«Աբսուրդ և անարդար մեխանիզմ, որը կբերի անշարժ գույքի շուկայի լճացման»․ տնտեսագետը՝ գույքահարկի թանկացման հետևանքների մասին
2021 թվականի հարկային փոփոխություններից հետո գույքահարկը շարունակում է թանկանալ․ քանի որ թավշյա իշխանությունները մտածում էին հպարտ ժողովրդի մասին, շեշտակի թանկացումից խուսափելու համար սահմանել էին բարձր դրույքաչափերի անցնելու 6-ամյա ժամանակացույց։ Այսպես՝ 2021 թվականի դեկտեմբերին գույքահարկի համար կիրառվել է 25 տոկոս գանձում, 2022թ․՝ 30 տոկոս, 2023թ․՝ 35, 2024թ․՝ 50 տոկոս, 2025թ․՝ 75 տոկոս, իսկ արդեն 2026թ․ նախատեսվում է, որ գույքահարկի գանձումը կլինի 100 տոկոսի չափով։
Ի դեպ, թեև օրենքով նախատեսված թանկացումը վերաբերում է ամբողջ հանրապետությանը, սակայն անշարժ գույքի ամենաբարձր շուկայական արժեքը Երևանում է, հետևաբար՝ հենց թանկացման հիմնական ալիքը բաժին կհասնի մայրաքաղաքին։
Տնտեսագետ Հայկ Ֆարմանյանը, 168․am-ի հետ զրույցում անդրադառնալով թանկացող գույքահարկին, այն որակեց աբսուրդ ու անարդար մեխանիզմ․
«Եթե նախկինում հարկման հիմքը, բազան գույքի կադաստրային արժեքն էր, այժմ՝ դրվել է շուկայան արժեքին մոտարկված արժեքը։ Սա նշանակում է, որ բազմաթիվ գործոններ կարող են ազդել գույքի շուկայական արժեքի վրա՝ քար, ֆասադ, տեսք և այլն։
Ինչքանո՞վ է արդար, օրինակ, որ կողք կողքի կա երկու տուն, որից մեկը ունի լավ տեսք, լավ քարով է մշակված, մյուսը, որը ֆունկցիոնալ առումով թեև չի զիջում այս տանը, բայց արտաքին տեսքը վատն է, պետք է առնվազն երեքից չորս անգամ քիչ գույքահարկ վճարի։ Եթե գույքահարկի նպատակը, ինչպես պնդում են, համայնքի զարգացումն է, և այն, ի վերջո, համայնքային բյուջե գանձվող գումար է, ապա ինչպե՞ս է ստացվում, որ լավ տեսք ունեցող տան գույքահարկը երեքից չորս անգամ ավելի թանկ լինի․ չէ՞ որ այդ տան սեփականատերը համայնքին ավելի բարեկարգ գույք է նվիրել, համայնքը տեսանելիորեն շահել է։ Հասկանալի չէ՝ ո՞րն է տրամաբանությունը»։
Տնտեսագետը՝ շեշտեց, որ անարդարությունը թաքնված է այնտեղ, թե ով և ինչպես է որոշում շուկայական գինը։
«Առաջ հստակ էր՝ կար կադաստրային արժեք, և կադաստրային արժեքի նկատմամբ որոշակի տոկոս էր հաշվարկվում։ Այժմ եթե ցանկանամ իմ տունը վաճառել, ես չգիտեմ իմ տան գինը, որովհետև թեև ստանդարտ մեթոդաբանությամբ գնահատվում է՝ X թիվ, բայց իրականության մեջ՝ 2 անգամ պակաս է, քանի որ արդեն այդ գնորդը հաշվարկում է, որ պիտի դրա համար թանկ գույքահարկ վճարի և այլն։ Երբ այդ մեխանիզմը հստակ լիներ, կհասկանայինք՝ ինչ է դա նշանակում ու ինչ նպատակ է հետապնդում»,- մանրամասնեց նա։
Ի դեպ, նպատակների մասին․ ի թիվս ակնկալվող արդյունքների՝ Ֆինանսների նախարարությունը դեռ նախագծի հիմնավորման մեջ նշել էր համայնքային մուտքերի ավելացումը, ինչը, ըստ նրանց, թույլ կտար ունենալ ավելի բարվոք միջավայր, ավելի որակյալ համայնքային ծառայություններ, այդ ծառայությունների ավելի լայն շրջանակ՝ սկսած ճանապարհաշինարարությունից մինչև կանաչապատում, վերելակային տնտեսություն, աղբահանություն և այլն։
Սա սակայն, դեռևս տեսանելի չէ քաղաքացիների համար։
«5-6 տարի է՝ կա հարկման այս նոր մեխանիզմը, բայց այդ տարիների ընթացքում նպատակի վերաբերյալ արդյունք չեմ տեսել․ օրինակ, համայնքում, որտեղ ես եմ ապրում, չեմ տեսել որևէ փոփոխություն։ Վերջիվերջո, այսքան ժամանակ ավել գույքահարկ են գանձել՝ ի՞նչ դրական փոփոխություն է հետևել դրան»,- նկատեց Հայկ Ֆարմանյանը՝ վստահեցնելով, որ սա քաղաքացու ուսերին դրվող հերթական հարկային բեռն է, որի նպատակը բյուջեի բացերը լրացնելն է, ապա նաև «իրենց պարգևավճարները, իրենց կոմֆորտը, վոյաժները ապահովելը»։
Ըստ նրա՝ հարկատեսակը պետք է նաև կապել եկամուտների հետ։
«Կա թաղամաս, որտեղ գործում է մասնավոր հիվանդանոց, գերշահույթ ապահովող մեկ այլ տնտեսվարող սուբյեկտ, և այդ թաղամասի անդորրը, բնականոն վիճակը խախտում են, կամ՝ ինչ-որ սուբյեկտ աղտոտում է մթնոլորտը, հետևաբար՝ ճիշտ կլինի, որ այդ տնտեսվարող սուբյեկտների գույքահարկն ավելացնեին մի քանի անգամ»,- պարզաբանեց նա։
Տնտեսագետն արձանագրեց նաև՝ սա բերելու է վատ հետևանքների, ազդելու է անշարժ գույքի գների վրա։ Ի դեպ, հենց այս համատեքստում մասնագետը լրջագույն խնդիր համարեց գույքահարկի տարածումը կառուցապատողների վրա։ Հիշեցնենք՝ պետությունն արդեն սկսել է գույքահարկ պահանջել դեռևս կառուցապատման փուլում գտնվող, կիսակառույց շենքերի համար։
«Եկամտահարկի վերադարձի մեխանիզմը խթանում էր, որ Հայաստանում կառուցապատման ոլորտը զարգանա։ Պարզվեց՝ դա ժամանակավոր էֆեկտ էր, որովհետև պահանջարկը կտրուկ նվազել է և դրան էլ գումարած՝ տեղական տուրքերի խայտառակ բարձրացումն է, որ մի քանի մասի է բաժանվում՝ նախագծման տուրքեր, նախագծի միջանկյալ համաձայնեցման տուրքեր, շինթույլտվության տուրքեր։ Եթե այս ամբողջը գումարում ես իրար, ստացվում է՝ անշարժ գույքի, կառուցապատողի վրա ինքնարժեքը թանկանում է։ Գները, սակայն, դեռ պահպանվում են նախկին մակարդակի վրա՝ իրենց շահույթի փոքրացման հաշվին, բայց կա պահանջարկի կտրուկ անկում, ինչը բերելու է շուկայի լճացման։
Այս առումով վատ կանխատեսումներ ունեմ․ չգիտեմ՝ մեր արտաքին քաղաքական վեկտորն ուր է տանում, բայց գուցե թուրքե՞րը գան առնեն այդ լճացած անշարժ գույքը»,- ամփոփեց Հայկ Ֆարմանյանը։
Հիշեցնենք՝ 2025 թվականի հունվարի 1-ից հետո եկամտային հարկը չի վերադարձվում, եթե անշարժ գույքը գտնվում է, կառուցվում է կամ կառուցվելու է Երևանի վարչական տարածքում։ Սահմանափակումը չի կիրառվում միայն այն դեպքում, եթե անշարժ գույքի շինարարության թույլտվությունը տրամադրվել է մինչև 2022 թվականի հունվարի 1-ը։
