«Գիտության ոլորտում պետք է աշխատավարձերը բարձրացնել»
Ասում է կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի (ԳԱԱ) Բուսաբանության ինստիտուտի Գեոբուսաբանության և էկոլոգիական ֆիզիոլոգիայի բաժնի վարիչ Գեորգի Ֆայվուշը:
«Հնարավոր է՝ Հայաստանը դառնա ավոկադո կամ կիվի արտահանող երկիր»
Ըստ գիտնականի՝ ամբողջ աշխարհում, այդ թվում և՝ Հայաստանում, կլիմայի փոփոխություն է նկատվում: Հետազոտությունների համաձայն՝ անցած 60-70 տարվա ընթացքում միջին ջերմաստիճանը բարձրացել է 0.85 աստիճան ցելսիուսով: «Մենք արդեն տեսնում ենք այդ փոփոխությունների դրական և բացասական ազդեցությունը և աշխատում ենք այդ պրոցեսների մոդելավորման վրա, որն անչափ հետաքրքիր արդյունքներ է տալիս: Կլիմայի փոփոխության արդյունքում՝ բույսերը պետք է կամ հարմարվեն (ադապտացվեն) այդ փոփոխություններին, կամ էլ անհրաժեշտ է դրանց վայրը փոխել: Կլիմայի փոփոխության արդյունքում, օրինակ, եթե մենք հիմա ունենք տափաստաններ, մարգագետիններ, ապա դրանք կփոխվեն: Օրինակ՝ մարգագետինները կգնան դեպի տափաստաններ, և մենք կստանանք մարգագետնատափաստաններ»,- մեզ հետ զրույցում ասաց գիտնականը:
Ըստ նրա՝ կլիմայի փոփոխությունների արդյունքում փոփոխություններ տեղի կունենան ամբողջ աշխարհում: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա, ըստ Գ. Ֆայվուշի՝ Հայաստանում այդ ամենի արդյունքում՝ մեր արոտավայրերը կփոքրանան, իսկ հողերի բերրիությունը կնվազի, վերջինիս վրա կազդեն նաև օտարածին, ինչպես նաև վնասակար բույսերի տարածումը, որոնք այդ կլիմայի փոփոխությունների հետևանքով կսկսեն ավելի արագ տարածվել և ավելի մեծ տարածքներ զբաղեցնել:
Գ. Ֆայվուշի համոզմամբ՝ մինչև 2030 թվականը մենք կզգանք այդ բոլոր փոփոխություններն ու տարբերությունը: «Մեր ամենալավ արոտավայրերը մերձալպյան և ալպյան գոտիներում են. դրանք կփոքրանան: Մենք խնդիրներ ենք ունենալու՝ հողերի հետ կապված: Պետք է ինչ-որ քայլեր անենք գյուղատնտեսության մեջ՝ գյուղմթերքների նոր սորտեր, նոր տեսակներ մշակելու և աճեցնելու ուղղությամբ, որն ավելի հարմար կլինի նոր կլիմայական պայմաններին»,- ասում է գիտնականը:
Հարցին, թե հնարավո՞ր է՝ այդ ամենի արդյունքում՝ Հայաստանում, օրինակ, սով լինի, Գ. Ֆայվուշն ասաց. «Այդ ամենը սովին չի հասնի, որովհետև այդքան էլ շատ չէ ազդեցությունը: Մենք արդեն Հայաստանում՝ Մեղրիում և Նոյեմբերյանում, նոր կուլտուրաներ ունենք, փորձում ենք աճեցնել ավոկադո, կիվի և լավ արդյունքներ ենք ստանում: Այսինքն՝ դրանք նորմալ աճում են, և հնարավոր է՝ մոտ 10-15 տարի հետո Հայաստանը դառնա ավոկադո կամ կիվի արտահանող երկիր»,- ասաց Գ. Ֆայվուշը:
– Դուք ազգությամբ հրեա եք, ինչպե՞ս եք հայտնվել Հայաստանում և այժմ գիտության ոլորտում եք աշխատում:
– Այո, ես հրեա եմ: Ծնվել եմ Բաշկիրիայում: 1965 թվականին հայրս եկավ Հայաստան՝ որպես ինժեներ մասնակցելու Երևանի ջերմաէլեկտրակայանի կառուցման աշխատանքներին: Այդ ժամանակ ես 11 տարեկան էի, եկանք և մնացինք Հայաստանում: Ես սովորեցի և կրթություն ստացա Հայաստանում, ավարտեցի համալսարանը, ամուսնացա: Ճիշտ է, կինս հայ չէ, սակայն մենք սիրում ենք այս երկիրը: Հիմա աշխատում ենք ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում:
– Ինչո՞ւ որոշեցիք գիտությամբ զբաղվել, և ինչո՞ւ հենց կենսաբանությամբ:
– Ինձ բուսաբանությունն ու կենսաբանությունը շատ էին հետաքրքրում, քանի որ այդ ամենը կապված է մեր լեռների և հրաշալի բնության հետ: Ես սիրում եմ այդ ամենը և գնացի հենց այդ ուղղությամբ: Ես սիրում եմ Հայաստանը, և երբեք չեմ փորձել գնալ այստեղից: Իհարկե, ես իրավունք ունեմ գնալ Իսրայել, սակայն այնտեղ գնալիս կրկին պետք է սովորել, խոսքը լեզվի մասին չէ, ես տիրապետում եմ լեզվին, այլ նրանց ամբողջ բուսականության, ամեն ինչ պետք է սկսեմ 0-ից, իսկ այստեղ ես արդեն բավական մակարդակի եմ հասել:
– Ընդհանրապես հայ գիտնականները նշում են, որ Հայաստանում շատ դժվար է գիտությամբ զբաղվել, և, որովհետև, Դուք հայ չեք, սակայն ապրում և աշխատում եք Հայաստանում, այն էլ՝ գիտության ոլորտում, մի տեսակ զարմանալի, գուցե տարօրինակ է…
– Այդքան էլ դժվար չէ այստեղ աշխատել, դժվարը ֆինանսականն է, շատ ֆինանսական խնդիրներ կան, սակայն մյուս կողմից՝ այստեղ այնքան մեծ դաշտ ունենք աշխատելու, բաց դաշտ, որտեղ ոչ մի խոչընդոտ չկա աշխատելու համար: Մեկը չկա, որ ասի՝ սա իմ ուղղությունն է, և դու չպետք է աշխատես այստեղ: Այնպես որ, ես չեմ կարող ասել, որ այստեղ շատ դժվար է աշխատելը… եթե ֆինանսներն էլ լինեն, ամեն ինչը լավ կլինի: Օրինակ՝ ես աշխատում եմ կլիմայի փոփոխության խնդիրներով: Գիտեմ, որ Ավստրիայում իմ կոլեգաներն աշխատում են նույն խնդիրներով, սակայն կան դաշտեր, որտեղ նրանք չեն կարող աշխատել, քանի որ այն արդեն զբաղված է, իսկ մենք այստեղ նման խնդիր չունենք:
– Ի՞նչն է պատճառը, որ Հայաստանում, ինչպես Դուք նշեցիք, դաշտը բաց է:
– Նախ՝ այն, որ այստեղ մենք շատ քիչ ենք, բոլորը բոլորին գիտեն, երկրորդը՝ այնքան ուղղություններ կան, որ ուզում ենք աշխատել և ուսումնասիրել, սակայն մարդ չկա, քիչ են, շատ քիչ են մասնագետները, նկատի ունեմ՝ նույն մեր բուսաբանության ոլորտում: Օրինակ, իմ բաժնում մենք 12 հոգի ենք, բայց այնքան գործ կա անելու, որ չենք հասցնի:
– Այսինքն՝ պարզապես համապատասխան մասնագետնե՞ր չունենք, թե՞ աշխատանքը գրավիչ չէ:
– Այս ոլորտ չեն գալիս՝ ֆինանսների սղության պատճառով: Անգամ տղաները գնում են բանակ, սակայն չեն գալիս ասպիրանտուրայում կրթությունը շարունակելու: Օրինակ, անցյալ տարի մենք կորցրել ենք Բուսաբանության ինստիտուտում մեր աստիրանտուրայի տեղը, որովհետև դիմորդ չկար: Կարծում եմ, եթե ֆինանսական խնդիրը մի կողմ դնենք, ապա նախ՝ պետք է ավելի սերտ կապեր ստեղծել բուհերի և ակադեմիական ինստիտուտների միջև: Ինքս մի քանի անգամ դասախոսություններ եմ կարդացել պետական համալսարանում, և դրանից հետո մի քանի ուսանողներ եկել և հետաքրքրվել են այստեղի մեր աշխատանքներով և անգամ ցանկություն հայտնեցին աշխատելու:
Սակայն, քանի որ նրանք դեռ ուսանող են, մի քիչ դժվար է նրանց միանգամից ասել՝ անպայման եկեք, ձեզ այսքան աշխատավարձ կտամ: Այդպես չեմ կարող, սակայն, պետք է ասեմ՝ եթե ավարտելուց հետո գաք, կփորձեմ աշխատանքի վերցնել, բայց աշխատավարձը կլինի 30-40 հազար, իսկ այդ գումարով քչերը կգան: Գիտության մեջ գումարները միշտ էլ չեն բավարարում, բայց կա մի մակարդակ, որն անհրաժեշտ է պահպանել: Օրինակ՝ երիտասարդ աղջկա կամ տղայի համար գիտության մեջ աշխատելը պետք է ավելի լավ լինի, քան, օրինակ, քարտուղար կամ քարտուղարուհի աշխատելը:
– Դուք՝ որպես ավագ սերնդի և փորձառու գիտնական, ի՞նչ լուծում եք տեսնում, ի՞նչ առաջարկներ ունեք այդ ուղղությամբ:
– Նախ՝ եթե հնարավոր է, պետք է աշխատավարձերը բարձրացնել, ա՛յ դա շատ լավ կլիներ: Երկրորդը՝ պետք է ներգրավել երիտասարդներին մեր գիտության ոլորտում: Անկեղծ ասած՝ չգիտեմ՝ ինչպե՞ս պետք է դա անել, սակայն դա անհրաժեշտ է անել:
– Նշում եք, որ ֆինանսները գիտության ոլորտում քիչ են, աշխատավարձերը՝ ցածր, որի արդյունքում՝ գիտության ոլորտն այդքան էլ գրավիչ չէ աշխատելու առումով, այս պայմաններում ինչպե՞ս եք Դուք մնում Հայաստանում:
– Իմ աշխատավարձը բավականին բարձր է, քանի որ ես աշխատում եմ ինչպես՝ դրամաշնորհային, այնպես էլ՝ տարբեր հետազոտական ծրագրերի վրա, և կարողանում եմ նորմալ ապրել: Այստեղ մնացել ենք ես ու կինս, իսկ մեր երկու աղջիկները գնացել են Իսրայել:
