«Անհնար է լինել արվեստագետ՝ առանց հասկանալու այն տիեզերքը, որտեղ մենք ապրում ենք»․ Բրայան Մեյ

Այս օրերին Հայաստանում տեղի է ունենում STARMUS VI գիտության և արվեստի փառատոնը՝ «STARMUS VI. 50 տարի Մարսի վրա» խորագրով։

Փառատոնը նվիրված է Մարսի վրա Մարս 3 տիեզերակայանի առաջին վայրէջքի 50-ամյակին: Հատկանշական է, որ Մարս 3-ը տեղափոխել է դեպի Կարմիր մոլորակ հայ մեծանուն ինժեներ Ալեքսանդր Քեմուրջյանի Prop-M (փրոփ-էմ) ռոբոտը։ STARMUS փառատոնը հիմնադրվել է աստղաֆիզիկոս Գարիկ Իսրաելյանի և Queen ռոք խմբի կիթառահար, աստղաֆիզիկոս Բրայան Մեյի կողմից՝ դառնալով համաշխարհային ճանաչում ունեցող գիտնականների, Նոբելյան մրցանակակիրների, տիեզերագնացների, մտածողների, գիտության մշակույթի ու արվեստի գործիչների միավորող հարթակ, որի շրջանակներում նրանք հանրության հետ կիսվում են իրենց գիտելիքներով, փորձով ու նորագույն հայտնագործություններով։

STARMUS աշխարհահռչակ փառատոնը, որի հիմնադիրն Իսպանիայում բնակվող հայազգի ճանաչված աստղաֆիզիկոս Գարիկ Իսրաելյանն է, կապված է Սթիվեն Հոքինգի, Բրայան Մեյի, Ալեքսեյ Լեոնովի և աշխարհահռչակ այլ հայտնի անունների հետ։ Փառատոնն անցկացվում է 2011 թվականից և միավորում է գիտությունը, կրթությունը, արվեստն ու տեխնոլոգիաները։

Պատահական չէ, որ փառատոնի առանցքային իրադարձություններից մեկը հենց Սթիվեն Հոքինգի մեդալի հանձնումն է։ Այս տարի Սթիվեն Հոքինգի մեդալը հանձնվել է գիտության և արվեստի ոլորտի 3 ներկայացուցչի։ Սթիվեն Հոքինգի շքանշանն այս տարի առաջինը շնորհվեց աշխարհահռչակ երաժիշտ Բրայան Մեյին։

Սա հատուկ մեդալ էր, որը շնորհվեց խորհրդատվական խորհրդի խնդրանքով և STARMUS-ի շրջանավարտների, այդ թվում՝ Նոբելյան մրցանակակիրների միջնորդագրերով։ Նշվում է, որ մրցանակն արտացոլում է դոկտոր Մեյի ակնառու ներդրումը՝ ինչպես երաժշտության, այնպես էլ՝ գիտության հանրության ըմբռնման գործում:

Մրցանակը Բրայան Մեյին հանձնեց լեգենդար դաշնակահար Ռիկ Ուեյքմանը, ով երեկոյի ընթացքում նաև նվագեց «Sonic Universe» հատուկ համերգում՝ System of a Down խմբի երաժիշտ Սերժ Թանկյանի, տիեզերագնաց Քրիս Հադֆիլդի և «Ապոլոնի որդիները» ճանաչված խմբի հետ:

Դոկտոր Բրայան Մեյը աստղաֆիզիկոս է և լեգենդար «Queen» ռոք խմբի կիթառահար: Նա սովորել է Կայսերական քոլեջի ասպիրանտուրայում՝ նախքան Queen-ում միջազգային հաջողությունների հասնելը, ինչը հանգեցրեց նրան, որ նա թողեց իր դոկտորական ուսումը։ Սակայն նա համահեղինակեց երկու գրախոսվող գիտական ​​հոդվածներ՝ հիմնված Տեներիֆեի Թեյդե աստղադիտարանում իր դիտարկումների վրա: 2007 թվականի նոյեմբերին Մեյը նշանակվեց Լիվերպուլի Ջոն Մուրսի համալսարանի ռեկտոր, ինչպես նաև արժանացավ պատվավոր կրթաթոշակի՝ աստղագիտության մեջ ունեցած ավանդի և գիտության հանրային ըմբռնմանը ծառայելու համար։ Բոլորովին վերջերս նրան շնորհվեց Հալլի համալսարանի պատվավոր գիտությունների դոկտորի կոչում:

«Առաջին հերթին ես ուզում եմ հարգանքի տուրք մատուցել Ֆրեդիին, զարմանալի է նրա ծննդյան օրը նման արտասովոր նվեր ստանալը: Շատ շնորհակալություն խորհրդին՝ այս մեդալն ինձ համար իսկապես շատ նշանակություն ունի: STARMUS-ը այնքան շատ է մտածում այն ​​մասին, ինչին ես կրքոտ հավատում եմ, որ գիտությունն ու արվեստը չպետք է մեկուսացված ապրեն՝ չի կարելի լինել մեծ գիտնական՝ առանց արվեստագետ լինելու, և չի կարելի լինել արվեստագետ՝ առանց հասկանալու այն տիեզերքը, որտեղ մենք ապրում ենք: Շնորհակալություն Սթիվեն Հոքինգին՝ այս մեդալի և մրցանակի համար, և Ռիկ Ուեյքմենին՝ ինձ ներկայացնելու համար, քանի որ ես չգիտեի, որ ես այդ մարդն եմ»:

Այսօր հրավիրված ասուլիսում Բրայան Մեյն ասել է.

«Գարիկ Իսրաելյանի հետ համագործակցում եմ դեռևս առաջին STARMUS-ից, և ինձ համար հրաշալի փորձառություն է եղել այս ընթացքում ճանաչել ավելի քան 300 գիտնականների։ Անակնկալ ու հուզիչ էր ստանալ այս մեդալը։ Երբ Գարիկ Իսրաելյանն ասաց, որ փառատոնի խորհուրդը որոշել է ինձ արժանացնել այս մեդալին, ասացի՝ ես չեմ քվեարկի, նա էլ ասաց՝ այլևս չեք կարող դա անել։ Ոչինչ չէր մնում, քան ընդունել այս մրցանակը, շատ հաճելի է այս հարթակում գտնվել երկու հրաշալի կանանց հետ, որոնք մեր հարափոփոխ աշխարհում փոխում են մարդկանց տեսլականը և աշխարհայացքը»։

Հայաստանի մասին նա շատ ջերմ զգացումներով է արտահայտվել:

«Երբևէ չէի եղել Հայաստանում, ինձ համար շատ հուզիչ է: Կուզեի ավելի երկար լինել այստեղ, որ ավելի շատ բան տեսնեի… Երկրաշարժից ի վեր շատ մտահոգ եմ եղել Հայաստանի հարցերով, եղել են շատ դեպքեր, որ այլ երաժիշտների հետ համագործակցությամբ ցանկացել եմ գալ Հայաստան: Այս անգամ ես վերջապես Հայաստանում եմ, և կարելի է ասել, որ դա իմ երազանքի իրականացումն է: Էլի կգամ Հայաստան, եթե երկար ապրեմ… (ծիծաղում է.- հեղ.): Ինձ համար էմոցիոնալ առումով շատ կարևոր է եղել Ջիվան Գասպարյանի հետ աշխատելը: Դա եղել է Գարիկ Իսրաելյանի շնորհիվ: Ջիվան Գասպարյանի հետ համագործակցությամբ փորձել եմ նրանից ստանալ հայերի երաժշտական ոգին: Այս անգամ էլ հաճույքով կաշխատեմ նրա թոռան հետ: …Տավուշի երեխաների հետ բեմ բարձրանալը և ելույթ ունենալը ավելի շատ զգացմունքների, էմոցիոնալ դաշտ է, քան կատարողական բարձր արվեստ: …Ինձ համար աշխարհը, կարծես, գնում է սխալ ուղղությամբ, և մենք պետք է ամեն ինչ անենք, որ փոքր-ինչ մեղմենք այս իրավիճակը: Ուզում եմ, որ մեր ուշադրությունը սևեռենք ոչ միայն մարդկանց, այլև երկիր մոլորակի վրա: Այն, ինչ մարդկությունն անում է մոլորակի հետ, վատ ազդեցություն է թողնում հենց մարդկության վրա: Եթե մենք ինչ-որ կետից սկսենք փոխել ինքներս մեզ, կունենանք շատ ավելի լավ աշխարհ բոլորի համար»,- հայտարարել է Բրայան Մեյը:

Սթիվեն Հոքինգի այս տարվա երկրորդ շքանշանը շնորհվեց պոետ և նատուրալիստ Դայան Աքերմանին։

Դայան Աքերմանը երկու տասնյակ շատ հեղինակավոր գիտահանրամատչելի գրքերի ​​հեղինակ է, այդ թվում՝ «Կենդանաբանական այգու պահապանի կինը» և «Զգացումների բնական պատմությունը»՝ գրքեր, որոնք սիրված են միլիոնավոր ընթերցողների կողմից ամբողջ աշխարհում: Բնության և մարդկային բնության մասին նրա էսսեները հայտնվել են The New York Times-ում, Smithsonian-ում, Parade-ում, The New Yorker-ում, National Geographic-ում և շատ այլ ամսագրերում, որտեղ նրանք արժանացել են բարձր գնահատանքի: Նա նաև ունի եզակի առանձնահատկություն՝ ունենալով իր անունով մոլեկուլ՝ dianeakerone:

«Ինձ համար մեծ պատիվ և ուրախություն է ստանալ այս մեդալը հետաքրքրասեր և ստեղծագործ մտքերի նման ակնառու փառատոնից: Այս Starmus-ն ընդգրկում է ինչպես արվեստը, այնպես էլ գիտությունը: Սա շատ հատկանշական է ինձ համար, քանի որ ես միշտ գրել եմ արձակ և պոեզիա, բայց մեծ կրքով սիրել եմ գիտությունը։ Գյոթեն մի անգամ ասել է, որ «գիտությունը առաջացել է պոեզիայից… երբ ժամանակները փոխվում են, նրանք կարող են կրկին հանդիպել ավելի բարձր մակարդակի վրա՝ որպես ընկերներ»: Դե, ժամանակները փոխվել են։ Գիտության շնորհիվ մենք այժմ ապրում ենք մի աշխարհում, որտեղ ԴՆԹ-ն, էկզոմոլորակները, մութ նյութը, միկրոբիոմը և նման բաները սովորական բաղադրիչներ են մեր առօրյա կյանքում, ինչպես նաև արվեստի մեջ: Գիտությունն ու արվեստը միավորված են հետաքրքրության նույն կայծով, հնարամտության նույն կրակով։ Իմ պատկերացմամբ՝ ես պատկերացնում եմ Starmus փառատոնը որպես Վերածննդի ծովածոց՝ Էշերի ոճի բազմաթիվ կամուրջներով, որտեղ արվեստագետներն ու գիտնականները ուրախությամբ միախառնվում են»,- նշել է Դայան Աքերմանը։

Դայան Աքերմանն այսօր ասուլիսում ասել է.

«Երկիր մոլորակը գտնվում է ճգնաժամային իրավիճակում, բոլորիս համար կարևոր և առանցքային է գիտակցել, թե ինչ ենք անում: Այս հարցում համագործակցությունը չափազանց կարևոր է: Իմ անձնական փորձից կարող եմ ասել, որ երբ տարբեր ոլորտի մասնագետներ միավորվում են այսպիսի հարցերում, նրանք գալիս են մի այնպիսի վերջնարդյունքի, որը երբեք չէին ունենա, եթե աշխատեին առանձին-առանձին: Այսօր գիտությունն ու արվեստն ընկերացել են, և մի այնպիսի ժամանակաշրջանում ենք, որ արվեստագետը կարող է ոգեշնչվել գիտության բացահայտումներով։ Գիտությունը ներթափանցել է արվեստի գրեթե բոլոր ճյուղեր։ Հրաշալի է բացահայտել կյանքի այս բազմաշերտության մեջ մխրճված թե գիտության, թե արվեստի ազդեցությունը, որը կարող է զգալ ինչպես գիտնականը, այնպես էլ արվեստագետը»:

Սթիվեն Հոքինգի մեդալի այս տարվա երրորդ դափնեկիրը բրիտանացի պրիմատոլոգ և մարդաբան, շիմպանզեների` աշխարհի ամենահայտնի մասնագետ, NASA-ի հաղորդակցության բաժնի հիմնադիր Ջեյն Գուդոլն է։

Դոկտ. Գուդոլն առավել հայտնի է Տանզանիայի Գոմբե Սթրիմ ազգային պարկում վայրի շիմպանզեների պիոներական հետազոտություններով՝ փոխակերպիչ հետազոտությունը, որը շարունակվում է մինչ օրս, վայրի շիմպանզեի աշխարհի ամենաերկարակյաց հետազոտությունն է: Դոկտ. Գուդոլը Ջեյն Գուդոլի ինստիտուտի հիմնադիրն է, որը համաշխարհային պահպանության, կենդանիների պաշտպանության, հետազոտության և երիտասարդության հզորացման կազմակերպություն է, ներառյալ իր համաշխարհային Roots & Shoots ծրագիրը: Ջեյն Գուդոլը տասնամյակներ շարունակ աշխատել է կլիմայի փոփոխության, մարդու իրավունքների, պահպանման և կենդանիների բարեկեցության վրա և շարունակում է մնալ շրջակա միջավայրի առաջընթացի հիմնական ձայնը:

Սիրարփի Աղաբաբյան