Միջազգային աժիոտաժ՝ Թրամփի՝ Փաշինյան-Ալիև հանդիպման նախաձեռնության շուրջ․ Հարավային Կովկասը՝ աշխարհաքաղաքական բազմաքայլ «խաղի» մաս

Օրեր շարունակ միջազգային և ռեգիոնալ մամուլում տարածվող տեղեկությունները Թրամփի հարավկովկասյան նախաձեռնության մասին ՀՀ իշխանության կողմից հաստատվեցին միայն երեկ, այն էլ Փաշինյանի՝ ԱՄՆ այցի մասին կարճ հաղորդագրության տեսքով։

Միայն երեկ ՀՀ կառավարությունը հաղորդագրություն տարածեց, որ Փաշինյանն այցելելու է ԱՄՆ։

Ըստ հաղորդագրության, օգոստոսի 7-8-ին Նիկոլ Փաշինյանն այց կկատարի Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, որտեղ երկկողմ հանդիպում կունենա Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նախագահ Դոնալդ Ջ. Թրամփի հետ՝ Հայաստան-ԱՄՆ ռազմավարական գործընկերությունը խորացնելու նպատակով, ինչպես նաև տեղի կունենա եռակողմ հանդիպում՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Ջ. Թրամփի և Իլհամ Ալիևի հետ՝ միտված տարածաշրջանում խաղաղության, բարօրության և տնտեսական համագործակցության առաջմղմանը։

Ուշագրավն այն է, որ հայկական մամուլը, հայաստանյան հասարակությունը որևէ տեղեկություն չունեն, թե Թրամփն ի՞նչ է պատրաստվում դնել Փաշինյան-Ալիև բանակցությունների սեղանին, այնինչ արդեն մի քանի օր է՝ ադրբեջանական, թուրքական, նույնիսկ մերձավորարևելյան որոշ պարբերականների ներկայացուցիչներ հետևողականորեն տեղեկություններ են տարածում Թրամփի նախաձեռնությունների վերաբերյալ, որոնց ՀՀ կառավարության կողմից արձագանքի բացակայությունն է՛լ ավելի է անորոշ դարձնում սպասվող հանդիպումից ակնկալիքները՝ խորացնելով անհանգստությունները։

Չի բացառվում, որ այդ տեղեկություններից  որոշները չհամապատասխանեն իրականությանը, կամ իրավիճակը «պատկերում» են ոչ այնպես, ինչպես կա, սակայն փաստ է, որ հայաստանյան հասարակությունը նման գերզգայուն, գերկարևոր հարցի վերաբերյալ չունի տեղեկատվություն ստանալու այլ տարբերակ, քան թուրք-ադրբեջանական  տեղեկություններից իրականությունը «քաղելը»։

Վաշինգտոնում սպասվող այս հանդիպման և փաստաթղթի ստորագրման մասին առաջինը հաղորդեց Վաշինգտոնում բնակվող ադրբեջանական «Թուրան» գործակալության նախկին թղթակից Ալեքս Ռաուֆօղլուն՝ X-ի իր էջում գրելով, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը պատրաստվում է ուրբաթ օրը Սպիտակ տանն ընդունել Նիկոլ Փաշինյանին ու Իլհամ Ալիևին։ Այնուհետև նա այլ մանրամասներ էր հայտնել՝ նշելով, թե այս ուրբաթ Թրամփն առաջինը կհանդիպի Փաշինյանի հետ, հետո կընդունի Ալիևին։ «Այնուհետև երեք առաջնորդները համատեղ հայտարարություն կանեն»,- գրել էր լրագրողը։

Ադրբեջանական Minval-ը նույնիսկ տեղեկություն է տրամադրել Վաշինգտոնում սպասվող հանդիպումների մասին՝ հաղորդելով, որ երկկողմ հանդիպումներից հետո կլինի Թրամփ, Փաշինյան և Ալիև համատեղ հայտարարություն, ինչպես նաև ակնկալվում է, որ Թրամփը ներկա կլինի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև մտադրությունների մասին հուշագրի ստորագրմանը, որը խորհրդանշում է նրանց «պարտավորությունը վերջապես խաղաղության պայմանագիր կնքելու հարցում»։

Թեմային այս օրերին անդրադարձել էր մերձավորարևելյան Middle East Eye պարբերականը, գրելով, որ Փաշինյանն ու Ալիևը Վաշինգտոնում կստորագրեն ոչ թե խաղաղության համաձայնագիր, այլ «մտադրության հուշագիր» կամ «խաղաղության հուշագիր»։ Թրամփի հարավկովկասյան նախաձեռնության մասին օրերս գրել էր նաև Reuters գործակալությունը, հղում անելով ԱՄՆ բարձրաստիճան պաշտոնյայի փոխանցած տեղեկատվությանը։  Հանդիպման մասին գրել է նաև The Washingtion Post-ը, մանրամասնելով, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը օգոստոսի 8-ին Սպիտակ տանը կհյուրընկալի Իլհամ Ալիևին և Նիկոլ Փաշինյանին։

WP-ի աղբյուրների խոսքով՝ Թրամփը ցանկանում է միջնորդել երկու երկրների միջև խաղաղության համաձայնագրի կնքմանը և ակնկալում է դրա համար «ճանաչում» ստանալ։ Զրուցակիցներից մեկի խոսքով՝ համաձայնության մասին կարող է հայտարարվել արդեն օգոստոսի 8-ին։

Ընդհանուր առմամբ, ադրբեջանական մամուլում սպասվող հանդիպումները ներկայացվում են դրական լույսի ու սպասվող հաղթանակի լույսի ներքո, որակվելով՝ որպես տրիումֆ։

Թրամփի նախաձեռնության ֆոնին ակտիվ շփումներ են տեղի ունենում։ Հայտնել ենք, որ օրերս տեղի ունեցավ Բայրամով-Ֆիդան հեռախոսազրույցը, երեկ Կրեմլում ԱՄՆ նախագահի ներկայացուցիչ Սթիվ Ուիթքոֆը հանդիպել է ՌԴ նախագահ Պուտինի հետ և, ըստ լուրերի, քննարկվել է նաև հարավկովկասյան թեմատիկան, Ադրբեջանի Էկոնոմիկայի նախարար Միքայիլ Ջաբարովն էլ  հանդիպել է Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպանատան գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Էմի Քարլոնի հետ և քննարկել ռեգիոնալ պրոյեկտները, որոնք պետք է ծառայեն ռեգիոնի զարգացմանը։

Այս ամենին արձագանքները բավականին զգացմունքային ու սուր են Իրանից, դեռևս առավել չեզոք՝ Ռուսաստանից։

Իրանի գերագույն առաջնորդի միջազգային հարցերով ավագ խորհրդական Ալի Աքբար Վելայաթին սոցցանցային հրապարակմամբ զգուշացրել է տարածաշրջանային և միջազգային դերակատարներին փորձեր չկատարել՝ վերակենդանացնելու, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» նախագիծը։

Նա ընդգծել է, որ Իրանը լուռ չի մնա իր ազգային կամ տարածաշրջանային շահերին սպառնացող որևէ վտանգի դեպքում։ Այս մասին հաղորդել է Tehran Times-ը։

Արձագանքելով, այսպես կոչված, միջանցքի ծրագիրը խթանելու նորացված ջանքերին՝ Վելայաթին զգուշացրել է, որ Հարավային Կովկասում անօրինական աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ պարտադրելու ցանկացած քայլ կհանգեցնի Իրանի կողմից խիստ արձագանքի։

«Իրանն անտարբեր չէ իր սեփական շահերի կամ տարածաշրջանի կայունության նկատմամբ։ Ցանկացած կառավարություն՝ լինի այն տարածաշրջանում կամ դրանից դուրս, որը կփորձի կրկնել անցյալի անհաջող փորձերը, կհանդիպի Իսլամական Հանրապետության կոշտ արձագանքին»,- գրել է պաշտոնյան։

168.am-ի  հետ զրույցում ռուս վերլուծաբան Ֆյոդոր Լուկիանովն ասաց, որ Թրամփը ցանկանում է ճեղքում արձանագրել Երևան-Բաքու երկարատև բանակցային գործընթացում՝ հայտարարելու համար, որ իր աշխատակազմի հետևողական ջանքերի արդյունքում լուծել է երկարատև ու բարդ հակամարտությունը։

Ըստ նրա, բացի զուտ հայտարարությունները՝ ամերիկյան վարչակազմը, բնականաբար, ձգտում է Իրանի հարևանությամբ ունենալ ազդեցություն և լծակներ՝ օգտվելով հետագայում Հարավային Կովկասում բացվելիք հաղորդակցություններից։

Սա, Լուկիանովի դիտարկմամբ՝ հնարավորություն կտա կառավարել և՛ Ռուսաստանի, և՛ Իրանի, և՛ Չինաստանի նկրտումները։

«Թե տեխնիկապես ինչպես այս ամենը տեղի կունենա, ինչ կհամաձայնեցնեն՝ բարդ է կանխատեսել։ Ռեգիոնում բարդ աշխարհաքաղաքական պատկեր է ստեղծվում, Իրանը զգուշացնում է իր հնարավոր արձագանքի մասին, որը չի կարող չանհանգստացնել Երևանին ու Բաքվին, սակայն Իրանի դիվանագիտությունը կարծես ցանկանում է ակտիվ քայլեր իրականացնել, բայց դեռ չի հաջողվում ունենալ ավելի ազդեցիկ դիվանագիտություն։ Ինչ վերաբերում է Մոսկվային, ապա Մոսկվան շարունակում է կենտրոնացած լինել Ուկրաինայի ուղղությամբ բանակցությունների ակտիվացման շուրջ։

Կարծում եմ՝ Մոսկվայում Ուիթքոֆի հետ հանդիպումներում կքննարկվի Ուկրաինան, Մերձավոր Արևելքն, ինչպես նաև Հարավային Կովկասը»,- ասաց Ֆյոդոր Լուկիանովը։

Նրա խոսքով, այն, որ Թրամփն անձամբ ներգրավվածություն է փորձում ունենալ հայ-ադրբեջանական բանակցություններին, պայմանավորված է աշխարհաքաղաքական ներկայիս բարդ իրադրությամբ, ինչպես նաև նոր ձևավորվող աշխարհակարգով ու դրա շրջանակում զարգացող ազդեցության պայքարով։

«Թրամփի նախաձեռնությունների հաջողության մասին հնարավոր կլինի դատել միայն որոշ ժամանակ անց։ Եթե ստորագրվելու է մտադրությունների, փոխըմբռնման հուշագիր, ապա այն, մեծ հաշվով, կողմերի միջև ոչինչ չի փոխում, եթե կողմերն ընդունում են ԱՄՆ այլ առաջարկներ, որոնք վերաբերում են ապաշրջափակմանը, ապա դա այլ հարթություն է, ուստի արդյունքները կարող են տարբեր լինել։ Բնականաբար, ամերիկյան կողմը՝ որպես միջնորդ, ցանկանալու է իր համար առավելագույն արդյունքներ արձանագրել»,- նկատեց Ֆյոդոր Լուկիանովը։

The National Interest պարբերականը գրում է, որ Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում ծավալվում է նոր «Մեծ խաղ», որը կայսրությունների միջև 19-րդ դարի մրցակցության արձագանքն է ժամանակակից, բազմաբևեռ երանգով։

Ըստ «Կենտրոնական Ասիա. Մեծ խաղ 2.0» վերտառությամբ հոդվածի փորձագետների՝ «Մեծ խաղ» տերմինը վերաբերում է 19-րդ դարի Բրիտանական և Ռուսական կայսրությունների միջև ռազմավարական մրցակցությանը՝ Կենտրոնական Ասիայում, մասնավորապես՝ Աֆղանստանում, Պարսկաստանում և Կովկասում ազդեցության համար։

«Սև և Կասպից ծովերի միջև գտնվող Կովկասյան տարածաշրջանը կարևոր սահման էր։ Այն ծառայում էր որպես բուֆերային գոտի հարավում՝ ռուսական նկրտումների, և Հնդկաստանում՝ բրիտանական շահերի միջև։ Ռուսաստանը ձգտում էր ընդլայնել իր կայսրությունը դեպի հարավ՝ Կովկասի միջով դեպի Պարսկաստան և դրանից այն կողմ, մինչդեռ Մեծ Բրիտանիան ձգտում էր կանխել իր հնդկական տիրույթներին սպառնացող ցանկացած սպառնալիք՝ հակազդելով ռուսական առաջխաղացմանը։

Չնայած Կովկասը Մեծ խաղի հիմնական թատերաբեմը չէր, այն խորապես խճճված էր իր դինամիկայի մեջ։ Տարածաշրջանի էթնիկ բազմազանությունը, լեռնային տեղանքը և կայսերական սահմաններին մոտ լինելն այն դարձրին գաղտնի գործողությունների և դիվանագիտական մանևրների թեժ կետ։ 19-րդ դարի սկզբին Ռուսաստանի կողմից Կովկասի նվաճումը նրա ավելի լայն ռազմավարության մի մասն էր՝ ապահովելու իր հարավային թևը և մարտահրավեր նետելու բրիտանական գերիշխանությանը Ասիայում»,- գրում են հոդվածագիրները՝ շարունակելով, որ այսօրվա Ռուսաստանը, որը զբաղված է Ուկրաինայում պատերազմով, պայքարում է՝ պահպանելու համար ազդեցությունը, խոչընդոտելով Արևմուտքի և Չինաստանի ընդլայնումը և ապահովելով տարածաշրջանում առևտրային ուղիները:

Ըստ վերլուծաբանների, ուկրաինական պատերազմի ավարտը կարող է օգնել Ռուսաստանին վերականգնելու իր դիրքերը Հարավային Կովկասում, մինչդեռ շարունակական հակամարտությունը սահմանափակում է նրա տարածաշրջանային հզորությունն ու տնտեսական լծակները:

«Ռուսաստանի էներգետիկ կախվածությունից հեռանալուն զուգընթաց՝ ԵՄ-ն էներգետիկ անվտանգություն է հետապնդում Կովկասի հետ իր կապերի միջոցով: Չինաստանը տնտեսական մուտք է փնտրում Միջին միջանցքի միջոցով: Իսրայելի ռազմական գործողություններից և տարածաշրջանային միջնորդների կորստից հետո, Իրանը, այս պահին, կենտրոնացած է Երուսաղեմի ազդեցությանը հակազդելու և իր սահմանները պաշտպանելու վրա: Թուրքիան, որը տարածաշրջանային գերիշխանության մեկ այլ հավակնորդ է, նպատակ ունի ամրապնդել իր առաջատար դիրքը՝ աջակցելով իր դաշնակիցներին: Գաղութային դարաշրջանի «Մեծ խաղ»-ից տարբերվող այսօրվա դինամիկան բազմաբևեռ է՝ հատվող դաշինքներով և տնտեսական միջանցքներով՝ հիմնականում էներգետիկ ոլորտում»,- գրում են վերլուծաբանները՝ նկարագրելով աշխարհաքաղաքական այն գործընթացը, որը տեղի է ունենում Հարավային Կովկասում, այն որակելով՝ որպես «Մեծ խաղ-2»։