«Ներդրողների հոսքի վրա մի քանի գործոններ են ազդում, առաջինը` ներդրումային և գործարար միջավարը, որն իր մեջ պարունակում է ամբողջությունը` հավասար մրցակցային պայմաններ, պարզ օրենսդրություն, հարկային թեթև բեռ, և երկրի ռիսկայնությունը»։
Ո՞վ է մեղավոր այս վիճակի համար։ Թվում է՝ ոչ ոք. ճանապարհը փակվում է եղանակային վատ պայմանների պատճառով, իսկ բնության վրա ոչ ոք ազդեցություն չունի։ Սակայն բեռնափոխադրողներն այս ամենի մեջ արդեն տխուր օրինաչափություն են տեսնում։
Նախորդ տարվա ինտենսիվ թվանկարչությունն այս տարի լուրջ պատուհաս է դարձել։ Կա՛մ պետք էր այս տարի շարունակել նույն կերպ նկարել, կա՛մ անկում ցույց տալ։ Կառավարությունը նախընտրեց երկրորդ տարբերակը։
«Միլի մեջլիսի նախագահն ասում է, որ առաջիկա չորս տարիների ընթացքում մեր տնտեսությունը վերելք է արձանագրելու»: Եթե կարդաք այս վերնագրով նյութը` կհամոզվեք, որ Ադրբեջանի տնտեսության ճգնաժամը համաշխարհային գործընթացների արդյունք է, և, որ դրանք շուտով կհաղթահարվեն:
2016 թվականի հունվար-հոկտեմբերին, ֆիզիկական անձինք բանկային համակարգի միջոցով Հայաստանից արտերկիր են փոխանցել 641.1 մլն դոլար։ Ի տարբերություն ներհոսքի` դրամական միջոցների արտահոսքն աճել է 43.1 մլն դոլարով կամ 7.2%-ով։
«Նրանք շատ ծանրաբեռնված են և եթե մի 10 հոգու, 20 հոգու, 30 հոգու, բոլոր նախարարություններում է, կարծեմ, ընդունված, ձեզ մոտ էլ, դեկտեմբեր ամսին 13-րդ աշխատավարձ տալ, սա սովորական երևույթ է, կարծում եմ»:
Որևէ ողբերգություն չկա, պարզապես տեղի է ունեցել շուկայի վերադասավորություն։ Իսկ վատագույն տարբերակում, եթե անգամ «Աշտարակ-կաթը» փակվի, նրա ունեցած 20-22%-ը բաշխվելու է մյուս ընկերությունների միջև։ Որոնք, բնականաբար, ունենալու են նոր աշխատողների կարիք ու դա լրացնելու են «Աշտարակ-կաթի» կադրերով։
Այն, որ տնտեսության վիճակը, մեղմ ասած, տխուր է, երևաց հոկտեմբերյան ցուցանիշներից, երբ պարզվեց, որ տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը նվազել է 7.8%-ով։ Սակայն Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից երեկ հրապարակված տվյալներն այս տխուր պատկերն առավել ամբողջական են դարձնում։
Տարեվերջին կամաց-կամաց բացահայտվում են այն պատճառները, որոնք հանգեցրին կառավարության փոփոխության: Մինչ հիմա այդ փոփոխությունները քաղաքական դրդապատճառներով էին բացատրվում: Դրանցից հիմնականն այն էր, որ 2017-ն ընտրական տարի է:
Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի տվյալներով, 2016 թվականի հունվար-սեպտեմբերին Հայաստանից ԵՏՄ արտահանվել է մոտ 90 մլն դոլարի թունդ ալկոհոլային խմիչք (խոսքն արտաքին առևտրի 2208 կոդի մասին է, որի մեջ Հայաստանի պարագայում մտնում է հիմնականում կոնյակը)։
«Մեզ բոլորիս արդյունք է պետք: Ի՞նչ է արվել այս երկու ամսվա ընթացքում, ո՞ր բիզնեսի ձեռքն ենք բռնել, ի՞նչ խնդիր ենք լուծել»,- դիմելով ՀՀ տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարար Սուրեն Կարայանին՝ ասել է ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանին:
ՀՀ նախկին վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանն այս տարվա առաջին ամիսներին հայտարարում էր, որ անհրաժեշտ քայլերը ձեռնարկել են, և տարվա վերջին տնտեսական աճն «անխուսափելի» է: Կարեն Կարապետյանի` վարչապետ նշանակվելուց հետո պարզվեց, որ տնտեսությունը շատ բարդ իրավիճակում է, իսկ ՀՀԿ համագումարի ժամանակ էլ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց, թե մեր տնտեսությունն առաջանցիկ աճ է ապահովել և շարունակելու է այդ առաջանցիկությունը:
Հայաստանի Հանրապետության տնային տնտեսությունների եկամտի գլխավոր աղբյուրը վարձու աշխատանքն է։ Այսպես, 2015 թվականին տնային տնտեսության միջին ամսական անվանական դրամական եկամուտները տնային տնտեսության մեկ շնչի հաշվով կազմել են 52377 դրամ, որից 28800 դրամը (55%-ը)՝ վարձու աշխատանքից։
ՀՀ կառավարության բոլոր քայլերն ուղղված են հավասար մրցակցային դաշտ ստեղծելուն: ՀՀԿ համագումարի մեկնարկից առաջ լրագրողների հետ զրույցում այս մասին ասաց ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը: «Մեր ջանքերը ուղղված են դրան, շուկան բոլորի համար բացելուն»,- ասաց Կարեն Կարապետյանը:
Փաստորեն, 20 տարուց ավելի մեր ներքին շուկայում հանրահայտ ապրանքանիշն անհասկանալի պատճառներով պարտքեր է կուտակել ու հայտնվել է սնանկացման եզրին:
Եթե դու ուզում ես, որ հավատ ներշնչվի քո հայտարարած ապագայի հանդեպ, դու պետք է ցույց տաս քո վերաբերմունքն արդեն իսկ եղածի նկատմամբ, ընդ որում` առարկայական: Ես զուտ բանականության տեսանկյունից եմ նայում:
Գարեջրի արտադրության ծավալների անկում և ներմուծման աճ։ Ի՞նչ պետք է անի պետությունը նման դեպքերում։ Աջակցի՞ տեղական արտադրող/արտահանողին, կամ գոնե լրացուցիչ խնդիրներ չստեղծի՞ նրանց համար։ Ճիշտ եք։ Սակայն, արի ու տես, որ ՏՄՊՊՀ-ն անում է ճիշտ հակառակը` խնդիրներ է ստեղծում առանց այն էլ դժվար վիճակում հայտնված «Գյումրի գարեջուր» և «Երևանի գարեջուր» ընկերությունների համար։
«Գորշ գոտիների» երկրներում բարեփոխումների ձախողման հետևանքով գործող իշխանությունները հայտնվեցին մի իրավիճակում, երբ բացակայում էր երկարատև լեգիտիմությունը։ Նման երկրներում գործում է կարճատև լեգիտիմության ինստիտուտը, որը հասարակական և սոցիալական պայմանագրի առկայության պարագայում լուծում է իշխանության և հասարակության միջև փոխհամաձայնության խնդիրը։
Երբ գարեջրի գնի թանկացումից անցել է գրեթե մեկ ու կես տարի, և խնդիրը, ըստ էության, կորցրել է իր այժմեականությունը, ի՞նչը ստիպեց Հանձնաժողովին՝ նման շտապ որոշում կայացնել:
ՀՀ կառավարությունը վաղվա նիստում վերաբաշխում է կատարելու 2016 թվականի պետական բյուջեում՝ Իջևանի տարածքային հարկային տեսչության վարչական շենքի վերակառուցման աշխատանքներն ավարտին հասցնելու նպատակով։
Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն այս տարվա հունվար-հոկտեմբերին` նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի նկատմամբ, 100.4 է։ Սա նշանակում է, որ տարվա առաջին տասն ամիսներին տնտեսության ակտիվությունն աճել է ընդամենը 0.4%-ով։
«Մեր 5.5 մլրդ պարտքը սփռված է մինչև 2050 թ.։ Եթե մի պահ ենթադրենք, որ այդ ամբողջ պարտքը պետք է մարվեր առաջիկա 3-4 տարիների ընթացքում, դա ընթացիկ պարտքի ռիսկն է կամ պարտքի մարման ժամանակացույցի կառավարումը»։
Նրա խոսքով՝ բիզնեսը չպետք է խոչընդոտների հանդիպի կոռումպացված պաշտոնյաների կողմից, որոնք վճարումներ են ակնկալում ադմինիստրատիվ որոշումների կայացման կամ մենաշնորհային դիրքեր ունեցողների կողմից, որոնք օգտագործում են քաղաքական կապերը՝ սահմանափակելով մրցակցությունը։
ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանն Արցախում լրագրողներին հայտարարել էր, որ Հարկային օրենսգրքի նկատմամբ իր վերաբերմունքը երկակի է, քանի որ մի կողմից՝ այն իրավունք ունի ապրելու և տրամաբանություն ունի դրա տակ, սակայն կա բիզնես-միջավայրի բացասական արձագանքը, որ սպիտակ դաշտում աշխատողներն են պատժվում և նրանց բեռն է ավելացվում, իսկ ստվերի հետ աշխատանք չի տարվում:
Բյուջե 2017-ի ակնհայտ թերություններից մեկը, որը հարուցել է տնտեսագետների մտահոգությունը, բացասական սցենարի բացակայությունն է: Օրինակ՝ եթե չարձանագրվի համախառն ներքին արդյունքի 3.2% աճ, այլ նույնքան անկում լինի, այդ 3.2%-ի վրա կառուցված մյուս՝ բացասական սցենարներն անտեսվել են:
«Ես դեռ չեմ հասցրել դրա մեջ մտնել: Ես այսօրվա դրությամբ պետք է շատ արագ կարգաբերեմ ապագա խնդիրները, հետո կտեսնենք: Որովհետև մենք նմանատիպ ձևով կարող ենք նայել, թե 5 տարի, 10 տարի առաջ վերահսկողությունն ինչ է արել»,- ասաց Վ. Արամյանը:
Ապօրինի հարստացման քրեականացումը հետադարձ ուժ ունենալու դեպքում կքանդի ներկայիս քաղաքական համակարգը: 168.am-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց ՀԱԿ խմբակցության քարտուղար Արամ Մանուկյանը:
Գ աղտնիք չէ, որ Հայաստանի Հանրապետությունում տնտեսական և ֆինանսական շարժը կենտրոնացած է հիմնականում մայրաքաղաքում։ ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից հրապարակված «Հայաստանի Հանրապետության մարզերը և Երևանը, 2016» զեկույցի տվյալները հերթական անգամ հիշեցնում են այս ոչ համաչափ պատկերի մասին։
Համաշխարհային մամուլը նորից սևեռվել է նույն թեմայի վրա։ Ռուսաստանում կաշառակերության մեղադրանք է հարուցվել ՌԴ Տնտեսական զարգացումների նախարար Ակեքսեն Ուլյուկաևի նկատմամբ: Պուտինի երկրպագուները ոգևորված են: Նրանց կարծիքով` կոռուպցիայի դեմ պայքարը նոր թափ է հավաքում:
«Անկախ նրանից՝ կլինի Վարդան Արամյա՞նը, թե՞ պարոն Զուրաբյանը, ես պետք է ամեն ինչ անեմ, որ պարոն Զուրաբյանը վեց ամիս հետո ինձ փոխարինելու դեպքում խնդիրներ չունենա»։ ԱԺ փոխխոսնակ Հերմինե Նաղդալյանն էլ Վ. Արամյանին հորդորեց չշտապել. «Մի շտապեք այդքան»։