակառակը` իրավիճակը գնալով խորանում է` թե՛ արտագաղթի տեմպերով, թե՛ տնտեսական խնդիրներով:

Վերջերս Վարդան Օսկանյանը շատ կարևոր փաստ բերեց` արտաքին ինվեստիցիաները, որոնք ցույց են տալիս, թե երկիրն ինչ վիճակում է գտնվում: Գեոքաղաքական տեսանկյունից` մենք ավելի ենք ընկղմվում վատ վիճակի մեջ: Իսկ մեր ասածը դա է` յուրաքանչյուր պլանավորված ընտրություն, ի վերջո, բերում է դեգրադացիայի:

– ՀԱԿ-ը ևս մտնում է Ձեր նշած մնացածի մեջ:

– Իհարկե: Մտնում են բոլոր նրանք, ովքեր 20 տարվա ընթացքում դերակատարություն են ունեցել համակարգի մեջ: Նորից եմ կրկնում` թե՛ ՀԱԿ-ում, թե՛ ՀՀԿ-ում, թե՛ ԲՀԿ-ում, թե՛ ՀՅԴ-ում, միգուցե ավելի շատ, կան անհատ գործիչներ, որոնք գտնում են, որ նման գործընթացով Հայաստանը յուրաքանչյուր ֆորսմաժորային իրավիճակում կկորցնի իր պետականությունը:

Սա հասկանում են շատերը, բայց դեռևս չի հաջողվում մեզ այդ ամբողջությունը դարձնել մի գաղափարական ուղղություն: Դա է պատճառը, որ ԱԺ ընտրություններից առաջ իմ գործընկերներին առաջարկում էի ազգային ճակատի գաղափարը, որն ավելի շատ ուղղված կլինի մեր ազգային հարցերի բարձրացմանը և լուծման ուղիների առաջարկմանը, բայց չստացվեց, որովհետև մարդիկ դեռևս չզգալով այդ մեծ վտանգը, ճիշտ համարեցին մտնել այդ պլանավորման մեջ` գնալ Խորհրդարան և լծակներ ունենալ:

– 2003թ. առաջադրեցիք Ձեր թեկնածությունը նախագահական ընտրություններում, 2008թ.` ևս, սակայն չթույլատրեցին: Թեկնածություն առաջադրելը սովորույթի ո՞ւժ է ձևավորել Ձեզ մոտ: Ինչո՞ւ եք ցանկանում դառնալ նախագահ:

– Այդ հարցն ինձ հաճախ են տալիս: Ես նախագահ ուզում եմ դառնալ միայն մի նպատակով` հստակ գիտեմ, որ Հայաստանում երկու կարևոր հանգամանք կա` Հայաստանին նոր մարդ է պետք 20-ամյա այս համակարգից դուրս, այս եռանկյունուց դուրս` դա կլինեմ ես թե մեկ ուրիշը: Հայաստանին գաղափարական նախագահ է պետք: Եթե Հայաստանը կրկին ունենա, այսպես ասած` բիզնես-նախագիծ, ապա Հայաստանի ճակատագիրն ահավոր վատը կլինի:

Որպեսզի Հայաստանը կարողանա դուրս գալ այս իրավիճակից, պետք է նախագահն ու ամբողջ բուրգը լինի գաղափարական ինչ-որ ուղղվածության կրող: Հարց եմ տալիս` ասացեք խնդրեմ, մարդը, որ հրաշալի հարաբերություններ է ունեցել օլիգարխների հետ, ում համար այդ մարդիկ կատարել են լավ ու վատ գործեր, և հիմա հարցը հասել է այնտեղ, որ օլիգարխիան` որպես գաղափարական ուղղություն, նկատի չունեմ մարդկանց, խանգարում է Հայաստանի առաջընթացին, հնարավո՞ր է, որ այդ մարդն այդքան հեշտությամբ կարողանա տարանջատվել դրանցից և խնդիրներ լուծել:

– Քաղաքական տեխնոլոգ Արմեն Բադալյանի պնդմամբ` Հայաստանում նախագահ դառնալու է նա, ում դրսի ուժերը` մասնավորապես, Ռուսաստանն ու Արևմուտքը ցանկանան տեսնել: Դուք, որ հայտնի եք` որպես ռուսամետ քաղաքական գործիչ, առաջիկա ընտրություններին ստանալո՞ւ եք ՌԴ-ի աջակցությունը: Դո՞ւք եք լինելու Ռուսաստանի ցանկալի թեկնածուն:

– Ցավոք, Ա. Բադալյանը որոշ մասով ճիշտ է ասում: Շատ կարճ բան ասեմ` բոլորս գնահատում ենք Պապ թագավորին, բայց մոռանում ենք, թե նա ինչպե՞ս բերվեց թագավորության` Հռոմեական կայսրության միջոցների օգտագործմամբ: Իսկ արդյո՞ք եղել են այնպիսի դեպքեր, երբ դրսի ուժերի ցանկությունները չեն իրագործվել: Սա չի նշանակում, որ անպայմանորեն պետք է համարվել այս կամ այն ուժի թեկնածուն:

1917թ. Լենինը ճիշտ գտավ համագործակցել թշնամի երկրի` Գերմանիայի գլխավոր շտաբի ղեկավար Լյունդենդորֆի հետ` գումար վերցրեց և հեղափոխություն արեց, իսկ հետո վերադարձրեց այն, ինչ վերցրել էր: Հայաստանը չունի այդպիսի ռեսուրս: Արմեն Բադալյանի ասածը ճիշտ է, եթե Հայաստանն այնպիսի երկիր լիներ, որ ունենար այդ ռեսուրսը: Բադալյանն էլ շատ լավ գիտի` մինչև հիմա նշանակողները դրսից չեն եղե՞լ:

– Իսկ Ձեր կարծիքով` Սերժ Սարգսյանը ո՞ր կողմից է:

– Իմ տպավորությամբ` Ս. Սարգսյանին աճեցրել է Ռուսաստանը, իսկ նշանակել է` Արևմուտքը: Իմ տպավորությամբ` առկա է անգլոսաքսոնական գիծը: Վերադառնալով Արմեն Բադալյանի հարցազրույցին` նշեմ, թե այսօր արտաքին ուժերի մոտ արդյո՞ք կա նմանատիպ նպատակ` ոչ թե փոխհամագործակցված գործելու, այլ այդպիսի հակադրումների մեջ նշանակելու: Ես ավելի շատ խորհուրդ կտայի, քանի որ խելացի մարդ է և խելացի հարցազրույց է, մտածել, որ մի՞գուցե այդ արտաքին ուժերի ցանկությունը Հայաստանում այլ բան է, այդ թվում` նաև արտաքին ուժեր ասելով` նկատի չունեմ Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը, և այլն:

Այսօր քաղաքականությունները վարվում են ոչ թե երկրներով, այլ երկրների ներսում իրարամերժ կարծիքներ ունեցող խմբավորումներով: Այդ խմբավորումներն իրենց բնույթով ինտերնացիոնալ են, որոնք առկա են աշխարհի տարբեր երկրներում: Իմ պարագայում` չնայած ես ունեմ այդ հնարավորությունը Ռուսաստանում ներկայանալի լինելու, իմ կարծիքը հայտնելու, շատ լսելի լինելու և այլն, կփորձեմ նմանատիպ իրավիճակներից դուրս դնել ինձ:

– Իսկ ինչո՞ւ են Ձեզ ընկալում` որպես ռուսամետ քաղաքական գործիչ: Դուք նշեցիք, որ եթե ցանկանաք` Ձեր կարծիքը լսելի կդարձնեք Ռուսաստանում: Դա պայմանավորված է Ռուսաստանում Ձեր գործարար եղբոր կապերո՞վ:

– Ոչ: Կասկածից վեր է դա, քանի որ ես` որպես գիտնական, դեռևս Խորհրդային Միության, այնուհետ ռուսական դաշտում անցել եմ այն դպրոցը, որ լսելի են բոլոր կարծիքները, և Ձեզ կարող եմ ասել, որ աշխարհի բոլոր երկրներում պատրաստված և անկախ գիտնականները, ովքեր զբաղվում են հասարակության գործունեությամբ, շատ գնահատված են: Եվ այդ գնահատականը միշտ տրվում է հենց այդ առումով, որ մարդը գտնվում է անկախ դաշտում, ունի ունակություններ գործընթացները տեսնել միգուցե` շատ ավելի ուրիշ լույսի տակ:

Դա է պատճառը, որ մեր ձայնը լսելի է: Հարյուրավոր մարդիկ կարող եմ Ձեզ ասել, որ իրենք կամ իրենց եղբայրները գործարարներ են, բայց իրենց կարծիքն ամենաբարձր մակարդակով ոչ միայն Ռուսաստանում չի ընկալվում, չի լսվում: Նրանց ընդունում են` որպես մարդկանց, ովքեր հարստացել են, խելոք են, և այլն: Այդպիսի կարծիքները մեծ երկրներում ընկալելու համար լրիվ այլ հնարավորություններ պետք է ունենա: Իսկ ինչո՞ւ ռուսամետ, որովհետև ես միշտ կանգնած եմ և մինչև հիմա էլ կանգնած եմ, և պատրաստ եմ այդ հարցում բանավիճել յուրաքանչյուրի հետ, ինձ հետ ոչ մեկը չի բանավիճում, որ միայն Ռուսաստանի ունեցած հնարավորությունները, մեր փոխկապվածությունն օգտագործելով` Հայաստանը կկարողանա դուրս գալ այսօրվա իրավիճակից: Ես կասկած չունեմ դրանում:

Ես չեմ ընդունում այն հուզական արտահայտությունները, թե Հայաստանը պետք է գնա դեպի Եվրոպա: Սկսենք այն բանից, որ այնտեղից արդեն հանում են Հունաստանին, իսկ Իտալիան, Իսպանիան և Պորտուգալիան խնդիրներ ունեն: Իսկ որևէ մեկը` որպես ուժեղ պետություն, մեզ սպասո՞ւմ է այնտեղ, թե՞ ԱՄՆ-ը ՆԱՏՕ-ի ամենաուժեղ պետություններից մեկին` Թուրքիային այնքան է ստորադասելու, և որևէ մեկը կարո՞ղ է ինձ ապացուցել փաստերով, որ հայկական շահն ավելի բարձր է դասելու: Քրքաշ Հայաստան ուզում են բոլորը, այսինքն` որ ոտքի տակ ընկած առաջ է գնում: Խորհրդային Միությունից հետո երբևէ մտածե՞լ եք, թե որն է ամենամեծ կորուստ ունեցած տարածաշրջանը:

Կովկասն է, չէ՞` նայե՛ք, քանի պատերազմ է եղել` օսեթական, ինգուշական, վրաց-աբխազական, վրաց-օսեթական, ղարաբաղյան, չեչենական, և ամենաշատ կոտորածը, մարդկանց ամենամեծ արտահոսքը եղել է այդ տարածաշրջանում, որտեղ մեծ քանակությամբ ո՛չ նավթ կա, ո՛չ ոսկի: Այդ տեսակետից գեոքաղաքական իրադրությունը շատ ավելի լուրջ է Միջին Ասիայի, Սիրիայի, Իրաքի, այսպես ասած` Միջագետքի շուրջ: Իսկ մտածե՞լ եք` ինչու:

Դա է պատճառը, որ ասում եմ` այդ ուժերի ցանկությունը Հայաստանից, հայ ժողովդից` լրիվ այլ է, և ես իմ կյանքում երբեք գործիք չեմ դառնա: Եվ սա է նաև, հավատացնում եմ Ձեզ, շատ դեպքերում խանգարել ինձ բարձր, երևացող տեղեր հասնել: Գտնում եմ, որ դա ազգի ամենամեծ դավաճանությունն է, երբ գիտես, որ գործիք ես դառնալու, և վերջիվերջո ոչինչ չես անելու քո հայրենիքի համար, ավելի ես վատթարացնելու իրավիճակը, բայց գնում ես խաղին: Դա մեր աչքի առաջ է, չէ՞, երբ մարդիկ պրոռուսական դաշտից տեղափոխվում են արևմտյան դաշտ: Ի՞նչ փոխվեց` միայն այն, որ Ռուսաստանն, այսպես ասած, իր «դաբրոն» չի տալիս, նեղացած դուրս են գալիս, գնում են:

– Ովքե՞ր են:

– Արտաշես Գեղամյանը մի պահ անգլերեն էր սովորում, այսօրվա «Հանրապետություն» կուսակցությունը, որը ժամանակին բավականաչափ պրոռուսական դերակատարություն ուներ, և բազում-բազում մարդիկ, որոնց Դուք էլ գիտեք, որոնք ժամանակին գտնվում էին պրոռուսական դաշտում: Ես չեմ մեղադրում: Ռուսաստանի կեցվածքն էլ է անհասկանալի: Իսկ արևմտյան դաշտ գնալով` գաղափարական պայքարի մեջ որևէ բան փոխվե՞ց Հայաստանի համար:

– Օրեր առաջ ասուլիսին նշել էիք, որ Հայաստանի քաղաքական կյանքում ոչինչ չկատարվեց, թերևս, բացի ԲՀԿ-ական պատգամավոր Վարդան Օսկանյանի քրեական գործը: Ձեր կարծիքով` իշխանությունները` ի դեմս ԲՀԿ-ի, լո՞ւրջ մրցակից տեսան նախագահական ընտրություններում:

– Իմ տպավորությամբ` հիմա կարելի է որոշակի առումով հետևություններ անել, որովհետև գործընթացներն առաջ են գնում վերջին մամլո ասուլիսից հետո: Մի գաղտնիք Ձեզ ասեմ` ԱԺ ընտրություններից հետո իմ գործընկերների միջոցով ԲՀԿ-ի իմ որոշ ընկերների հետ խոսակցությունների ժամանակ կարծիք եմ արտահայտել, որ ԲՀԿ-ն բավական ծանր կացության մեջ է հայտնվելու կողմնորոշումների առումով: Միանշանակ հասկանալի էր, որ ԲՀԿ-ի համար իրավիճակը գտնվում էր բավականաչափ սուր և անհասկանալի ուղղությամբ:

Ուղղակիորեն պաշտպանել այսօրվա իշխանությանը` նշանակում է` կորցնել քաղաքական դեմքը, առավել ևս, երբ գործընթացը նաև Օսկանյանի մուտքով սկսվում էր բավականաչափ հակասական դաշտերում ձևավորվել: Չմտնել կոալիցիա և պաշտպանել Սերժ Սարգսյանին` նշանակում է առևտուր:

– Հնարավոր համարո՞ւմ եք ԲՀԿ-ՀԱԿ դաշինքի ստեղծումը:

– Ոչ: Սկսեմ այն բանից, որ դա շատ բարդ է ՀԱԿ-ի համար: Ասում են` քաղաքականության մեջ ամեն ինչ կարելի է, բայց ասեմ, որ դա այդպես չէ` բարոյականության տեսակետից, մանավանդ հայերի մոտ դա բավականաչափ մնում է հիշողության մեջ: Այսինքն` բարոյական հարցերի դեպքում լրիվ անբարո քայլ անել:

Իսկ ինչպե՞ս կարելի է դրան գնալ, եթե մեկ տարի առաջ մարդկանց մեղադրել են Մարտի 1-ի սպանությունների մասնակցության մեջ, և դրանից հետո ամեն ինչ մի կողմ դնել, ասել, որ պաշտպանում ենք այդ քաղաքական ուժին, այսինքն` ի՞նչն է փոխվել` ԲՀԿ-ն հստակ հայտարարե՞լ է, որ ինքը երբևէ չի պաշտպանելու այս իշխանությունը, ընդունե՞լ է այն սխալները, որոնք եղել են կոալիցիայի ներսում, ասե՞լ է, որ այդ իշխանությունը կատարել է այս-այս քայլերը, այսինքն` մի նոր իրավիճա՞կ է ստեղծվել: 20 տարվա համակարգն ամեն անգամ փորձելու է գտնել մի ձև, որպեսզի այս համակարգի փոփոխություն տեղի չունենա: