Ծանր պատերազմից 4 տարի անց Ալիևը նորանոր պահանջներով և հոխորտանքով է հանդես գալիս․ ի՞նչ է սպասվում Հայաստանին

Հայաստանի, Արցախի Հանրապետությունների համար ողբերգական հետևանքներով 44-օրյա պատերազմից 4 տարի անց ռազմական գործողություններն ավարտվել են, սակայն չի հաջողվել ավարտին հասցնել Ադրբեջանի հարձակողական և անընդհատ նորանոր զիջումներ կորզող քաղաքականությունը։ Երևան-Բաքու պատերազմն ավարտվել է միայն ռազմի դաշտում, այն ավելի մեծ ինտենսիվությամբ շարունակվում է բանակցային սեղանի շուրջ։

Պատերազմից 4 տարի անց Բաքուն արդեն համաձայնագրով նորանոր զիջումներ է փորձում կորզել հայկական կողմից։ Սակայն նույնիսկ համաձայնագրի սահմաններով դրանք չեն սահմանափակվում։ «Հայաստանը պետք է հրաժարվի զինվելու քաղաքականությունից, սրան պետք է վերջ տրվի, և նրանք գիտեն, որ իմ ասածները լսել է պետք, նրանք պետք է հրաժարվեն սրանից, քանի դեռ ուշ չէ»,- 44-օրյա պատերազմում հաղթանակի օրվա ուղերձում հայտարարել է Իլհամ Ալիևը։

Իլհամ Ալիևին այսօր շնորհավորական նամակ է հղել նաև Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանը։

«Ձեր գերագույն հրամանատարությամբ ձեռք բերված այս հաղթանակը հպարտության ու ներշնչանքի աղբյուր դարձավ ոչ միայն Ադրբեջանի, այլև ամբողջ թյուրքական աշխարհի համար»,- նշել է Էրդողանը, ում հետ Փաշինյանը ձգտում է օր առաջ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել և բացել հայ-թուրքական սահմանը։

Ի դեպ, Փաշինյանն Էրդողանի հետ ջերմորեն շփվել է նաև նախօրեին Բուդապեշտում ընթացող Եվրոպական քաղաքական համայնքի հերթական գագաթնաժողովի շրջանակում, թեև զուգահեռաբար Թուրքիայի ԱԳ նախարարը հրապարակային կերպով կրկնել է Թուրքիայի նախապայմանը հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացում։ «Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև համաձայնագրի ստորագրումից հետո Թուրքիա-Հայաստան հարաբերությունները նույնպես կկարգավորվեն»,- հայտարարել է Թուրքիայի ԱԳ նախարար Հաքան Ֆիդանը։

Մինչ Փաշինյանի իշխանությունը հրաժարվելով իր առաջարկից՝ համաձայնում է շարունակել Բաքվի հետ բանակցությունները Երևան-Բաքու համաձայնագրի չհամաձայնեցված կետերի և ձևակերպումների շուրջ, Ադրբեջանից հրապարակում են չհամաձայնեցված կետերը։

Բաքվի միջազգային հարաբերությունների վերլուծական կենտրոնի ղեկավար Ֆարիդ Շաֆիևը հայտարարել է, որ այդ կետերը վերաբերում են 2023 թվականի փետրվարի 20-ից Հայաստանի տարածքում ԵՄ մանդատի շրջանակներում տեղակայված եվրոպացի դիտորդներին հայ-ադրբեջանական սահմանից դուրս բերելուն և Ադրբեջանի ու Հայաստանի միջև միջազգային իրավական վեճերի բացառմանը։ Նրա խոսքով, երրորդ չհամաձայնեցված կետը վերաբերում է Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխության հարցին, որը պնդում է Բաքուն՝ այն համարելով հիմնական խոչընդոտ։

Պաշտոնական Երևանը չի հաստատում, որ հենց այս կետերն են շարունակում մնալ չհամաձայնեցված, սակայն Հայաստանի փոխարտգործնախարար Վահան Կոստանյանը հայտարարել է, թե ճիշտ չի համարում ամբողջությամբ բացել, թե ինչի շուրջ են ընթանում քննարկումները։ Բայց նա նաև ակնարկել է, որ կան չհամաձայնեցված կետեր, և դրանց շուրջ պիտի շարունակվեն քննարկումները, ամենայն հավանականությամբ նկատի ունենալով, որ այս կետերի շուրջ չկա համաձայնություն, և սրանք բանակցության առարկա են։ «Հայաստանն Ադրբեջանի հետ չի խոսում Սահմանադրության փոփոխության մասին»,- հայտարարել է Կոստանյանը։ Թեև Բաքուն շարունակում է կրկնել ՀՀ Սահմանադրության փոփոխության պահանջը իր միջազգային բոլոր շփումների ընթացքում։

Ուշագրավ է այն հանգամանքը, որ բոլոր վերոնշյալ կետերը ՀՀ ներքին գործն են, և բանակցությունների այս 4 տարիների ընթացքում ՀՀ իշխանություններին չհաջողվեց համաձայնագրի համար հստակ սահմաններ գծել, այն դեպքում, երբ Ադրբեջանը անընդհատ նոր կետեր է ավելացրել, ինչն ամենայն հավանականությամբ տեղի է ունեցել նաև ԵՄ դիտորդների պարագայում։

Ի դեպ, 168․am-ի տեղեկությունների համաձայն, ԵՄ-ում հակված են երկարաձգել դիտորդական առաքելության տեղակայման ժամկետը, սակայն ՀՀ իշխանությունները դեռ վերջնական որոշում չունեն, քանի որ Ադրբեջանի իշխանությունները նման պահանջ են դրել, և, թե ինչպես կավարտվեն բանակցությունները մինչև տարեվերջ, անորոշ է։ Բացի դիտորդների հարցից, փաստորեն Ադրբեջանը պահանջում է հրաժարվել նաև միջազգային իրավական ատյաններում ՀՀ-ի կողմից նախաձեռնված գործընթացներից, ինչը ևս կանխատեսում էին միջազգային իրավունքի մասնագետներն ու իրավապաշտպանները։

Այս ամենը՝ հրապարակային ու ոչ հրապարակային նախապայմանները, պահանջները ՀՀ-ից, ՀՀ դիվանագետներին ուղղված ուղիղ սպառնալիքներն արտերկրում, ՀՀ-ի հանդեպ շարունակվող ռազմատենչ հռետորաբանությունը 44-օրյա պատերազմից 4 տարի անց, ցույց է տալիս, թե ռեգիոնում իբրև թե խաղաղության հասնելու կեղծ ու անիրագործելի նարատիվներով ինչ ծանրագույն իրավիճակում է հայտնվել Հայաստանի Հանրապետությունը, ՀՀ դիվանագիտությունն ու արտաքին քաղաքականությունը։ Եվ, ըստ էության, պատերազմն ավարտվել է միայն ռազմի դաշտում, թեև նոր պատերազմների հնարավորությունը ևս չի փակվել։

168.am-ի հետ զրույցում ռուս ռազմաքաղաքական վերլուծաբան Վլադիմիր Եվսեևն ասաց, որ պատերազմից 4 տարի անց էլ Հարավային Կովկասում իրավիճակն ու հնարավոր զարգացումների կանխատեսումը լավատեսական չէ, ինչը մտահոգիչ է։ Ըստ նրա, ամփոփելով այս 4 տարիները, պետք է ասել, որ Ադրբեջանն իր գլխավոր խնդիրներից մեկը լուծեց պատերազմի հիմնական փուլի ավարտից հետո՝ երկու տարի անց, հասնելով Ղարաբաղի ամբողջական գրավմանը, ստանալով ռեգիոնն առանց հայերի, հետո նաև՝ առանց ռուս խաղաղապահների։

«Այս ամենը ռեգիոնում խորքային աշխարհաքաղաքական գործընթացների, խախտված հավասարակշռությունների հետևանք էր, այդ անհավասարակշռությունները, ի դեպ, չեն փոխվել։ Հավասարակշռությունները վերաբերում են ոչ միայն ռազմական, այլև քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական ոլորտին։ Ի օգուտ Հայաստանի, ցավոք սրտի, իրավիճակներ գրեթե չեն եղել, ինչն Արևմուտքի պատասխանատվության դաշտում է, քանի որ ՀՀ-ն հայտարարեց, որ Ռուսաստանը վատ է կատարում իր դաշնակցային պարտավորությունները, սառեցրեց անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ում և ԵՄ անդամակցության ցանկություն հայտնեց, ստանալով աջակցություն ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի կողմից, ինչպես նաև դիտորդներ ռեգիոնում։ Խնդիրն այն է, որ դիտորդները կանգնած են տեղում, գուցե միջադեպերը ևս քիչ են, սակայն ռեգիոնում Երևանի և Բաքվի միջև իրավիճակը չի փոխվել, գոնե հավասարակշռվել։ Պարզապես ողջ լարումը տեղափոխվել է բանակցային դաշտ, ինչը դրական է, սակայն ներկայումս էլ պահանջները ձևակերպվում են այս դաշտում, և դրանք հավասարակշռող արտաքին ուժ չկա, քանի որ ՌԴ-ին զրկել են այդ մանդատից, իսկ Արևմուտքը դա չի ուզում անել»,- ասաց վերլուծաբանը։

Նրա կարծիքով, իրավիճակն աշխարհում շատ է խոչընդոտում հարավկովկասյան զարգացումներին։ «Այստեղ ևս կայունություն չկա, անընդհատ աշխարհաքաղաքական փոքր ու մեծ ցնցումներ են»,- ասաց նա։

Եվսեևի կարծիքով, Հայաստանի շուրջ իրավիճակին նպաստել են նաև ՀՀ իշխանությունների քայլերը ՀՀ արտաքին վեկտորի շուրջ։

«Սա հնարավորություն է տվել հակառակորդներին օգտագործել այս հարցը, շատ լավ խաղալ հակասությունների վրա՝ դրանք օգտագործելով բանակցություններում»,- նշեց Եվսեևը։

Ռուս վերլուծաբանը կանխատեսեց, որ իրավիճակը ներկայիս սցենարով և անորոշությամբ կշարունակի ընթանալ։

«Կարծում եմ՝ այս գործընթացի բոլոր մասնակիցներն ունեն իրենց սցենարները, անընդհատ տարբեր իրավիճակներ են խաղարկվում, սակայն գլխավոր սցենարն այդ անորոշությունն է թե Ռուսաստանի, թե Արևմուտքի մասնակցության շուրջ, թե Երևանի ու Բաքվի պահանջների շուրջ»,- նկատեց նա։ Խոսելով Ադրբեջանի բացահայտված պահանջներից՝ Եվսեևն ասաց, որ դրանք չեն զարմացնում ամենևին։

«Ինձ համար բարդ է ասել՝ արդյոք Հայաստանում կընդունե՞ն նաև այս պահանջները՝ համաձայնագիրը ստորագրելու համար, թե՞ իրավիճակը կշարունակի մնալ առկախված իրավիճակում։ Փաստն այն է, որ Երևանը ցանկանում է լուծել հարցերը, ստորագրել համաձայնագիր, կարգավորել հարաբերությունները Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ, ստանալ մի իրավիճակ, երբ չունի Ռուսաստանի կարիքը՝ որպես դաշնակից։ Սակայն Ադրբեջանի դիրքորոշումները թույլ չեն տալիս կանխատեսել մոտալուտ համաձայնություններ, ինչը նշանակում է, որ ռեգիոնում բարդ գործընթացները շարունակվելու են»,- ասաց նա։

Եվսեևի կարծիքով, Ադրբեջանը ևս ունի աշխարհաքաղաքական մտավախություններ։ «Ադրբեջանը ռեգիոնում վստահ է գործում, սակայն արտաքին վեկտորի առումով որոշակի տատանումներ կան, ներկայումս թվում է, թե Արևելքի կողմում է ավելի ակտիվ աշխատում, մի քանի ամիս առաջ ավելի ակտիվ էր Արևմուտքում։ Աշխարհաքաղաքական իրավիճակն ունի ուղիղ ազդեցություն, կողմերից յուրաքանչյուրն էլ, կարծում եմ, մտածում է, թե ինչպես կավարտվի ուկրաինական պատերազմը։ Իսկ ներկայումս նաև մտածում են, թե ինչպես ԱՄՆ նորընտիր նախագահը կմտնի այս թեմա, և դա ինչ ազդեցություն կունենա»,- ասաց փորձագետը։