Սեր
(Չորրորդ քարոզ)
Սկիզբը՝ այստեղ.
«Սերը…․ չար բան չի խորհում, անիրավության վրա չի ուրախանում, այլ ուրախանում է ճշմարտության վրա» (Ա Կորնթ. 13։5-6)։
«Այն ամենը, ինչ կկամենաք, որ մարդիկ ձեզ անեն, այդպես և դո՛ւք արեք նրանց, որովհետև ա՛յդ իսկ են Օրենքն ու մարգարեները» (Մատթ․ 7։12)։
Բարոյական սքանչելի սկզբունքներ կան, որոնք որևէ սահմանով չեն սահմանափակվում. դրանք տիեզերեկան են, և ժամանակ չեն ճանաչում, քանի որ հավիտենական են:
Նմանատիպ սկզբունքներից մեկն էլ մեր ընտրած բնաբանն է: Քրիստոնեությունից գրեթե վեց հարյուր տարի առաջ Բուդդան հեռավոր արևելքում՝ Հնդկաստանում, քարոզում էր մի սկզբունք, որի միջոցով միևնույն ուղղությամբ և առաքինության միևնույն ճանապարհով էր ցանկանում առաջնորդել մարդուն, սակայն դա անում էր ժխտական շեշտադրությամբ (Մի՛ արա դիմացինիդ այն, ինչ չես ուզում, որ նա քեզ անի):
Բուդդայից վեց հարյուր տարի հետո մեր Տեր Քրիստոս քարոզում էր նմանատիպ մի սկզբունք, որով առաքինացման միևնույն ճանապարհով էր առաջնորդում մարդուն, սակայն արդեն դրական շեշտադրությամբ (Այն ամենը, ինչ որ կամենում ես, որ մարդիկ քեզ անեն, այդպես և դո՛ւ արա նրանց):
Հենց այդ դրականության մեջ իսկ է քրիստոնեության աստվածային գերազանցությունը: Բուդդան, հավիտենական ոչնչությունն իր համար գաղափարախոսություն ունենալով, Նիրվանայից ոգևորված՝ իր հետևորդներին պատվիրում էր «չանե՛լ ուրիշին այն, ինչը որ չէին ուզում, որ ուրիշն իրենց անի»:
Բուդդայի վարդապետությունն իր վեհությամբ հանդերձ եսասիրության դրոշմն ուներ. միայնակ բարձրանալ ու առաքինանալ, ուրիշի «գործերին» չխառնվել, որպեսզի առաքինացման սեփական ուղին չշեղվի այդ ուրիշին օգնելու պատճառով: Մինչդեռ քրիստոնեությունը դրան հակառակ հասկացավ ու քարոզեց կատարելության ճանապարհը՝ պատվիրելով գործել ընդհակառակը, ջանքեր գործադրել դիմացինի համար և դրա մեջ փնտրել կյանքի բանական նպատակը:
Այսուամենայնիվ, քանի որ խնդիրը վերաբերում էր մեր դիմացինին, բնականաբար, Քրիստոս պետք է ուշադրություն դարձներ նաև վերոնշյալ «ժխտական» հայեցակետին: Ուստի և նախ՝ ժխտողաբար է մեզ հրահանգում ու սահման դնում մեր առջև, և ապա՝ անցնում է դրական շեշտադրությանը:
Քրիստոսի ամենահիանալի և բարոյացուցական քարոզներից մեկում՝ «Լեռան քարոզ»-ի վերջնահատվածում է խոսվում այդ մասին, որ Մատթեոսի Ավետարանի հինգ մարգարիտ փնջերից մեկն է. «Ուրիշին մի՛ դատեք,- ասում է Հիսուս,- որպեսզի ուրիշներից չդատվեք, քանի որ ինչ տեսակի դատաստանով որ դատեք ձեր ընկերոջը, նույն ձևով էլ դուք պիտի դատվեք. ինչ չափով որ չափեք, դուք էլ միևնույն չափով պիտի չափվեք» (հմմտ. Մատթ. 7։1-2)։
Մեր մեջ որքա՜ն մարդիկ կան, որ չափազանց շատ են սիրում քննադատությունը, քանի որ լսել են, թե ամեն ոք ազատ է դատողություն անելու: Սակայն շատ հաճախ միայն այդքանը գիտեն և դատում են՝ առանց իմանալու, թե ում են դատում, որն է քննության առարկան, թե ինչ փաստերի և իրողությունների շուրջն է խնդիրը պտտվում ու թե ինչ եղանակով է պետք դատել: Այդպիսիք միայն որոտընդոստ բացականչում են, թե՝ «իրավունք չունի՛», և ցույց են տալիս, թե իբր իրենց խելքը հասնում է ամեն ինչից:
Քննադատությունն, արդարև, այս նոր, քաղաքակիրթ ժամանակաշրջանի ամենաառաջադիմական քայլն է, որն անհրաժեշտություն է բոլոր բնագավառների համար էլ, մանավանդ այնպիսի խնդիրների պարագայում, որոնց գիտական կամ թվաբանական ճշգրտությունից կախում ունեն մարդկության և հասարակության կյանքին վերաբերող երևույթները՝ լինեն դրանք պատմական թե բնական, տնտեսական թե քաղաքական:
Քննադատությունը մտքի կատարելագործված զորություններից մեկն է, որի միջոցով ներածական մեթոդով մեկ առ մեկ քննում ենք երևույթները, նոր իրողությունները համեմատում ենք անցած երևույթների հետ, վեր ենք հանում դրանց տարբերություններն ու նմանությունները և հանգում ենք մի եզրակացության, որն էլ բովանդակում է ճշմարտությունը:
Այսօր բնական գիտությունները, ընկերական բարքերն ու շրջանակները, ինչպես նաև պատմությունն այդ քննադատական մեթոդին են պարտական իրենց ունեցած լուսաբանությունների համար: Օրինակ՝ փոքրիկ կաթսայի մեջ եռացրած ջրի առաջացրած գոլորշու ուժով այդ կաթսայի կափարիչի շարժվելը պատճառ է դարձել մերօրյա շոգեկառքերի, շոգենավերի և այլ մեծամեծ ու հսկա մեքենաների հայտնագործության:
Այդուամենայնիվ, սակայն, փոքրիկ կաթսայի գոլորշու զորությունը շոգեկառքի հսկայական ու կատարելագործված շարժիչի զորությանը հասցնելու համար կարիք է եղել բազմաթիվ փորձարկումների, երկար տարիների ու շատ գիտնականների ամբողջանվեր ջանքերի:
Փոքրիկ կաթսայի գոլորշու ուժը փոքրից՝ մեծի, մասնավորից՝ ընդհանուրի վրա է փորձարկվել, առաջ եկած երևույթները զննվել ու դիտարկվել են և ի վերջո հնարավոր է եղել եզրակացության հանգել այդ գոլորշու հատկանիշների, մեծության և մեր գործնական կյանքում ունեցած օգտակարության վերաբերյալ: Եվ հետևաբար քննադատությունը հասարակական կյանքում նույնպես ուժ ու տևականություն է ապահովում:
Կարևորագույն խնդիրն ու մեր նպատակը, սակայն, այդ քննադատության գործադրության եղանակը մատնացույց անելն է: Սույն խնդրի լուծման համար որպես փաստ վերցնենք ընկերաբանական պարզագույն մի երևույթ. ենթադրենք, թե մի մարդ սպանվել է իր անկողնում. ոստիկանությունն ինչպե՞ս պետք է գտնի մարդասպանի հետքը:
Ոստիկանները նախ սկսում են զննել իրադարձության նախընթաց հաջորդականությունը՝ բժշկական քննությամբ ստուգել մահվան ճիշտ ժամանակը, և ապա փնտրել, թե այդ ժամանակամիջոցում ով է եղել այդ սենյակում, թե ինչ տեսակի զենքն է մահվան պատճառ դարձել, արդյոք այդ ենթադրյալ մարդասպանի մոտ նմանատիպ զենք եղե՞լ է, և նա ի՞նչ դրդապատճառներ է ունեցել մարդասպանություն գործելու համար:
Այդպիսի շատ այլ քննություններ էլ են անցկացվում, որոնք, սակայն, միայն «նմանություններ» հաստատող երևույթներ են ու կարող են գոհացում տալ միայն հասարակության անտարբեր հետաքրքրությանը:
Մինչդեռ ոստիկանության և դատավորի եզրակացության համար այդքանը բավական չեն, անհրաժեշտ է նաև «տարբերություններ» գտնել, այսինքն՝ պետք է ապացուցել նաև, որ այդ բոլոր երևույթները կասկածելի անձից բացի որևէ ուրիշ մարդու վրա տեսանելի չեն. այդ ժամանակ միայն այդ կասկածյա՛լն էր այնտեղ, միայն նա՛ ուներ մահվան գործիքը, միայն նա՛ սպանելու դրդապատճառ ուներ:
Տեսնո՞ւմ եք, որ շատ նմանություններ ու տարբերություններ քննելով է միայն ի հայտ գալիս ճշմարտությունը, և մեկ երևույթը բավարար չէ որևէ գործ որևէ անձի վերագրելու համար:
Միայն ու միայն այս մեթոդն է անհրաժեշտ քննադատության համար: Այդ մեթոդը կիրառելու համար մենք, բնականաբար, պետք է տեղեկություններ ունենանք, թե արդյո՞ք կասկածյալն այդ ժամանակ հանցանքի վայրում էր, կամ էլ հարկ է, որ տեսած լինենք կասկածյալի՝ այնտեղ մտած լինելը, և կամ արժանահավատ ականատեսից լսած լինենք այդ մասին:
Շատ հաճախ քննադատությունների պարագայում աղբյուր է հանդիսանում միայն «այդպես եմ լսել» խոսքը. ուրեմն զգո՛ւյշ լինենք, քանի որ եթե մեկը հետաքրքրվի ու ջանքեր գործադրի այդ «լսել եմ»-ների աղբյուրը գտնելու համար, շատ հաճախ պիտի հայտնաբերի որևէ մեկի խաբեբայությունը կամ էլ մի ստոր զեղծարարություն:
Ահա այս վերջին տեսակի քննադատության համար է, որ Հիսուս խստապահանջություն է դրսևորում և հրամայում է զրադատություն չանել, որպեսզի ուրիշներն էլ մեզ զուր տեղը չդատեն:
Քննադատության հարցում նաև պահանջվում է, որ քննադատողն ինքն էլ զերծ լինի այն պակասությունից, որն ինքը տեսնում և մատնացույց է անում ուրիշի վրա: «Ինչո՞ւ քո եղբոր աչքի մեջ շյուղը տեսնում ես, իսկ քո աչքի գերանը չես տեսնում» (Մատթ. 7։3):
Քննադատություն անողը պետք է լինի մեկը, որը նախանձախնդիր է արդարությանն ու իրավունքին, սակայն երբ նա իսկ է ոտնակոխ արած լինում արդարությունն ու իրավունքը, ուրեմն կեղծ է նրա նախանձախնդրությունը, և Քրիստոս իրավացիորեն է հանդիմանում՝ ասելով. «Կեղծավո՛ր, ամենից առաջ հանի՛ր քո աչքի գերանը, և ապա գնա ընկերոջդ ասելու, թե՝ աչքիդ մեջ շյուղ կա, բեր հանեմ»: Այդպիսի մեկը, թերևս, եթե հնար ունենա, ոչ թե ընկերոջ աչքի շյուղը պիտի հանի, այլ պիտի ճգնի իր աչքի գերանն էլ խրել դիմացինի աչքի մեջ:
Ուրեմն ով ուզում է իր ընկերոջ պակասությունները քննադատել և շտկել, նախ և առաջ իր սեփական անձը պիտի փորձի՝ տեսնելու համար, թե արդյոք ինքն էլ ենթակա չէ՞ դիմացինի պակասությանը: Եվ երբ տեսնում է, որ ինքն էլ է թերի այդ հարցում, նախ՝ իրեն պիտի շտկի և հետո, եթե պատրաստ կհամարի իրեն, պետք է նախընթաց քարոզիս մեջ վերլուծված նրբանկատությամբ իր փորձառությունը փոխանցի իր ընկերոջը, որպեսզի այդպիսով նրան էլ ուղղի:
Հիշո՞ւմ եք Քրիստոսի պատմած այն առակը, որում մի պարտատեր, տեսնելով, որ իր պարտապանը շատ է նեղվում և անկարող է իր բյուր քանքարների պարտքը վճարել, ներում է նրա բոլոր պարտքերը: Սակայն այս պարտապանն էլ իր հերթին իր ընկերներից մեկին շատ փոքր չափով՝ հարյուր դահեկան գումար է փոխ տված լինում: Անմիջապես վազում է նրա մոտ, «և նրան բռնելով՝ խեղդում էր ու ասում՝ վճարի՛ր ինձ, ինչ որ պարտք ես», սակայն իր այդ պարտապանի բոլոր աղաչանքներն անտեսելով՝ նրան բանտ նետել է տալիս, որպեսզի ստանա իր առնելիքը:
Այդ իրողությունը զայրույթ է պատճառում բյուր քանքարների պահանջ ունեցող պարտատիրոջը և նա, կանչելով այդ անողորմ պարտապանին, դահիճների ձեռքն է մատնում նրան, որպեսզի նա էլ իր պարտքը վճարի: Ահա տեսնում ենք փոխադարձության մի պատկեր, որով արդարություն է հաստատվում: Այդ անողորմն ինչ դատաստանով որ դատել էր, նույն դատաստանով էլ ինքը դատվեց, քանի որ արժանի չէր գտնվել այն ներողամտությանը, որն աղերսում էր իր պարտատիրոջից, իսկ վերջինս էլ նախընտրել էր սրբությունը՝ շան, և մարգարիտը՝ խոզի առջև չնետել:
Զգուշավորությունը, սակայն, չպիտի հասցնենք ծայրահեղության աստիճանի: Դժբախտաբար, այդ ծայրահեղությունն էլ կա մեր մեջ. որպեսզի ուրիշները մեր գլուխը չցավեցնեն՝ մեզ քննադատելով, մենք մեր աչքերը գոցում ենք ու թույլ ենք տալիս, որ մեր ներկայությամբ, նույնիսկ մեր անուղղակի աջակցությամբ գործվեն ամեն տեսակի զեղծարարություններ:
Դա էլ մեկ ուրիշ կեղծավորություն է: Անկարելի է առանց վերապահության նայել այդպիսի մի անձի, որն ակնհայտ զեղծարարություն, անիրավություն և անարդարություն տեսնելով՝ լռում է, չնայած այն հանգամանքին, որ դատելու կարողություն ունի, իսկ նրա դատողությունն էլ կշիռ ունի:
Նմանատիպ անձը կա՛մ ինքն էլ է մեղսակից այդ չարիքին, կա՛մ էլ սարսափելիորեն անտարբեր, ոչխարամիտ մեկն է. երկու պարագաներում էլ նրա ընթացքը մեղադրելի է: Զանց չեմ առնում հիշատակել նաև այն բացառությունները, որոնց դեպքում միայն անհանգստություն ցուցաբերելն արդեն իսկ բավական է:
Քրիստոսի բերած փոփոխության մեծ նշանակությունը, սակայն, այն է, որ ընկերոջ կամ հանրության օգտին գործելը մեզ վրա ծանր պարտականություններ է դնում, որոնք միևնույն ժամանակ վսեմ ու ավելի նվիրական են, քան հացի խնդիրը:
Հացի խնդիրը մի որոշ ժամանակով կարող է դժվարություն առաջացնել ու դրա լուծումը նույնիսկ կարող է վտանգի առաջ կանգնել, մինչդեռ ընկերոջը, հանրության վերաբերող խնդիրը եթե անտարբերության մատնվի, այդ ժամանակ մշտնջենավորապես կվտանգվի թե՛ հանրության, թե՛ մեր հացն էլ, պատիվն էլ, գոյությունն էլ:
«Մեր ընկերոջ համար պետք է անենք այն ամենը, ինչը որ ցանկանում ենք, որ մեր ընկերն էլ մեզ անի». ասել է թե՝ գործել հանուն դիմացինի բարիքի, ու ոչ թե չարիք գործել նրա դեմ, քանի որ այդ չարիքը մեր ընկերոջը կամենալով, մեզ համար նույնպես կամեցած կլինենք, և եթե մեր անձի համար բարիք ենք կամենում ժողովել, ուրեմն մեր ընկերոջը չպիտի չարիք ցանկանանք:
Ընկերական այդ սերը բոլորովին փոխադարձ է, իսկ փոխադարձ սերը բացարձակապես չարիք չի խորհում դիմացինի վերաբերյալ, չի ուրախանում, երբ նա անիրավության է ենթարկվում, այլ, ինչպես սեփական անձի համար, ուրախանում է, երբ ի հայտ են գալիս արդարությունը, իրավունքը, ճշմարտությունը, և իր ընկերը վայելում է նշված բարիքների պտուղները:
«Սերը…․ չար բան չի խորհում, անիրավության վրա չի ուրախանում, այլ ուրախանում է ճշմարտության վրա». ահա՛ սուրբ Պողոս առաքյալի կողմից կորնթացիներին ուղղված առաջին նամակում մեզ համար տրված դասը….
Իսկ ահա բամբասանքի ոգին այն ճիվաղն է, որն իր հեգնական և շողոքորթ այլասերվածությամբ սողոսկում է մեր մեջ՝ շատ հաճախ թիրախավորելով մանավանդ գեղեցիկ սեռի ներկայացուցիչներին, ու չարչրկում է մեր մտքերը: Եվ մենք մեր կարևորագույն մտածումները մի կողմ թողնելով՝ մեր ընկերական խոսակցությունների թանկագին ու արժեքավոր ժամերը վատնում ենք այսինչի կամ այնինչի թերությունները մատնանշելու վրա:
Ու դեռ սխրագործություն ենք համարում մի բան էլ մեր կողմից ավելացնելը և որևէ մեկի սխալին առասպելական չափեր վերագրելը՝ մեր ունկնդիրներին է՛լ ավելի հետաքրքրելու համար:
Իսկ ահա երբ մի ուրիշ տեսակի չար ոգի՝ պարսավասեր մի արարած, մեր ականջին փսփսում է, թե այսինչը կամ այնինչը մեր մասին այս կամ այն բանն է խոսել, մենք զայրանում, այլայլվում և ջղագրգռվում ենք ու առանց քննելու ժամանակ և միտում ունենալու՝ խզում ենք մեր բոլոր հարաբերություններն այն ամենի հետ, ինչը որ մեզ հիշեցնում է այդ բամբասողին:
Տեսնո՞ւմ եք, թե մեզ վրա և շատ հաճախ նաև հանրային գործերի վրա որքա՜ն ծանր է նստում այդ բամբասանքը: Ուրեմն ինչո՞ւ մեր ընկերոջ մասին չարը խորհենք և մեր ընկերական զվարճություններն էլ թունավորենք՝ մեր առասպելասեր երևակայությամբ այդ չար խորհուրդներին մարմին տալով:
Ինչի՞ է նման այն մարդը, որը «փայլում» է փոքրոգությամբ ու անընկերասիրությամբ և հաճույք է ստանում հեռախոսով փոխանցվող ձայնային թրթիռներից՝ մի բերանից դուրս եկած ու թերևս ակամա կամ սխալմամբ արտաբերված մի խոսքը ձևակերպելով, ընդլայնելով ու համաձայն իր ստոր շահերի՝ եղանակավորելու միջոցով տանել հասցնելով մեկ ուրիշի ականջին: Այդպիսիք մարդիկ են, որոնք ո՛չ թե ճշմարտության վրա են ուրախանում, ինչպես որ պահանջում է Պողոսի քարոզած սերը, այլ «ուրախանում են անիրավության վրա»:
Նմանատիպ չարախոսությունների ու բամբասանքների ամենագործնական և անմիջական դարմանն է, առանց ժամանակ կորցնելու, արհամարհել այդ բամբասող «երրորդ» անձին և ուղղակիորեն բացատրություն պահանջել հենց բամբասողից:
Այդժամ մենք պիտի տեսնենք, որ ամենամեծ թյուրիմացություններն անգամ կշտկվեն այդ համարձակ քայլի շնորհիվ, թյուրիմացություններ, որոնք շատ հաճախ պատճառ են դառնում հանրային բազմաթիվ կառույցների առջև ծառացող դժվարությունների ու խոչընդոտների:
Ուրեմն նախ և առաջ զգուշանանք մանավանդ բամբասող անձանց խառնակիչ ներգործությունից և է՛լ առավել զգուշանանք ուղղակիորեն կամ անուղղակի կերպով, կամա թե ակամա այդ բամբասողների դերում հայտնվելուց:
Քրիստոսի բոլոր «վայ»-երն այդպիսի կեղծավորների դեմ են ուղղված: Նրանց են վերագրվում այն բոլոր նվաստացուցիչ մակդիրները, որոնք գործածվում են Սուրբ Ավետարանում, և որևէ ուղղամիտ մարդ չպիտի ցանկանա նրանց առջև նետել այս կամ այն սրբությունն ու մարգարիտը:
Այդպիսիք Քրիստոսի հիշատակած այն ստախոսներն ու կեղծավորներն են, որոնք դեպի մեզ են գալիս ոչխարի կերպարանքով՝ իբրև թե մեր օգուտը կամենալու պատճառով մեկ ուրիշին մեզ մոտ չարախոսելով, սակայն ներսից հափշտակող գայլեր են նրանք:
Նրանք փշեր են, որոնցից խաղող չի քաղվում, նրանք տատասկներ են, որոնցից թուզ չի քաղվում: «Նրանց պտղի՛ց ճանաչեք իրենց»,- ասում է մեր Տերը, այսինքն՝ «նրանց բամբասանքի խոսքերի ստորությունից դատեցե՛ք նրանց նկարագրի մասին և զգուշացե՛ք նրանցից, քանի որ նրանք պիտի կտրվեն ու կրակը պիտի նետվեն որպես մարդկության համար վնասակար, չորացած ճյուղեր…»:
Զգուշացե՛ք, որ ձեզ էլ իրենց հետ չչորացնեն ու կրակը նետել չտան. նրանք որքա՜ն էլ բարեպաշտ, որքա՜ն էլ իմաստուն ձևացնեն իրենք իրենց, միևնույն է, նրանց կյանքը դեպի կորուստ է տանում նրանց:
Ուրեմն փակե՛նք մեր ականջներն այդպիսի մարդկանց «բերած» բամբասանքների առջև և ուղղակիորեն, կտրուկ կարգավորենք մեր ընկերոջ հետ ունեցած խնդիրը՝ փոխադարձաբար լավատես լինելով միմյանց հանդեպ, առանց կասկածամտության, անկեղծորեն խորհելով դիմացինի բարիքի մասին, ուրախ լինելով նրա հաջողությունների և երջանկության համար. այդպիսով մենք նույնպես ուրախ ու երջանիկ կլինենք և իրավունք կունենանք դիմացինից փոխադարձաբար ընդունելու միայն բարին:
Եվ երբ նախորդ երեք քարոզներիս վերջնարդյունքում «կերպավորված» համբերատար ու բարեհամբույր, աննախանձ և ինքնազոհ, ինքնագիտակից, խոնարհ, նրբանկատ ու սառնարյուն սիրո հետ միացնենք նաև իմ այս քարոզի «բարյացակամության» սերը, այսինքն՝ այն անկեղծ սերը, որն ընկերոջ համար չարիք չի փափագում և որը դիմացինի դեմ գործված անիրավության վրա չի ուրախանում, այլ ուրախանում է ընկերոջ մեջ ճշմարիտ, իրական ու օգտակար շնորհներ տեսնելով և այդ մասին լսելով, այդպիսի սե՛րը իրավունք ձեռք կբերի առաջին պտուղը վայելելու, ասել է թե՝ փոխադարձապես սիրվելու:
Այդժամ է, որ մարդ իրավունք և արժանիք կունենա սեր ստանալու նրանի՛ց, ում հանդեպ տածում էր այդ բարի զգացումը: Եվ երբ այդ ամենը գործնականացնում է՝ ջանքեր գործադրելով և ընկերոջ համար բարիք գործելով ու զոհողության գնալով, այդ ժամանակ իրավունք և արժանիք է ձեռք բերում նրա զոհողությունն ու ջանքերն ընդունելու համար:
Արդ, «այն ամենը, ինչ կկամենաք, որ մարդիկ ձեզ անեն, այդպես և դո՛ւք արեք նրանց, որովհետև ա՛յդ իսկ են Օրենքն ու մարգարեները»: Այս վերջին բառերը հրեաների մտքում վսեմագույն չափանիշներն էին, որոնց միջոցով Հիսուս սահմանեց փոխադարձ սերն ու փոխադարձ զոհողությունը, քանի որ հրեաների համար օրենքներից և մարգարեներից ավելի բարձր «ատյան» այս աշխարհում չկար:
Եվ մեր Տեր Հիսուս Հին Կտակարանի այդ բազմահատոր ու հիասքանչ գրվածքները բովանդակեց երկու խոսքի մեջ՝ փոխադարձ սեր և փոխադարձ ծառայություն, ասել է թե՝ սիրել դիմացինին ու սիրվել նրա կողմից, ընկերոջը բարիք կամենալ և գործել ու արժանանալ նրա բարյացակամությանը:
Դա է քրիստոնության օրենքը: Դա է նաև մեր հարաբերական օրենքը, եթե ցանկանում ենք, որ համակեցությամբ իրար հետ բնակվեն ընկերները, ամուսինները, եղբայրներն ու քույրերը, համերկրացիները, ազգակիցները, հայրենակիցները, միևնույն Սուրբ Եկեղեցու զավակները:
Նախ և առաջ՝ չարիք չկամենանք և չգործենք մեր ամենամերձավոր մարդուն, և այդ ժամանակ արդեն ամենապարզ տրամաբանությամբ կսովորենք բարիք կամենալ և ծառայել նաև մեր Սուրբ Եկեղեցուն ու համընդհանուր մարդկությանը:
Մեր ողջ գիտությունն ու հանճարը, ուժը և հարստությունը, որպես աստվածային պարգևներ, մերը չեն, վերցված են աշխարհից ու աշխարհին, այսինքն՝ մարդկանց պիտի ծառայեն, այլապես մի նշանախեցի արժեք էլ չեն ունենա: Առաքյալի արհամարհանքն ու բանաստեղծական զայրույթն այդպիսի անօգուտ գիտության և հարստության դեմ է ուղղված. «Եվ եթե մարգարեություն անելու շնորհ ունենամ և հասկանամ բոլոր խորհուրդներն ու ամբողջ գիտությունը, և եթե ունենամ ամբողջ հավատը՝ մինչև իսկ լեռները տեղափոխելու չափ, բայց սեր չունենամ, ոչինչ եմ» (Ա Կորնթ. 13։2):
Սիրո գործերի մասին հատորներ են գրվել ու դեռ կարող են գրվել, իսկ մենք այս չորս քարոզներում ինքնաբուխ վերլուծության միջոցով ջանացինք գեթ ամբողջական մի դաս քաղել: Եվ հույս ունեմ, որ այդ դասը, իր չորությամբ հանդերձ, ձեզ պիտի մատնացույց անի իրական կատարելությունը, որը բովանդակվում է փոխադարձ սիրո ու փոխադարձ ծառայության մեջ:
Այդպիսի սերն է, որ «ամեն բանի դիմանում է, ամեն բանի հավատում է, մշտապես հույս է տածում, ամեն բանի համբերում է ․… և երբեք չի անհետանում» (հմմտ. Ա Կորնթ. 13։7-8):
Մարգարեությունները կարող են չքանալ, լեզուները կարող են լռել, գիտությունները կարող են խափանվել, բայց փոխադարձ սերն ու սիրով մատուցված փոխադարձ զոհողությունը մարդուն ներքնապես և իր ողջ ընտանիքով հանդերձ դարձնում են հավիտենական։
Սիրո Աստված, զոհողության Խաչված Աստված և շնորհներ պտղաբերող Սուրբ Հոգին թող զորացնեն մեր կամքը, որպեսզի մեզանից վերածնենք Պողոսների՝ մեր հասարակական արտն ու այգին ցանելու և ջրելու համար՝ միաբանված լինելով փոխադարձ սիրով ու զոհողությամբ։
Աստված Ինքը թող վարձատրի մեր ճիգն ու ջանքը՝ աճեցնելով սիրո պտուղը, որպես անուշաբուրություն հոտոտելով սիրո բյուրավոր զոհողություններն ու Իր նահատակ Եկեղեցու փտած ցորենից ծլեցնելով տասնապատիկ և հարյուրապատիկ բյուրաբեղուն հասկեր՝ Իր հավատացյալ հոտի երջանկության ու միասնական Սուրբ Երրորդության փառքի համար, հավիտյանս հավիտենից․ ամեն։
Մաշտոց վրդ․Փափազյան (Արմաշ), «Փոքր քարոզգիրք ժողովրդի համար»,Կ․ Պոլիս, 1905 թ.
Արևելահայերենի վերածեց Գևորգ սրկ. Կարապետյանը
