RETRO. Եթե ուզում ես թռչել` պիտի քայլել սովորես

Ձախ Հարութի` Հարություն Փամբուկչյանի հետ այս հարցազրույցը տպագրվել է «3 Միլիոն» ամսագրի 24-րդ համարում, 2008թ. նոյեմբերին։

– Կպատմե՞ք` Երևանի ո՞ր թաղամասում եք ծնվել, ո՞ր դպրոցն եք հաճախել ու առհասարակ ինչպիսի՞ մանկություն եք ունեցել:

– Ծնողներս պատմական Հայաստանից են, հայրս` Զեյթունից, մայրս` Տիգրանակերտից: Եղեռնի տարիներին նրանք գաղթել են դեպի Լիբանան, իսկ 1947թ. ներգաղթի ժամանակ տեղափոխվել են Սովետական Հայաստան: Ես ծնվել եմ 1950թ. Երևանի Նոր-Արեշ թաղամասի 44 փողոցում, սովորել եմ թիվ 43 միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտելուց հետո ընդունվել եմ Թերլեմեզյանի անվան Գեղարվեստի ուսումնարանի քանդակագործական բաժինը: Մասնագիտությամբ նկարիչ-քանդակագործ եմ: Միևնույն ժամանակ զբաղվում էի երգով. 1966-1970-ական թվականները` Շարլ Ազնավուրի, «Ռոլինգ Սթոունզի», «Բիթըլզի», «Դիփ Փարփլի» երաժշտության ժամանակաշրջանն էր: Երգում էի Նոր-Արեշի Կուլտուրայի տան «Էրեբունի» վոկալ-գործիքային անսամբլում, որը հարատևեց մինչև 1975թ.-ը: Հայրս 1971թ. Երևանում մահացել էր, և 1975թ. ես և մայրս տեղափոխվեցինք Լիբանան: 1 տարի մնալուց հետո Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմները սկսվեցին` մեկնեցինք ԱՄՆ` Լոս Անջելես քաղաք, որտեղ և արդեն 32 տարի բնակվում ենք:

– Հայաստան գալուց այցելո՞ւմ եք այն թաղամաս, որտեղ ծնվել եք, շփվո՞ւմ եք Ձեր նախկին հարևանների հետ և առհասարակ կարոտո՞ւմ եք Ձեր հայրական տունը:
– Այո՛, ԱՄՆ մեկնելուց հետո 3-4 անգամ եղել եմ Հայաստանում և անպայման գնացել եմ մեր թաղամաս, եղել եմ այն տանը, որտեղ ես ծնվել-մեծացել եմ: Էդ տունը վաճառել էինք Ջավախքից եկած մարդկանց, ովքեր միշտ ինձ հաճույքով ընդունել են: Իմ գնալուց հետո մոտ 10 տարի իմ տունը, իմ սենյակը, իմ պարտեզը նույնությամբ պահպանել էին, բայց հետո պայմանները փոխվեցին, բոլորը սկսեցին բարձրահարկներ կառուցել: Տանտերերը նույնն են, բայց տունը սարքել են բարձրահարկ` 4 հարկանի շենք: Նոր-Արեշում հիմնականում հայրենադարձներն, այսպես ասած` ախպարներն էին բնակվում, որոնցից միայն մեկ հարևան է մնացել, մեր դիմացի հարևանը, ում ծնողները մահացել են, իսկ ինքն իմ ընկերն է: Ամբողջ այդ 44 փողոցի մեր հարևաններից գրեթե բոլորն էլ այժմ բնակվում են Լոս Անջելեսում:
Սա է, 32 տարի է, ինչ գործունեության դաշտս Լոս Անջելեսն է, իսկ ասպարեզս` երգն ու երաժշտությունը:
– Իսկ մանկությո՞ւնը… Ի՞նչ հիշողություններ ունեք:
– Հրաշալի… Վառ մանկություն եմ ունեցել: Ծնողներս 1946թ. Հայաստան գալուց հետո թշվառություն են ունեցել, իրենց երիտասարդ, լավ ժամանակներն ապրել են չքավորության մեջ, բայց ես սով, անոթություն հասկացողությունները չեմ տեսել: Ես ունեմ նաև երեք եղբայր, որոնք մորս առաջին ամուսնուց էին: Մորս առաջին ամուսինը մահացել էր, և նա ամուսնացել էր իմ հոր հետ, և իրենց միությունից միակ զավակը ես եմ եղել: Չնայած մեր հայրերը տարբեր են եղել, սակայն տանն ամենափոքրը ես էի. ոչ մի բանից ինձ չեն զրկել: Փոքրուց սիրում էի նկարչությունը, քանդակագործությունը, գերազանց եմ ավարտել ուսումնարանը: Էն օրն անցնում էի փակ շուկայի ետնամասով, ցավոք, Գեղարվեստի ուսումնարանը քանդել, տեղափոխել են: Պատանեկություն, ընկերներ, ընկերուհիներ, խումբ ունեինք, որի հետ հանրապետության գյուղերում, քաղաքներում ման էինք գալիս, համերգներ տալիս: Ծնվել, մեծացել եմ այստեղ, պատանեկությունս, մանկությունս այստեղ է անցել, և որպես մարդ այստեղ եմ ձևավորվել, որի համար շատ հպարտ եմ: Շատերն ասում են` դու ժամանակի զոհն էիր, այսինքն` կոմունիստական շրջանի դժվարությունների առումով, բայց ես չեմ ունեցել դժվարություններ: Անկեղծանամ. ես զգում էի, որ, եթե ես էստեղ մնայի` երգի ասպարեզում այս հաջողությունները չէի ունենա, որովհետև իդեաներ, մտքեր ունեի, որոնք այստեղ իրագործելն անհնար էր: Միացյալ Նահանգները դեմոկրատ երկիր է, էթնիկ ազգերի համար բոլոր ազատությունները տալիս է` թե՛ մշակութային, թե՛ կրոնական, թե՛ գաղափարական: Ոչ ոք քեզ չի ասի` դու այսպես մտածելու իրավունք չունես, իսկ էստեղ մենք խոսում էինք, բայց մտածում էինք` ինչ խոսենք: Մանավանդ մշակույթի ասպարեզում` այնտեղ լիիրավ ազատություն է, որն ինձ օգնեց ու, եթե դու հիմա ինձնից հարցազրույց ես վերցնում` սա դրա արդյունքն է:

– Ծնողներդ ի՞նչ մասնագիտություն են ունեցել:
– Հայրս ներկարար էր, իսկ մայրս` տնային տնտեսուհի: Հայրս շատ երաժշտական մարդ էր, իսկ մայրս հիանալի երգում էր: Երգում էր հին, ժողովրդական երգեր` Կոմիտաս, Ջիվանի, Շերամ, իսկ դա մանկության տարիներին իմ աշխարհայացքի վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել: Հիմա ես երգեր եմ երգում, որոնք ստացել եմ մորիցս: Ունևոր ընտանիք չենք եղել, հայրս հազիվ կարողացել է ծայրը ծայրին հասցնել: Էն ժամանակ Հայաստանում հագուկապի հարցը պրոբլեմ էր, որովհետև փակ էր, երկաթե վարագույրներ կային, բայց մորաքույրներս կարողանում էին Լիբանանից հագուստ ուղարկել: Ի դեպ, ասեմ` կարող է խնդաս. ես Երևանում առաջին ջինս հագնողներից մեկն եմ եղել: Հիշո՞ւմ ես` գեփյուրից շապիկներ կային, որ տղերքը հագնում էին. 1967-ին, Երևանում մաշված ջինս ու գեփյուրից շապիկներ հագնելը աչքի համար շատ տարօրինակ էր, բայց ես հագնում, ման էի գալիս: Քանի անգամ ծեծ եմ կերել փողոցում, թե` արա՛, էդ ի՞նչ հագնվածքի ձև ա, էդ ի՞նչ մաշված շալվար ես հագել, փող չունե՞ս, քեզ փող տանք՝ գնա շալվար առ հագիգ Բայց էն ժամանակ էդ ջինսը երևի արժեր 4-5 հատ կոստյումի գին: Մեզ հիպպի էին ասում` սև մազերով, բեղերով, ու մարդիկ մեզ շատ տարօրինակ էին նայում: Բայց, այդուհանդերձ, դա եղել է իմ կյանքի ամենաքաղցր, ամենասիրուն ժամանակները: 1 ռուբլի 50 կոպեկով մի հատ գինի, հացով սասիսկի էինք առնում ու կարողանում էինք մի հատ էնպիսի երեկո սարքել, ուրախանալ, որ մի քանի ամիս խոսում էինք էդ օրվա մասին: Հիմա կարող ես ծախսել 5000-10.000 դոլար, բայց էն համն ու հոտը չզգալ, ինչն անում էինք 20 տարեկանում` մի կտոր նրբերշիկով ու «Հրազդան» գինով:
– Մարդի՞կ են փոխվել, թե՞ ժամանակները: 
– Չգիտեմ, կարող է հիմա էլ կա էդ խելառությունը, էդ մթնոլորտը: Իմ տարիքը չի, ես չեմ եղել նման միջավայրում, բայց գիտե՞ս ինչ եմ զգում, էս արագ անցումը սոցիալիզմից դեպի կապիտալիզմ, կարծես մարդկանց մտածելակերպի վրա շատ բացասական ազդեցություն է թողել: Մարդիկ, ովքեր տարիներ շարունակ աշխատել ու 80 ռուբլի աշխատավարձ են ստացել, դրանից էն կողմ իրենց ուղեղը չի աշխատել, ու հանկարծ էդ մարդուն միանգամից կտրում ես էդ սիստեմից ու թողնում ես օդի մեջ, ինքնուրույն: Էդ մարդը չգիտի, թե ի՞նչ բան է կապիտալիզմը, բիզնեսը… Ես չեմ խոսում էն բիզնեսմենների մասին, որոնք արթուն են, նույնիսկ էն սովետական ժամանակաշրջանում նրանց ուղեղը կոմպյուտերի նման աշխատել է, թե ո՞նց անի, որ դրամ աշխատի: 3 միլիոն զանգվածին կտրում ես իրենց աշխատանքի հանդեպ ունեցած կապվածությունից, կախվածությունից, թողնում ես մենակ ու ասում ես` ապրի՛ ոնց ուզում ես: Ժողովուրդը մենակ է մնացել, ես բաներ եմ տեսնում, որն ինձ շատ է խանգարում: Ես սիրում եմ մի կտոր հաց ու պանիր առնելով, ուտելով փողոցներում քայլել: Մտել եմ փակ շուկա, 70 տարեկան կինն ինձ աղաչում է, որ մի կապ կոտեմ, ռեհան գնեմ, որովհետև իր ընտանիքը դրանով է ապրում: Ախր էս ծեր կինն ինչո՞ւ պիտի բազարում առավոտից իրիկուն կանգնի: Մյուս կողմից, տեսնում եմ, որ մարդիկ պալատներ են սարքել, խաղատներից դուրս չեն գալիս, փողերը մսխում են անխիղճ ձևով: Ես Հայաստանով եմ ապրում, եթե էստեղ մի լավ բան է լինում` ինձ համար տոն է: Եվ երբ որ ցույցերի ժամանակ մարդիկ են մահանում` ինձ համար շատ ծանր է լինում, սուգ է: Երկրաշարժից հետո 6 ամիս չեմ երգել: Ասում էին` պատահեց, մեկ ամիս ա անցել, վերջացրու, երգելը քո գործն ագ Ասում էի` ինձ հանգիստ թողեք, ես երգելու հավես չունեմ: 6-7 ամիս անց նոր էդ վիճակից կարողացա դուրս գալ: Ամերիկան էլ միլիարդատերերի և աղքատների երկիր է, բայց աղքատն ունի տուն, հաց վաստակելու հնարավորություն: Էստեղի աղքատը նսեմացված վիճակում է, էս երևույթներն ինձ խանգարում են խաղաղ ապրելու համար: Մարդիկ ելույթներ են ունենում, իբրև թե մտածում են հայրենիքի մասին, բիզնես են դնում, դրամ, միլիոններ են վաստակում, բայց իրենց ասածն ու գործունեությունը չեմ կարողանում համադրել: Ես լսեցի, որ Սևանի ճանապարհին մեծ կազինո են կառուցել, որի ռեկլամն արվում է Լոս Անջելեսում` եկողներին սիրուն կազինոյի մասին տեղեկացնելու համար: Չնայած կազինոյի հարցում մեր մոտից Լաս Վեգաս հասնելը 3 ժամ է, բայց եկողներին փորձում են կապել էդ կազինոյին: Ես սիրում եմ խաղը, թղթախաղը. ընկերներս ասում են` նայի՛ ի՜նչ կազինո կա, գնանք… Արա՛, ասում եմ` էդ ով որ միլիոններ ա ծախսել, էդ կազինոն սարքել ա` միայն ելույթներով ու խոսելով չի, թող էդ 5 միլիոն փողով սարքած կազինոյի փոխարեն, որի միջոցով ժողովրդի գրպաններն է դատարկում` գործարան սարքեր, որտեղ 300-400 հոգի մարդ կաշխատեր: Մարդիկ բարեխիղճ, ճակատները բաց կասեին` մենք մեր հանապազօրյա հացը մեր քրտինքով վաստակում ենք, ոչ թե մուրացկանություն ենք անում կամ կազինոյում փող կրվում: Էս բաները չեն վրիպում աչքիցս, լռում եմ, ներս եմ գցում, բայց դու հիմա արտահայտվելու առիթը տվեցիր։

– Քանդակագործի մասնագիտությունը Դո՞ւք եք ընտրել, թե՞ դա եղել է Ձեր ծնողների կամքը:
– Իմ ընտրությունն էր: Ես փոքրուց սիրում էի նկարել: Դասատուն կավիճը տալիս էր, որ գրատախտակին գրեի` ես դա գցում էի գրպանս ու ուրիշ կավիճ էի վերցնում: Գիտե՞ս ինչու… գալիս էի տուն ու սկսում էի էդ կավիճի վրա քանդակել, տաշել: Շատերի կյանքում իրենց մոտ շատ բան չի կայացել, ու իրենք փորձում են դա իրագործել իրենց երեխաների միջոցով: Մեկը ցանկացել է բժիշկ դառնալ` չի կարողացել ու իր երազանքն իրականացրել է իր երեխայի միջոցով: Մյուսին հարցնում են, թե՝ էս ջութակի վրա որ նվագում ես` սիրո՞ւմ ես էդ գործիքը, ասում է` չէ, մերոնց խաթր եմ նվագում: Իմ դեպքում ես ազատ եմ եղել, միշտ սիրել եմ նկարչությունն ու երաժշտությունը, պարզապես հաղթեց երաժշտությունը: Երբ գնացի Լոս Անջելես` առաջին ձայնագրությունս 1976 թվին էր: Աշխատեցի, 3000 դոլար հավաքեցի ու ձայնագրեցի «Ո՞ւր էիր Աստված»` իմ առաջին ձայնապնակը: Սկզբում խնդացին վրաս, թե էս ի՞նչ ա, էս Աստծո հե՞տ ես խոսում, բայց չէին հասկանում երգի բովանդակությունը, իսկ հետո ռումբի պես պայթեց, զգացի, որ ժողովուրդը խորությամբ ընկալեց: Դրանից հետո սկսեցի ավելի լրջորեն զբաղվել երաժշտությամբ ու եղածի վրա ավելացնելով-ավելացնելով՝ հասա այնտեղ, որտեղ եմ: Ես չեմ սիրում իմ մասին խոսել, բայց ճիշտ է, երբ ասում են, որ ժողովուրդն է առաջնորդում արվեստագետի ճակատագիրը: Ընդ որում, եթե ժողովրդին հիասթափեցնես` էլ ոչ ոք չի կարող քեզ հետ բերել ասպարեզ:
– Ճի՞շտ է, որ Դուք Ձեր երաժշտական կարիերան սկսել եք ռեստորաններից:
– Մեր երաժշտությունը շատ ավանգարդ էր` ռոքընռոլ, ժողովրդական, շանսոններ` Շառլ Ազնավուր, Ադամո… Մեզ` «Էրեբունի» վոկալ-գործիքային խմբին, հրավիրեցին Կոմիտասում գտնվող «Պրագա» ռեստորանում աշխատելու, բայց ես ջահել էի` 18 տարեկան: Նվագում էինք, ռոմանսներ էինք ունենում, աղջիկները մեզ սիրում էին, շատ լավ տարիներ էինգ Սկսվեց ռեստորանային տուրուդմբոցը, զգացինք, որ մենք ավելի շատ կռիվ ենք անում, քան երգում ենք: Մի օր ասեցինք` գիտե՞ք, ընկեր էսինչյան, մենք էստեղ չենք կարող աշխատել: Բա թե` ի՞նչ է եղել. ամեն օր կռիվ է, մեկի ուզած երգը պիտի 10 անգամ երգես, հետո շաբաշ է տալիս ու ուզում է նորից երգենքգ Նախ՝ դրամը չեմ սիրում, թեև շատ դրամ եմ աշխատում: Անկեղծ ասեմ, ես սփյուռքի ու երևի տեղացի երգիչներից էլ ամենաշատ դրամ վաստակողն եմ ու չգիտեմ, թե ինչքա՞ն, որտե՞ղ, ի՞նչ դրամ ունեմ, որովհետև կարող եմ 10.000 դոլարը 1 դոլարի նման ծախսել, քանի որ փողի արժեքը չգիտեմ: Էն ժամանակ էլ էր էդպես, դրամն աշխատում էինք, մի կռիվ էր լինում թե չէ` դափոնով շաբաշները թողնում-դուրս էինք գալիս: 1967 թվին 4000-5000 ռուբլին մեծ փող էր: Մի խոսքով` ռեստորանային պատմությունը տևեց մեկ շաբաթ: ԱՄՆ-ում հունական, արաբական ռեստորաններ կան, որոնց մեկ օրը տրամադրում էին «հայկական գիշեր» կոչվող երեկույթին: Մոտ 10-12 տարի աշխատել եմ այդ ռեստորաններում, բայց ի տարբերություն Հայաստանի` այնտեղ արտիստի, երաժշտի հանդեպ մեծ հարգանք կա: Ռեստորաններում աշխատած այդ 10-12 տարիների ընթացքում շոշափելի դրամ եմ աշխատել: Մի խոսքով` եկավ ժամանակ, որ ես ինձ թոշակի ուղարկեցի ու հրաժարվեցի ռեստորաններում երգելուց: Գործունեությանս դաշտն ահագին մեծացավ` հյուրախաղեր, համերգներ, շրջագայություններ: Աշխարհի բոլոր երկրներում, որտեղ հայկական գաղութներ կան` եղել եմ, բացի Չինաստանից ու Ճապոնիայից: Չնայած այս հաջողություններին՝ ուզում եմ շեշտել, որ միշտ էլ իմ հոգևոր աղբյուրը եղել է Հայաստանն ու հայ ժողովուրդը: Ամեն մեկը մի տեղից սկսում է իր կարիերան. մարդ կա, որ էնքան բարձրից է սկսում, որ էլ բարձրանալու տեղ չկա, ու միանգամից ընկնում է: Եթե ուզում ես թռչել` պիտի քայլել սովորես: Իսկ երբ մարդը սկսում է թռչելուց` վայրէջք է կատարում դեպի ներքև: Ես սկսեցի ռեստորաններից, ինչի համար չեմ ամաչում: Կարող է ծիծաղես, բայց ԱՄՆ-ում իմ առաջին աշխատավարձը եղել է 5 դոլար, իսկ հաջորդ տասներորդ օրը` 10 դոլար, մյուս օրը` 15, ու էդպես շարունակ: Կյանքի բնականոն ընթացքն է` սկսում ես ներքևից ու աստիճանաբար բարձրանում ես:
– Հիմա ռեստորաններում երբեք չե՞ք նվագում, իսկ հարսանիքների՞ ժամանակ:
– Պատահում են հարսանիքներ, երեկոներ, որոնք ռեստորաններում են կազմակերպվում: Դա ուրիշ հարց է, բայց ռեստորանում կանոնավոր բացարձակ չեմ երգում: Հարսանիքներին երգում եմ, բայց այդ հասկացողությունը մարդկանց մոտ երբեմն բազարի տպավորություն է թողնում: Այն հարսանիքներին, որտեղ ես երգում եմ` միայն սեղաններ կան, ակադեմիական մշակույթ է տիրում, ինչպես, օրինակ` «Օսկարի» մրցանակաբաշխության արարողության ժամանակ: Լոսանջելեսյան հարսանիքներն այլ կերպ են կազմակերպվում: Հարսանիքի տերերն ասում են` Հարութ ջան, մենք ուզում ենք, որ 1-2 ժամ ժողովուրդը չպարի, նստի լսի քո համերգային ծրագիրը: Ասում եմ` ա՛յ, ժողովուրդ, հարսանիք ա, հարբած ժողովրդին չես կարող նստացնել ու ասել` պարել չկա, պիտի նստես ու լսես: Բայց արի ու տես, որ ոնց որ եռանդով պարում են, էնպես հարգանքով էլ նստում, համերգի նման լսում են: Դա ժողովրդական մշակույթի մի ձև է: Ինձ մոտ նաև տարիների փորձառությունն է գործում, լսարանին պահում եմ:
– «Մենք չենք լինի էլ քսան տարեկան» երգի ստեղծման պատմությունը կպատմե՞ք:
– Երգի մեղեդին հունական ժողովրդական երաժշտություն է: Շառլ Ազնավուրը «Երեկ մենք դեռ երիտասարդ էինք» տողերով երգ ունի: Մտածեցի, որ երիտասարդության համար մի երգ պիտի գրվի: Ով դեռ քսան տարեկան չի` երազում է քսան տարեկան դառնալ, իսկ քսանն անցածներն ասում են` ինչ լավ էր, երբ մենք քսան տարեկան էինք: Առաջին տողը` «Մենք չենք լինի էլ քսան տարեկան», բանաձևեցի, իմ խմբի բասկիթառիստ Ավոյին (Ավո Հարությունյան) ասացի` առ քեզ նյութը, երաժշտությունն ու շարադրի: Շարադրեց, մի քիչ էլ ես օգնեցի, ու հաջորդ օրը ստուդիայում երգը ձայնագրեցինք: Հոլիվուդում կայացած համերգին 2000 ժողովուրդ կար, երբ սկսեցի երգել` «Մենք չենք լինի էլ քսան տարեկան…», դահլիճը միանգամից պայթեց: Երգը 28 տարեկան է, բայց մինչև հիմա բեմերից չի իջնում, որտեղ երգում ենք` մարդիկ ոտքի են կանգնում: 50-60 տարեկան մարդիկ ու նույնիսկ 20-ից ցածր ջահելները գալիս ու այդ երգն են ուզում:
– Սպասո՞ւմ էիք այդ հաջողությանը: Օրինակ` ծնողներս, հատկապես իրենց սերնդի մարդիկ խենթանում են էդ երգի համար:
– Պատկերացրու, որ այո՛, որովհետև գիտեի, որ դա այն նյութն է, որը պիտի բռնի ժողովրդին: Անկարելի է, որ չազդի: Էսօր անճաշակ երգեր կան, որ մարդիկ սիրում են, բայց սա նոստալգիկ երգ է, կապված է մարդու կյանքի հետ ու միշտ հարատևելու է: Մինչև հիմա այդ երգը դարձել է ժողովրդի առհավատչյան, ինչպես «Տարիները անցան» ու «Սիրում եմ քեզ» երգերն են ակտուալ: Սրանք հաջողված երգեր են, կապված են մարդկանց անցյալի, հիշողությունների հետ, իսկ այն մարդն, ով անցյալ չունի` ներկա էլ չի կարող ունենալ:
-1990-ականներին Հայաստանում կաբելային հեռուստատեսության գաղափարը ստեղծվեց: Այդ տարիներին Ձեր համերգներից տեսաձայնագրություններ էին ցուցադրում: Ձեր երաժշտությունը ռաբիսի որակում էր ստացել, բայց ես ռոք երաժշտության էլեմենտներ էի նկատում: Այդուհանդերձ, Դուք ռաբի՞ս երգիչ եք: 
– Ես տրադիցիոնալ ռոքընռոլի սիրահար եմ, որոնց վառ ներկայացուցիչներն ու հիմնադիրներն են` «Բիթըլզը», «Ռոլինգ Սթոունզը», «Դիփ Փարփըլը», «Լեդ Զեփելինը», Օզի Օզբորնը: Մենք ոչ միայն այս երաժշտությունը լսում էինք, այլև նվագում էինք մեր խմբով, փորձում էինք «պլեչ» անել, նմանակել: Բայց որքան որ սիրել ու լսել եմ ռոքը, նույնքան էլ սիրել ու լսել եմ հայկական ժողովրդական, դասական երգն ու երաժշտությունը` Կոմիտաս, Եկմալյան, Շերամ, Գուսան Աշոտ, Սայաթ-Նովա, Պաղտասար Դպիր, ու դա համարում եմ բախտավորություն: Մշտապես երազում էի հայտնվել արտասահմանում և այդ երկու ոճերի սինթեզից ստացված իմ երաժշտությունը ձայնագրել: Այդ բազմակողմանի ոճերի համադրումից է, որ իմ երգերի մեջ ռոքի էլեմենտներ ես տեսել: Այսինքն` ռոքընռոլն ու ժողովրդականը շաղկապել ենք իրար և ստացել ենք մի նոր ժանր, նոր ճանապարհ: Ցավոք, այսօր ստեղծված երգն ու երաժշտությունն այն է, որի ճանապարհը մենք բացել էինք, բայց ոչ ոք չի ցանկանում իր ուղեղին մի քիչ զոռ տալ նոր բան ստեղծելու համար: Այն, ինչն այսօր արվում է` լրիվ կրկնություն է: Ավելին ասեմ` ռոքընռոլն ու ժողովրդականը կապվում են իրար, կարելի է գեղեցիկ բան ստանալ, իսկ այսօրվա ռեփը հայկական երաժշտության հետ ոչ մի կապ չունի, թեև անում են: Այստեղից էլ գալիս է անճաշակությունը: Կարելի է մի նոր բան անել առանց նմանակելու:

– Ի դեպ, Հայաստանում ռեփ կարդացող «Հայ տղեք» խումբ կա, որի անդամներից մեկը` Հայկոն, «Քո ցավը տանեմ» կոչվող երգում օգտագործել է Ձեր ձայնագրությունից մի կտոր: Լսե՞լ եք այդ երգը, և արդյո՞ք Ձեր կարծիքը հարցրել են երգի այդ հատվածն օգտագործելու համար:
– Այո՛, իմ ձայնն ու իմ ձայնագրությունն է: Երգն այսպես է (երգում է.- Լ.Ս.)` «Ես սիրեցի էդ քո հայացքը, սև-սև աչերդ դու իմ Ջուլիետա: Ա՜յ, ջան, սիրում եմ յար քեզ, ա՜յ, ջան քո ցավը տանեմ…», մի խոսքով` երգի մեղրը, ամենաանուշ, ամենաքաղցր կտորն իրենք վերցրել ու ռեփ երգի մեջ օգտագործել են` «Քո ցավը տանեմ…»: Ինձ չի խանգարում այդ հանգամանքը, որովհետև իրենք վարպետությամբ են արել այդ բանը: Նման երաժշտություն սարքելու ընդհանուր միտքը կարող է համարեմ սխալ, բայց անկեղծորեն եմ ասում, որ համադրումը շատ պրոֆեսիոնալ են արել:
– Մի երգչուհի էլ կա` Անուշիկ Հակոբյան, Ձեր` «Սիրում եմ քեզ» երգն է երգում, որտեղ զուգահեռաբար նաև Ձեր ձայնն է հնչում: Լսե՞լ եք այն և դիտե՞լ եք այդ երգի տեսահոլովակը:
– Լսել ու տեսել եմ, բայց աղջկան չեմ ճանաչում: Ինձ չի խանգարում այն հանգամանքը, որ իմ կարծիքը չեն հարցնում, բայց գոնե պետք է կարողանան բարեխղճորեն մոտենալ այդ աշխատանքին` առանց աղավաղելու, ծռելու: Էս աղջիկն ավելի լավ կաներ, եթե մենակ երգեր այդ երգը: Իրական ձայնագրության մեջ` CD-ի մեջ, իմ ձայնը չկա, բայց տեսահոլովակում օգտագործել է ձայնագրությունս: Էստեղ մարդիկ ինձ պատմեցին, որ էդ երգի համար խլխլել են նրա CD-ին, և ահագին դրամ է սարքել էդ երգի վրա:
– Տեսահոլովակի պատմությունն անհասկանալի է ու այդ գեղեցիկ երգին անհամապատասխան:
– Հա՛, իրոք անհասկանալի, ինչ-որ ծեր մարդու հետ կապված պատմություն է: Մի պառավ, բիձա մարդ նստած է, իսկ ինքը երգում է` «Սիրում եմ, սիրում եմ…»: Թե ռեժիսորն ի՞նչ լուծում է ցանկացել ստանալ` ես էլ չեմ հասկանում, բայց գիտեմ, որ երգը շատ սիրված է, իսկ ինքը երգի ժողովրդականությունն օգտագործել է իրեն պրոպագանդելու համար: Այդ աղջիկն ուրիշ տոնայնության մեջ է երգում, իսկ իմ ձայնագրությունը լրիվ տարբեր տոնայնությունից կպցրել է իրար:
– Դուք չեք երևում ասպարեզում` Ձեր երկրպագուները վաղուց Ձեզ չեն տեսել բեմում: 
– Բացակայությունն էլ հարաբերական է: Սկզբում դու անվանդ վրա աշխատում, քրտնում, հոգնում ես, ու անունդ հասնում է մի տեղ, որ ուզում ես քաշվել մի կողմ, իսկ անունդ սկսում է քեզ համար աշխատել: Ես 6 տարի ձայնագրություն չեմ արել, բայց ավելի շատ եմ աշխատել, քան ձայնագրությունների ժամանակ: Մեկ ամսից կավարտեմ նոր ձայնասկավառակս: Ես տրաքվում եմ կլիպներից, դա աշխարհի ամենասխալ բանն է: Ես Ազնավուր շատ եմ սիրում, նա իմ դասատուն է, լսում, նայում եմ իրեն ու սովորում եմ ու նրա ոչ մի համերգ բաց չեմ թողնում: Փարիզում Շանզ Էլիզեում մտա խանութ, ասացի` Ազնավուրի կլիպներն եմ ուզում: Վաճառողը զարմացավ` «Ի՞նչ… Ազնավուրը տեղով կլիպ է»: Ես կլիպ չունեմ. այստեղ շատ կարևորություն են տալիս կլիպին, նկարում են` ինչ-որ քամակ, մերսեդես, աղջիկներ, պորտապար: Ինձ ասում են` ինչո՞ւ կլիպ չես նկարում, թող աղջիկները երգելիս քո հետևում կանգնած պարեն: Ասում եմ` ժողովուրդն ի՞նձ պիտի լսի, թե՞ էդ աղջկեքի քամակին նայի: Կարող ես մի հատ լավ երգ երգել, որը մարդիկ կյանքում չմոռանան: Տարիների ընթացքում ես մի գործ եմ արել, որը մինչև հիմա չի մոռացվում, աշխատում է: Իսկ իմ բացակայությունը պայմանավորված է հիմնականում աշխարհի գրեթե բոլոր երկրներում հյուրախաղերով, նույնիսկ Տաջիկստանում, Ուզբեկստանում եմ համերգներ ունեցել, բայց, ցավոք, Հայաստանից հրավերք չեմ ստացել այն պարագայում, որ ես բնավորությամբ ծանր մարդ չեմ, կարող եմ հաղորդակցվել, շփվել: Հայաստանում կայացած իմ բոլոր համերգները բարեգործական են եղել: Երկրաշարժից հետո եմ եկել բարեգործական համերգի, 35 մլն ռուբլի էր հավաքվել և փոխանցվել աղետի գոտի: 1 ամիս «Հրազդան» մարզադահլիճում համերգ եմ ունեցել ու մի կոպեկ փող չեմ պահանջել: Դրանից հետո 1991-ին ինձ Դաշնակցություն կուսակցությունը բերեց, 6 համերգ եղավ մարզահամերգային համալիրում և ամբողջ դրամը փոխանցվեց զոհված ազատամարտիկների ընտանիքներին: Այնպես որ, պատճառն այն չէ, որ Հարութը կարող է երևակայական գումար պահանջել, դրա համար իրեն չեն հրավիրում: Մի անգամ էլ «Հրազդան» մարզադահլիճում համերգ տալու համար ես հրավերք ստացա, բայց հետո պարզվեց, որ կազմակերպիչները 60.000 տոմս վաճառել են ու, այսպես ասած` թռելգ
Ինձ պայմանագիր ուղարկեցին, կնքեցինք: Անգամ օդանավի տոմսը չէին գնել, որ ես Հայաստան գամ: 60.000 ժողովուրդ տոմսերը ձեռքին գնում են «Հրազդան» մարզադահլիճ ու տեսնում են` դռները փակ է, մարդ չկա` ի՞նչ համերգ, ի՞նչ Հարութ… Էսպիսի բաներ էլ են եղել, որ ասում ես՝ բացակայություն` դրա առիթներն էլ են եղել: Բայց ամեն դեպքում մարդիկ ինձ չեն մոռացել: Փողոցով քայլում եմ, գալիս, փաթաթվում, գրկում են:
Ամբողջ աշխարհում համերգներով պտտվում եմ, բայց այն երկիրը, որտեղ ես ծնվել-մեծացել եմ, ունեմ ամենամեծ լսարանը` ինձ չի հրավիրում: Ի վերջո իմ երգած երգերը Հայաստանից դուրս եկած երգեր են: Ուրեմն` մի բան պատմեմ. Մոսկվայում համերգ եմ տալիս, դիմացի շարքում Ֆիլիպ Կիրկորովն է նստած հոր հետ միասին: Համերգից հետո մարդիկ մոտեցան, CD-ներ ստորագրեցի: Մեկ էլ մի մեծահասակ մարդ` սպիտակ մազերով, ծանոթացավ հետս, արևմտահայերենով ասեց` «Տղա՛ս, աս CD-ն կստորագրե՞ս»: Ստորագրեցի, տվեցի իրեն: Ասեց` «Աս CD-ին պիտի տանեմ ադ էշագին տամ, որ սորվի, թե ինչպես հայերեն երգի»: Մեկ էլ կողքից մեկն ասաց, որ այդ մարդը Ֆիլիպ Կիրկորովի հայրն ա` Պետրոսը: Ասում են` չի սիրում տղայի երգելը, էդ արարողությունները, երկնագույն, աղջկական ձևերը, նիստուկացը: Ասում ա` «Աս էշագին ի՞նչը կը սիրեն` ես չեմ հասկընար»:

– Ճի՞շտ է, որ Ձեր ամենամտերիմ ընկերը Ռուբեն Հախվերդյանն է:
– Այո՛… Ռուբոն խելառի մեկն է… Թողե՛ք մի քիչ ֆիքստուլանամ էլի: Ուրեմն` իր գրած «Երևանի գիշերներում» երգն առաջին անգամ ես եմ ձայնագրել, ու էնքան լավ ստացվեց… Ինքը լսել էր, զանգել-ասում ա` «Արա՛, ես դեռ չեմ ձայնագրել, էդ ի՞նչ ես արել»: Ասում եմ` «Ի՞նչ ա եղել, վա՞տ եմ երգել»: «Չէ՛,-ասում ա,- ինձ բարկացնելու աստիճան լավ ես երգել»: Շատ մոտ ենք իրար հետ: Ինքը որ գալիս ա Լոս Անջելես, ինձ մոտ է մնում, չեմ թողնում հյուրանոցում մնա, միշտ իրար հետ ենք լինում:
– Երգեր գրո՞ւմ է:
– Օ՜, իմ տան մեջ զոռով երգեր գրել եմ տալիս: Մի դրվագ պատմեմ. ես ու ինքը գիշերվա հազարին 3 բոչկա արաղ ենք խմել: Մեկ էլ ասեցի` «Արա՛, գիշերվա ժամը երեքն ա, եկել ես Ամերիկա, ոչ հյուրանոցի, ոչ ուտելիքի փող ես տալիս, ուզածիդ պես` ման ես գալիս, ֆռֆռում ես, ուտում ես, քնում ես: Կյանքիդ մեջ մենակ մի բան ես կարողանում լավ անես` երգ գրելը, էդ էլ չես անումգ Ամոթ ա, գնա, նստի` երգ գրի»: Ջղայնացավ, ասեց. «Մի կտոր հաց ես տալիս` քթիցս բերում եսգ», փնթփնթաց: Մի խոսքով` մեկ էլ գիշերվա հազարին ինձ արթնացնում ա, թե` Հարութ, հըլը նայի, երգի երկու տունը գրել եմ: Ո՞նց թե երկու տունը… Ասում եմ` մինչև ամբողջ երգը չգրես` էլ ինձ չարթնացնես… Ու գրե՜ց: Բայց ի՞նչ գեղեցիկ խոսքեր, ի՞նչ պոեզիա… (արտասանում է.- Լ.Ս.).

Հիսունից հետո մարդիկ դառնում են մի քիչ մտածկոտ,
Անցյալի էջերից փորձում են մաքրել էջերը կեղտոտ:
Հիսունից հետո արագ է էնքան պտտվում տարին, 
Որ չենք հասցնում տարբերել չարն ու բարին:
Հիսունից հետո սեղանը քեֆի կիսատ ենք թողնում,
Որից նախկինում մինչև առավոտ չէինք հեռանում։
Մեր տարիները մեզից հեռանում են,
Թողնում են մեզ հետ մեզ մենակ,
Հազար երանի նրան, ով ունի անհոգ ապրելու ժամանակ:

Հիսունից հետո ընկերները մեր հերթով հեռանում
Ու տեղերը նրանց մեկընդմիշտ թափուր են մնում
Հիսունից հետո մենք ենք կյանքից, թե նա է հոգնում 
Ու թվում է, թե էլ էս աշխարհից բան չենք հասկանում:
Հիսունից հետո կորցրածդ՝ շատ, շահածդ` ոչինչ…
Պարապ է թվում կյանքում ամեն բան, արդեն ամեն ինչ:
Հիսունից հետո նույնիսկ հայելին մեզնից ամաչում,
Ու ցույց է տալիս, որ ինքն էլ արդեն մեզ չի ճանաչում:
Հիսունից հետո դառնում ես հանկարծ մի փաստի վկա,
Որ սխալ ապրած կյանքդ շտկելու ժամանակ չկա:
Ժամանակն անտես, անկոչ հյուրի պես այցելում է քեզ
Ու հիշեցնում կարծես, որ ինքդ քեզանից շուտով կազատվես…

Սպանում ա: Խելառ ա… Ռուբոն, խելառ ա… Աստված էս տղուն տվել ա երգ գրելու շնորհք. թույլ տվեք ասել, որ հիմա Հայաստանում ոչ ոք երգ չի ստեղծում: Եթե մեկը կա, որ երգ է ստեղծում, ապա դա Ռուբոն է: Ախր էնքան թամբալ է, որ ալարում է նույնիսկ բաղնիք մտնել, պիտի զոռով` ոտքով խփես, մտցնես բաղնիք…
Իմ մտերիմ ընկերն է նաև «Sistem of a Down» ռոք խմբի վոկալիստ Սերժ Թանգյանը: Էդ խմբի անդամները համաշխարհային տղերք են: Երբ Սերժին հարցազրույցներում հարցնում են, թե ո՞ր երգիչներից է ազդվել, մշտապես պատասխանում է` «Ռոլինգ Սթոունզ», «Բիթըլզ», Ռեյ Չարլզ, Լուի Արմսթրոնգ, Հարութ»։ Թվարկած այս լեգենդներից հետո վերջին անունը, բնականաբար, ամերիկացիներին հաճախ շփոթեցնում է:
– Ձեր ծննդյան օրը ե՞րբ է: Ինչպե՞ս եք նշում այդ օրը:
– Հուլիսի 1-ը: Այդ օրը սիրում եմ ընտանիքիս հետ անցկացնել, չնայած այս վերջին մի քանի տարիներին` մեծ շուքով նշում են, փորձում են թանկարժեք նվերներով խաբել: Ասում եմ` ինձ դրանով մի խաբեք, կարո՞ղ եք 5 տարի կյանքս հետ գցել: Օրինակ` տարիներ առաջ տղաս՝ Եսային, 50-ամյակիս առիթով առավոտյան շուտ արթնացրեց, թե` պա՛պ, ծնունդդ շնորհավոր, էս բանալին քեզ. «Յագուար» մակնիշի մեքենայի բանալին էր: Հիմա չգիտեմ՝ ուրախանա՞մ, որ տղաս ինձ համար մեքենա է գնել, թե՞ տխրեմ, որ 50 տարեկան եմ դարձել…
– Եսային ի՞նչ մասնագիտություն ունի:
– Ձայնագրման ինժեներ է, աշխատում է ամերիկյան կինոարտադրություններում: 29 տարեկան է, կլասիկ դաշնակահար: Կինս՝ Ռուզանն էլ է պրոֆեսիոնալ դաշնակահար: Ի դեպ, իմ երգերում հնչող բոլոր կանացի ձայներն իրենն են: Չի սիրում երգել, զոռով եմ երգացնում, ասում է` պիտի փող տաս, որ երգեմ: Ասում եմ` ախչի՛, ուրեմն` ինձնից է՞լ ես փող վերցնելու, ամբողջ օրը գրպաններս դատարկում ես (ծիծաղում է.- Լ.Ս.): Ռուզանին վստահում եմ, իմ համերգների ամբողջ կազմակերպչական, ֆինանսական հարցերով ինքն է զբաղվում: Եթե Ռուզանը չլիներ` հիմա ես բոմժ էի դարձել, որովհետև փողի արժեքը չգիտեմ, կարող եմ 10.000 դոլարը 1 դոլարի պես ծախսել:
– Գիտե՞ք, չնայած 58 տարեկան եք, այդուհանդերձ, բոլորովին չեք փոխվել, չեք ծերացել:
– Ոչ միայն այստեղ, այլև Լոս Անջելեսում բոլորն ինձ ասում են, որ չեմ փոխվել: Երիտասարդ մնալու գրավականը, ամենակարևոր բաներից մեկն այն է, որ երբեք չեմ ծխել: Խմել սիրում եմ, բայց ոչ ամեն օր ու չափավոր եմ խմում: Եթե ընկերներիս հետ պիտի խմեմ, ուրեմն` իրենց հետ հավասար խմում եմ, բայց խմելը երբեք կյանքի նպատակ չեմ դարձրել: Իմիջիայլոց, մինչև արևը մայր մտած, մութ չլինի` չեմ խմի, և որտեղ որ խմեցի` այնտեղ էլ կմնամ, դուրս չեմ գա: Կյանքում ալկոհոլ ընդունած՝ մեքենայի ղեկին չեմ նստում: Ես չեմ ասում՝ սուրբ եմ, եթե առիթը լինի` ընկերներիս հետ կնստեմ, բայց ամեն ինչի չափի զգացողությունն ինձ մոտ կա: Մարդկային սկզբունքներ կան, որ երբեք դրանց վրայով չեմ անցնի: Երիտասարդ մնալու կարևորագույն բանը երաժշտությունն է: Պատահում է, որ տրամադրություն, հավես չեմ ունենում, բայց պիտի գնամ երգելու: Երգելու համար քեզ վճարում են, ու տրամադրությունդ նշանակություն չունի: Գնում, բարձրանում եմ բեմ, ժողովրդին տեսնում եմ, թե չէ` ամեն հոգնություն, ձանձրույթ վերանում է, ու ես առույգանում եմ, տրամադրությունս բարձրանում է:
– Ամերիկայում ո՞ւմ համերգներին եք գնում:
– Դասական խմբեր կան, որոնց համերգներին առաջ շատ էի գնում: Հիմա իմ իմացած, սիրած խմբերից միայն «Ռոլինգ Սթոունզն» ու «Իգլզն» է համերգ տալիս: Էն ժամանակ շատ էի գնում Ֆրենկ Սինատրայի համերգին, ինչպես նշեցի՝ Ազնավուրի ոչ մի համերգ բաց չեմ թողնում, նա ամեն տարի գալիս է համերգներով: Այն քաղաքում, որտեղ ես ապրում եմ, անապատ է, Լոս Անջելեսից 2 ժամ պետք է երթևեկես: Անապատի մեջ են այդ քաղաքը կառուցել, գոլֆի դաշտեր կան, կինոաստղերից շատերը` Սիլվեսթր Սթալոնե և այլն, երգիչ-երգչուհիներ, բոլորն այնտեղ տուն ունեն, և պարբերաբար համերգներ են կազմակերպվում: Թոմ Ջոնսն է հաճախակի համերգ տալիս, հետո՝ Փոլան, որը 70-ականների հայտնիներից էր, նա էլ է համերգներ տալիս: Այնպես որ, մասնակցում եմ ոմանց համերգներին, բայց ռեպ երաժշտություն չեմ սիրում, մանավանդ, երբ հայերն են ընդօրինակում: Դա մեր մշակույթը չի, մեր լեզվին հարմար չէ ռեփ կարդալը, դա սևերի երաժշտությունն է` սպանոցի, կրակոց, ագրեսիա:
– Ձեր սերնդի արվեստագետները շատ են պատմում Սովետական տարիների ճնշումների, սահմանափակումների մասին: Մասնավորապես պատմում են գգգ-ի հետապնդումների մասին: Դուք նո՞ւյնպես նման խնդիրներ եք ունեցել:
– Ամեն համերգից հետո բռնում, տանում էին ԿԳԲ-ի պադվալ: Ասում եմ` ախր ինչո՞ւ եք մեզ էստեղ բերել, մենք հայրենիքի դավաճաններ չենք, գաղտնի միկրոֆիլմեր չենք վաճառել ամերիկացիներին: Նվագել, երգել, ուրախացել ենք: Ինչն արևմտյան էր` իրենց համար անընդունելի էր. դա կապիտալիզմի փտած, նեխած միջուկն էր, որը պետք էր անպայման վերացնել: Տանում էին պադվալ, պահում էին, մի երկու ապտակ էին տալիս ու ասում էին` գնացեք: Գնում էինք, էլի մի տեղ նվագում էինք ու նորից հայտնվում գգգ-ի պադվալում ու նորից ապտակ ուտում։
Մեր տանը կազմակերպված երեկոներից մեկի ժամանակ մի աղջիկ պատից նկարս վերցրել-տարել էր: 1 ամիս հետո էդ աղջիկն անհետանում ա, անհայտ կորած ա, չկա…, ուր փնտրում են` չեն գտնում: Գնում են դպրոց, դասընկերուհուց հարցուփորձ են անում, թե՝ Անահիտն ո՞ւր կարող է լինել: Իր կողքին նստող ընկերուհին ասում ա, որ մի տղա կա, որին Անահիտը շատ էր հավանում` Ձախ Հարութ անունով, իրա նկարն էլ ինձ ցույց ա տվել, կարող ա ի՞նքը իմանա: Դասագրքերը բացում են, միջից իմ նկարն են գտնում ու էդ նկարով՝ դո՜ւզ մեր տուն: Առավոտ ժամը 6-ին եկան մեր տուն, ծեծելով ինձ քնից հանեցին: Տարան ոստիկանատուն ու 3 օր ծեծեցին, որ խոստովանեմ ու թղթերի տակ ստորագրեմ, թե ուր եմ տարել էդ աղջկան: Թե` քո նկարն ի՞նչ գործ ունի իրա դասագրքի մեջ… Ասում եմ` էդ նկարն իմ պատին փակցրած ա եղել, երևի ինքն ա իմ պատից պոկել-տարել: Անկյունից էլ պատռված էր, կնոպկայի տեղը մնացել էր: Մի խոսքով` երեք օր շան ծեծ տվին ու մի կերպ հավատացին, որ ես տեղյակ չեմ, ու ինձ թողեցին: 2-3 օր հետո աղջկան գտան: Դու մի ասագ Սիսիանի շրջանում մեկի հետ փախել-ամուսնացել ա: Հետո զանգել, ծնողներին ասել ա, որ եկե՛ք, կարմիր խնձոր եմ ուղարկել… Ասում եմ` կարմիր խնձորն ո՞վ ուտի, ո՛վ ծեծ ուտի:
Ես մասնակցեցի Պետական ռադիոյի և հեռուստատեսության ժողգործիքների և էստրադային խմբերի համար հայտարարված մրցույթին: 50.000 դիմորդներից ընտրվեցինք երեք հոգի: Ժյուրիի կազմում Հովհաննես Բադալյանը, Ռուբեն Մաթևոսյանը, Ռոբերտ Ամիրխանյանը և այլ հայտնի երգիչներ էին: Չգիտեմ՝ ինչպես, բայց ընդունվեցի: Երգեցի` սաղ ծռվեցին, մանավանդ Ռոբերտ Ամիրխանյանը, որ շատ մեծ հույսեր էր ինձ հետ կապում: Հետո սկսեցինք գնալ փորձերի: Իրենց ուզած երգերն էին դեմ տալիս, ու այլընտրանք, պարզվում է` չունեինք: Բայց եթե պիտի երգես, ուրեմն պիտի սիրես, չէ՞, էդ երգը: Ասեցի` ես չեմ կարող չսիրածս երգերը երգել: Ասացին` կամ պիտի երգես, կամ էլ` թող գնա ստեղից, դռները բաց ենգ Մի անգամ, երկու անգամ փորձեցի երգել, որ իրենց ուզածն անեմ: Ախր, ռադիո մտնելն էն ժամանակ երազի պես բան էր, ու ես ընդունվել էի: Նույնիսկ ռադիոյի կողքով չէին թողնում մարդ անցներ, 4-5 հոգի խունտայի նման գրավել էին ռադիոն: Մի խոսքով` ընդունվեցի, ու մի ամիս չտևեց` խեղդվում էի, օդ չկար շնչելու: Ասում էին` կամ սա պիտի երգես, կամ չպիտի երգես: Լավ երգերը վերցնում էին մեծերը, իսկ էն խեղճուկրակ, անկապ, անհամ ու անճաշակ երգերը մեզ էին տալիս: Ասեցի` հաջողություն ձեզ, ես գնում եմ, 1975-ի սկիզբն էր: Էս ամեն ինչը կուտակվեց, կուտակվեց, ու մի օր ասեցի` մա՛մ, մորքուրին ասա, թող թղթեր ուղարկի՝ գնանք, ու էդպես էլ եղավ: Գնացինք:

Լուսանկարները՝ Սերժ Դավիդովի