«Մինչև վերջ գնալու եմ». Հրայր Թովմասյան
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարի հյուրը Սահմանադրական դատարանի (ՍԴ) նախագահ Հրայր Թովմասյանն է:
– Ձեր սանիկները կալանավորվում են, խուզարկվում է Ձեր բնակարանը, ընտանիքի անդամները՝ Ձեր դուստրերը, հայրը, հրավիրվում են ԱԱԾ, ամբողջ իշխանությունը զբաղված է Ձեզ քննադատելով, Ֆեյսբուքում գրառումներ են կատարվում ու շատ հաճախ՝ կազմակերպված, ոչ միայն Ձեր հասցեին, այլև թիրախավորվում են Ձեր երեխաների ֆեյսբուքյան էջերը, վերջին մի քանի ամիսներին մեծ է Ձեզ կալանավորելու հավանականությունը. ամեն օր սպասվում է, որ շուտով Հրայր Թովմասյանին կկալանավորեն: Անկեղծ ասած, շատերը, այդ թվում՝ ես, չենք հասկանում՝ ինչի՞ հաշվին եք Դուք դիմանում, ի՞նչ ռեսուրսի, ի՞նչն է Ձեզ ուժ տալիս, չե՞ք ուզում հանձնվել:
– Ասում են, որ մարդու անունը կապ ունի իր բնավորության հետ: Իմ անվան մեջ կրակ կա և մարդ կա: Երևի սա, արդեն 50-ին եմ մոտենում, իր ազդեցությունն ունեցել է: Երկրորդը, երևի թե, իմ արմատներն են: Արմատներով սասունցի եմ և ծագումով մի գյուղից, որտեղի բնակիչները շատ հայտնի էին՝ կող ունենալով: Սա չեմ կարող ոչ հերքել, ոչ ապացուցել, բայց իրականությունը հետևյալն է. ինչը մեզ չի սպանում, ուժեղացնում է: Միգուցե ես էլ 1-2 տարի առաջ հենց այնպես մտածեի, ինչպես դուք եք ասում, բայց այսօր ինքս ինձ չեմ հարգի, եթե այդ բոլոր պատճառներով, ինչ որ դուք նշեցիք, ես հետնահանջ կատարեմ այն խնդիրներից, այն գործից, որն ինձ է վերապահված: Դուք ինձ չեք հարգի, և ընդհանրապես ոչ ոք ինձ չի հարգի: Ես դա կհամարեմ իմ արժանապատվության նվաստացում, անարգանք իմ մասնագիտության ու իմ աշխատանքի նկատմամբ: Եվ, վերջին հաշվով, կրկնվեմ, ես կհամարեմ, որ այդ դիրքը ես զիջել եմ: Եթե այդ եղանակներով են փորձում ինձ ճնշել, ապա պիտի ասեմ, որ դա անզոր ճանապարհ է, և թող իզուր չփորձեն: Անշուշտ, դա այնքան էլ հաճելի չէ, երբ որ քո սանիկը կալանքի տակ է: Որևէ պիտակավորում չտամ, բայց ես չգիտեմ, թե իր երեխային ինչպես եմ պատասխանելու, թե ինչի՞ համար է կալանքի տակ, միայն նրա համար, որ իր քավորը այս պաշտո՞նն է զբաղեցնում: Մի տեսակ քիչ է: Երեխան չի հասկանա, թե ինչո՞ւ իր հայրը չկա: Այնպես որ, այս առումով խնդիրն ուժեղ, լավ պետություն ունենալն է, անկախ դատական իշխանություն, արժանապատվություն ունենալն է: Այս ամբողջի համախումբն է, որ ինձ ուժ է տալիս՝ այս ամբողջին դիմակայելու և շատ ավելի թեթև նայելու, թե եկան տուն, քրեական մեղադրանք առաջադրեցին, կանչեցին հարցաքննության, սանիկ, և այլն, և այլն…
– Ձեր շրջապատը նույն մոտեցո՞ւմն ունի: Արդյո՞ք Ձեր ընտանիքի անդամները, մտերիմները կիսում են նույն մոտեցումները և կիսում են այդ զոհաբերությունը:
– Ես պիտի շնորհակալություն հայտնեմ իմ ընտանիքի անդամներին՝ կնոջս, երեխաներիս, որ այս ամբողջին ըմբռնումով են մոտենում, տղաս անգամ հումորի զգացումը չի կորցրել… Խուզարկության ժամանակ նա տանը չէր, երբ վերադարձավ, ասաց՝ պապ, հեռուստացույցի պուլտը կորցրել եմ, կարո՞ղ է խուզարկություն արածներին հարցնենք, տեսնենք, թե որտեղ է։ Մեկ էլ ասում է՝ խաղակոշիկներս չկան, հարցնենք, տեսնենք, թե որտե՞ղ է: Այսինքն՝ այս ամբողջին կարող է նաև հումորվ վերաբերվեն:
Փառք ու պատիվ կնոջս, որ շատ ըմբռնումով է մոտենում և ինձ թև ու թիկունք է: Ծնողներիս հարցով կդժվարանամ: Հայրս՝ որպես նախկին ոստիկան, այս ամբողջը շատ լավ հասկանում և ընկալում է, բնականաբար, նույնը չեմ կարող ասել մայրիկիս մասին, ով շատ ավելի էմոցիոնալ է և այս ամբողջին այդ տեսանկյունից է նայում: Եթե անկեղծ ասեմ, ունեմ հարազատներ դրսում, որ վերջին ժամանակահատվածում՝ ոչ, բայց սկզբում ասում էին՝ Հրայր ջան, ինչի՞դ է պետք, թող իրենց, այդ պաշտոնը քեզ ի՞նչ: Արի, աշխատանք էլ… և այլն, և այլն… Հիմա դադարել են, կարծեք թե բոլորն են հասկացել, որ՝ ոչ, կա խնդիր, կա լուծում, և այդ ճանապարհն ինձ համար ես եմ ընտրել, և այդ ճանապարհով գնալու եմ, և այդ ճանապարհին ինձ ոչինչ չի կանգնեցնելու, ոչինչ չի կասեցնելու:
– Նույնիսկ այն, որ նոր իշխանությունը որևէ կերպ, ընդգծված չի՞ ցանկանում աշխատել անձամբ Հրայր Թովմասյանի հետ…
– Այս հարցին պիտի այսպես պատասխանեմ՝ իսկ իրենց ո՞վ է հարցնում՝ իրենք ուզո՞ւմ են, թե՞ չեն ուզում: Իսկ իրենց ո՞ր լիազորության մեջ է գրված, որ իրենք պիտի ուզեն՝ Հրայր Թովմասյանն աշխատի՞, թե՞ չաշխատի: Կարող եք հակառակ հարցադրումն անել՝ իսկ Հրայր Թովմասյանն ուզո՞ւմ է՝ իրենք աշխատեն, թե՞ ոչ, որովհետև 3 իշխանության ճյուղերից մեկի ղեկավարն ինքն է, մեկի ղեկավարը՝ ես, և որքան ինքը կարող է ուզել և չուզել, նույնքան էլ ես կարող եմ ուզել և չուզել: Բայց իմ ուզել-չուզելն ու իր ուզել-չուզելն այս հարցում հինգերորդական կամ տասներորդական է: Պիտի այս դեպքում ուղղակի կարդալ Սահմանադրությունը, նայել, որ պետական մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն Սահմանադրությամբ և օրենքներով իրենց վերապահված լիազորությունները: Մատնանշեք մի կետ, իսկ մնացածը ցանկությունների մակարդակում է: Ես էլ շատ բան եմ ցանկանում: Մի մասը բարձրաձայնում եմ, մի մասը լռում եմ, որովհետև դրանք անհամատեղելի են իմ պաշտոնի հետ:
– Ինչպե՞ս կբնութագրեք Ձեր և Նիկոլ Փաշինյանի հարաբերությունները՝ լարված, թշնամական…
– Ես այդ բառն ընդհանրապես չեմ սիրում: Ես Հայաստանի ներսում թշնամիներ չունեմ և որևէ մեկի հետ ընդհանրապես թշնամական հարաբերություններ չեմ կարող ունենալ: Ես կարծում եմ, որ «յան» ազգանունով ավարտվող և ամեն շաբաթ-կիրակի եկեղեցի գնացող և «Հայր մերը» արտասանող թշնամիներ ես չունեմ: Իմ թշնամիները սահմաններից դուրս են, ովքեր չեն ուզում՝ հայկական պետականություն լինի, չեն ուզում՝ Հայաստանն անկախ լինի, չեն ուզում՝ հայ մարդը լավ ապրի: Ես ընդհանրապես, որպես ՍԴ նախագահ՝ իրավունք չունեմ ինչ-որ մեկի հետ լարված կամ ոչ լարված հարաբերություններ ունենալ, որովհետև իմ լիազորությունները չեն ենթադրում՝ սրա հետ լարված պետք է լինես, սրա հետ ուժեղ պետք է լինես, սրա հետ՝ ժպտերես լինես, և այլն:
Ինձ համար բոլորը պետական ինստիտուտներ են: Ես հարգանք ունեմ այդ պետական ինստիտուտների նկատմամբ, և իմ հարաբերությունները ես ինձ համար, անկախ ամեն ինչից, գնահատում եմ աշխատանքային, ինչ որ վերաբերում է ՍԴ նախագահ Հրայր Թովմասյանին: Ինչ կվերաբերի այլ, անձնական հարաբերություններին, իմ արժանապատվությանը հասցված վիրավորանքին, ապա այստեղ ես՝ որպես ֆիզիկական անձ, կարող եմ ինձ պահել այնպես, ինչպես ցանկացած հայ տղամարդ իրեն կպահեր, ուստի ես այդ հարաբերությունները կբնութագրեմ՝ որպես ինստիտուցիոնալ, այն հարաբերությունների շրջանակում, ինչը նախատեսված է մեր Սահմանադրությամբ, ինչը կարող է լինել կառավարության և ՍԴ-ի միջև, վարչապետի և ՍԴ նախագահի միջև հարաբերություններ: Այս հարաբերությունները, երկրի շահերից ելնելով, կարող էին ավելի արդյունավետ լինել, որովհետև դրանք ենթադրում են այդ իշխանությունների տարանջատումը, չի ենթադրում, որ այդ ինստիտուտներն ընդհանրապես չշփվեն:
– 2018թ հայտնի իրադարձություններից հետո քանի՞ անգամ, որտե՞ղ, ի՞նչ պայմաններում եք հանդիպել վարչապետին, և ինչի՞ շուրջ են եղել ձեր զրույցները: Ինչո՞ւ եմ սա հարցնում, որովհետև Ձեր հայտարարության մեջ նշել էիք, որ ընդամենը երկու անգամ եք հեռախոսազրույց ունեցել վարչապետի հետ, և ըստ էության, Նիկոլ Փաշինյանն էլ հաստատեց դա, բայց խոսակցության բովանդակությունը երկուսինդ տարբեր է, և ինչո՞ւ:
– Մի դեպքում դա անցած տարվա երևի թե դեկտեմբեր ամիսն էր: Եթե չեմ սխալվում, խոսքը վերաբերում էր վարկային մի շարք պայմանագրերի, որոնք անհրաժեշտ էին, բյուջետային վարկավորումներ էին դրանք: Կառավարությունը ներկայացրել էր, և պետք էր դրանք արագ վավերացնել, թեպետ մենք 3 ամիս ունեինք, բայց այս դեպքում բյուջետային տարին ավարտվում էր, և վարչապետը, միանգամայն դրա իրավունքն ունենալով, խնդրել էր, որպեսզի մենք դրանք հնարավորինս արագ քննարկեինք, որովհետև մենք ունեինք նաև միջազգային պարտավորություններ, ինչին ընդառաջել ենք: Նույնն արել ենք նաև այս տարի, բայց առանց վարչապետի զանգի:
– Վարչապետն անձա՞մբ էր զանգել:
– Ոչ, վարչապետը գրություն էր գրել՝ այդ խնդիրները ներկայացնելով, ինչպես ՍԴ դատավոր Արևիկ Պետրոսյանն էլ նշեց, այո, շաբաթ-կիրակի աշխատելով, այդ որոշումները պատրաստելով… Այդ հարաբերությունները ինչպիսին էլ բնութագրեն, ինչպիսին էլ հանրությունն ընկալի, ինչպիսին էլ մյուս կողմը դրանց վերաբերվի, չեն կարող որևէ հետագիծ թողնել մեր պետության խնդիրների վրա, և եթե դրանք անհրաժեշտ են, ապա, ինչո՞ւ չէ, նաև շաբաթ-կիրակի պետք է աշխատել և դրանք առաջ տանել: Մենք պետք է կարողանանք սահմանազատել՝ որտեղ է սկսվում անձնականը, որտեղ է սկսվում պետականը, և եթե մի տեղ անձնականը վեր դասեցինք պետականից, ապա այդ դեպքում պետությունը կավարտվի:
– Դեմ առ դեմ երբևէ հանդիպե՞լ եք, ասե՞լ եք, որ իջևանցու փեսա եք:
– Ես երբ որ այդ հայտարարությունը լսեցի, ու դա բնութագրվեց որպես… չգիտեմ, այդ բառն էլ չեմ ուզում ասել, ես որոշեցի մտաբերել, թե երբևէ ասե՞լ, եմ թե՞ չէ: Ըկերներիս հետ, որոնց կանայք արմատներով Արցախից եք, երբեմն հումոր էինք անում, ասում էի՝ ես հեռատես էի, դուք՝ չէ: Բայց ես վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին երբեք այդ մասին չեմ ասել: Ես ասել եմ Նիկոլ Փաշինյանին 2017թ. խորհրդարանի ընտրություններից հետո, երբ բոլոր խմբակցությունների ղեկավարները, հանձնաժողովների նախագահներն այցելել էին Արցախ, երբ սեղանի շուրջ վայելում էինք Արցախի բարիքները, խորովածը, եղավ խոսակցություն, որ Արցախում խոզի միսն առանց կաշին հանելու են օգտագործում, ես ասացի, որ այդպես է նաև Իջևանում: Ինքը հարցրեց՝ դու ի՞նչ գիտես՝ Իջևանում ո՞նց է, այդ ժամանակ ես ասացի, որ իջևանցու փեսա եմ: Կան վկաներ… Իմ կարծիքով՝ որոշ մարդիկ շփոթում են քաղաքավարության կանոնները քծնանքի հետ, և այստեղ երևույթների ընկալման տարբերություն կա: Չեմ ցանկանում և հորդորում եմ այդ գրիչի պատմությանը վերջ տալ:
Չի կարող գրիչը դառնալ քաղաքական օրակարգի համար մեկ հարցը։ Հորդորում եմ բոլոր մարդկանց, պետական այրերին՝ ձեռնպահ մնալ այդ հարցի շուրջ քննարկումներից, որովհետև առաջին հերթին արժեզրկվում են այդ ինստիտուտները։ Ամեն ինչ եղել է տեսախցիկների առջև, հիշո՞ւմ եք՝ ես հայտարարել էի, որ տեսախցիկներից դուրս որևէ հանդիպում չեմ ունեցել։ Եվ եթե կողքիդ նստած է գործընկեր, որի գրիչը չի գրում կամ կորչում է, և դու իրեն ես փոխանցում քո գրիչը, և տեսնում ես, որ իր մոտ գրիչ չկա, քեզ մոտ այլ գրիչներ կան, եթե սա պետք է դիտարկել որպես քծնանք, ապա համարեք, որ ես այս երկրի, այս աշխարհի վերջին քծնողն եմ։ Եթե դա կհամարեք քաղաքավարական ժեստ, ապա ես ընդունեմ, որ դա քաղաքավարական ժեստ է, և շարունակեմ, բայց խնդրում եմ՝ այս դիսկուրսը փակեք։ Մեր երկրի առջև ծառացած խնդիրները, տարածաշրջանային և այլ մարտահրավերները շատ ավելի բարդ են, քան, որ երկրի ողջ քաղաքական, հասարակական շերտը նստի և քննարկի՝ ինչ եղավ, երբ մի գրիչը ՍԴ նախագահը փոխանցեց վարչապետին: Ես խնդրում եմ, հորդորում եմ այսուհետ փակել այդ դիսկուրսը ու այլևս չքննարկել այդ թեման:
– Մեկ հարց էլ տամ ու փակեմ: Ի՞նչ արժեր այդ գրիչը, որովհետև իսկական դիսկուրս էր ծավալվել, թե ի՞նչ արժեր: Հանրային խորհրդի նախագահը՝ Ստյոպա Սաֆարյանը, թիվ է հրապարակում, ինչ-որ բաներ է ասում, թե թանկ արժեր, հետո նրան ցիտում է վարչապետը՝ թե 530 եվրո արժեր…
– Անկեղծ ասած, չեմ հիշում: Ես չեմ կարող դա հիշել, բայց երբ դրանից հետո եղան այդ հրապարակումները՝ 10․000 դրամից մինչև մի քանի հարյուր դոլար, եվրո… ես ուղղակի ամաչում եմ հիմա դրա մասին խոսել։ Ես նույնիսկ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի այդ միջոցառման օրը չգիտեմ՝ արարողակարգով ինչպես էի հայտնվել վարչապետի կողքին, թերևս, որովհետև ես նաև Համահայկական հիմնադրամի փոխնախագահն եմ։
– Վարչապետը նույնիսկ թիվ հրապարակեց, շոկի մեջ էր:
– Ինձ համար ընդհանրապես զարմանալի էր, թե 1․5 տարի ինչո՞ւ էր պահել այդ գրիչը։ Ես այդ գրիչի մասին, անկեղծ եմ ասում, չէի հիշում։ Հիշում եմ մի դեպք, երբ ես նախարար էի, Ազգային ժողովում պատգամավորներից մեկն ասաց՝ փողկապդ լավն է, փողկապը հանեցի և նրան նվիրեցի։ Հիշում եմ, որ աշխատասենյակումս շախմատի մի տախտակ կար, ընկերներիցս մեկն ասաց՝ լավ շախմատ է, ասացի՝ դուրդ գալիս է՝ վերցրու տար։ Հետո սկսել եմ սրանք մտաբերել, սրանք սովորական քաղաքավարության կանոններ են ընդամենը․ դիմացինին մի պահ ինչ-որ հաճելի բան անելը, սիրում եմ նվերներ տալ։ Չեմ ժխտի՝ սիրում եմ նաև նվերներ ստանալ։
Հաճելի պրոցես է, երբ որ կարողանում ես այդ պահին դիմացինին ուրախացնել, դու էլ ուրախանալ: Բայց ես նույնիսկ դա նվեր չեմ համարի։ Այդ պահին ասել եմ՝ թող մնա Ձեզ մոտ, որովհետև երկրի վարչապետն այդ պահին գրիչ չուներ: Եթե հուլիսի 5-ին՝ Սահմանադրության օրը, ՍԴ-ն, այնուամենայնիվ, որոշում է ինչ-որ միջոցառում կազմակերպել, որ այդ տոնը մտնի մեր օրակարգ, որովհետև այդ օրը մեր զինանշանի և դրոշի օրն է, և հրավիրում է երկրի բարձրագույն քաղաքական իշխանությանը, սա պետք է համարենք քծնանք, ապա ես է՞լ նույն կերպ պիտի վարվեմ, որ այս տարվա Ամանորի միջոցառմանն ինձ հրավիրել էին: Տարբեր համերգների ինձ հրավիրել են վարչապետի կողմից, դա համարեմ քծնա՞նք:
– Փաշինյանն ասաց՝ Աննա Հակոբյանին շնորհակալություն եք հայտնել, որ Ձեր դուստրը կրթաթոշակ է ստացել…
– Հիմա փորձեմ հակառակից նայել: Կարո՞ղ է՝ քծնանք էր իմ դստերն այդ կրթաթոշակը տալը։ Բայց իմ մտքով երբեք նման բան չի անցել և չէր էլ կարող անցնել։ Իսկ պարոն վարչապետը կարո՞ղ է հայտարարել՝ ես իր ծնունդը երբևէ շնորհավորե՞լ եմ, թե՞ ոչ։ Չի եղել այդպիսի բան։ Ամանորին եղել է շնորհավորանք, որովհետև կա քաղաքավարություն, կա երկրի քաղաքական իշխանությանը շնորհավորելու ավանդույթ, և բացիկով, այո, շնորհավորել եմ, ոչ ավելին։ Որտե՞ղ եք այդ ամբողջը տեսել։ Ինձ հարիր չէ, իմ տեսակին ընդհանրապես դա հարիր չէ, երբեք հարիր չի եղել։ Ինձ համար հենց դա վիրավորական էր, որ խոսում էին այդ մասին, և միգուցե այդ պահին էմոցիոնալ էի և խոսեցի դատարան դիմելու մասին, բայց կարծում եմ՝ հանրությանը պարզ դարձավ, և այս հարցի պատասխանը բոլորն արդեն ունեն:
– Չե՞ք շարունակելու:
– Չեմ կարող ասել: Ես կքննարկեմ իմ փաստաբանական խմբի հետ և կորոշեմ: Բայց դա չէր ինձ համար կարևոր, ինձ համար իմ արժանապատվությունը, իմ անունը, իմ հեղինակությունը միշտ է բարձր եղել, և դա որևէ կապ չի ունեցել իմ զբաղեցրած պաշտոնի հետ։ Իսկ քծնանքն ու տղամարդկությունն իրար հետ անհամատեղելի բառեր են:
– Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը պնդում է, որ Դուք զբաղվում եք քաղաքականությամբ, դարձել եք այս իշխանության գլխավոր ընդդիմությունը: Համաձա՞յն եք այդ պնդման հետ:
– Դարձյալ ընկալման տարբերություն կա: Եթե օրվա քաղաքական իշխանությանը ոչ հաճո որոշումներ կայացնելը պետք է դիտարկվի, որ ես օրվա քաղաքական իշխանության ընդդիմությունն եմ, ապա ընկալեք, ինչպես ուզում եք: Բայց այդ դեպքում վարչական դատարանի գրեթե բոլոր դատավորներին, որոնք միանձնյա են գործը քննում, մեղադրեք, որ քաղաքական իշխանությանն ընդդիմություն են, որովհետև չկա մեկը, որ պետական մարմնի որևէ որոշում անվավեր ճանաչած չլինի: Ես սկզբունքորեն չեմ կարող երկրի քաղաքական իշխանությանը ընդդիմություն լինել, որովհետև մեր անուններն ընդհանրապես չեն հատվում, մենք գործ չունենք, առնչություն չունենք: Ես քաղաքականությամբ չեմ զբաղվում: Իմ հրապարակային խոսքում պարտավոր եմ քաղաքական զսպվածություն և չեզոքություն ցուցաբերել: Ասեմ ավելին, վերջին պառլամենտական ընտրություններում, երբ ծնողներս հարցրին՝ ո՞ւմ ընտրենք, ասել եմ՝ ում ուզում եք, ընտրեք:
Մինչև այդ միշտ հարցրել են, ասել եմ՝ սրան ընտրեք, ճիշտ կլինի, որ էսպես… Այսինքն՝ ես զսպվածություն նաև այդտեղ եմ դրսևորում: Ի՞նչ ընդդիմության մասին է խոսքը: Ես չեմ կարող ընդդիմություն լինել: Դուք նույնիսկ օրվա քաղաքական իշխանության՝ իրավական ոլորտին վերաբերող գնահատական ինձնից չեք լսել: Ես չեմ խոսում, որովհետև ինձ համար մեկընդմիշտ որոշված է՝ քաղաքականությունն իմ կյանքում ավարտված է, ինձ համար սկսված է մեկ նոր փուլ, որը կոչվում է ՍԴ դատավորի աշխատանք:
– Նիկոլ Փաշինյանը Կապանի ասուլիսում հայտարարեց նաև, որ եղել է հիբրիդային հեղաշրջման փորձ, որին մասնակցել են մի շարք պաշտոնյաներ: Նա ակնարկեց նաև Ձեր մասին, ԱԱԾ նախկին տնօրեն Արթուր Վանեցյանի մասին: Նախ՝ Ձեզ համար հասկանալի՞ է՝ ի՞նչ է նշանակում՝ հիբրիդային հեղաշրջման փորձ:
– Ընդհանրապես «հեղափոխություն» բառը, չասեմ՝ ինչ-որ տագնապ է ինձ մոտ առաջացնում, բայց պիտի հորդորեմ, չասեմ՝ խորհուրդ տամ, զգույշ լինել նման տերմիններ օգտագործելիս, որովհետև դա լսում են ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաև Հայաստանից դուրս։ Մի պահ իրավիճակը պատկերացրեք օտարերկրյա ներդրողի աչքով, ով պլանավորում է Հայաստանում ներդրումներ անել, և լսում է այս երկրում «հեղափոխություն», «հեղաշրջում», «հիբրիդային» բառերը։ Ես նաև լրատվական միջոցներին եմ հորդորում՝ զգույշ եղեք այդ բառերն օգտագործելիս։ Չի կարելի այդ բառերը չարաշահել, տեղի-անտեղի այդ բառերն օգտագործել։ Կան մարդիկ, ովքեր իրենց շրջապատում միշտ ինչ-որ դավադրություններ, թշնամիներ են փնտրում:
Կասկածամիտ մարդիկ են: Ես այդտեղ իրականում անելիք չունեմ, նույնիսկ ասելիք չունեմ։ Օրինակ, եթե քննության ժամանակ իմ հարցատոմսում լիներ հիբրիդային հեղաշրջման թեման, ես երկուս կստանայի, որովհետև չգիտեմ, թե դա ինչ է նշանակում։ Ես տարբեր առիթներ ունեցել եմ՝ ասելու, որ ՍԴ նախագահի համար զրո նշանակություն ունի, թե ով է այդ պահին վարչապետը, և Փառք Աստծո, և՛ մեր Սահմանադրությունը, և՛ մեր Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքը տվել է բոլոր հնարավորությունները, որ անգամ ֆինանսական առումով ՍԴ-ն կախվածություն չունենա։ Մեր բյուջեն հստակ սահմանված է մեր օրենքով, և սրանից դուրս ոչինչ չեն կարող անել: Որպես Հրայր Թովմասյան՝ կարող ես ունենալ քո նախասիրություններն ու քաղաքական հայացքները, բայց դրանք արտահայտվում են բացառապես քվեարկության ժամանակ, երբ դու փակ քվեախցիկում ես։
Դրանից դուրս Հրայր Թովմասյանի համար՝ քաղաքական գործունեություն, ով է իշխանություն, ինչո՞ւ է սա իշխանության, լավ է, վատ է, գոյություն չունի: Մի օր պիտի սա հասկանա՞ն, թե՞ չէ: Սա այն կռվանն է, այն գլխավոր ելակետն է, որից սկսվում է անկախ դատական իշխանությունը։ Դատական իշխանությունն անկախ չէ, եթե փորձի իր համար ցանկալի վարչապետ փնտրել: Էդ դեպքում վերջակետ դրեք պետությանը:
Եթե մարդը մտածում է, որ քո տեղում լիներ, էդպես էր վարվելու, դժվար է նրան համոզել, որ դու այդպես չես վարվում: Հիմա ես այդ կռվին չեմ ուզում խառնվել: Բերեք միջազգային փորձաքննություն իմ պաշտոնավարման ընթացքում ու ասեք՝ այս որոշումը պետք է այլ կերպ ընդունվեր: Իմիջիայլոց, որևէ մեկն այլ բան չի էլ ասում, որ այս որոշումը ճիշտ չեք ընդունել, այս որոշումն եք ճիշտ ընդունել։
Կարո՞ղ է մի օր պարզվի, որ սխալ ենք արել, որ տարեվերջին մոտ 100 միլիոն վարկային այդ փաթեթն ենք վավերացրել: Կարո՞ղ է մի օր հաջորդ իշխանությունը գա-ասի՝ այ սա ի՞նչ եք արել, դուք էն իշխանության հետ լավ եք եղել, սա եք արել: Հենց այստեղ կավարտվի երկիրն էլ, ՍԴ-ն էլ, պետությունն էլ։ Այս կռիվը կռիվ է՝ արդար, անկախ դատական իշխանություն ունենալու համար։ Շատ դատավորներ մտածել են, որ գրված է, սկուտեղի վրա պետք է բերես, մատուցես իրենց: Փորձություններով պիտի անցնես և քո անկախ լինելը ձեռք բերես, որ բոլորի համար միանշանակ դառնա, որ այլևս երկրում երբեք որևէ մեկի մտքով չանցնի, որ ՍԴ-ի վրա կարող է ճնշում գործադրել, լինի հետապնդման, բնակարանը խուզարկելու, կալանավորելու, սանիկներին տանելու, աղջիկներին բերման ենթարկելու միջոցով, որ չլինի սա, որ այդ ամենը դուրս գա։ Ես այս խնդրի լուծման պրոցեսում եմ, այդ հիվանդության բուժման պրոցեսում եմ:
– Նիկոլ Փաշինյանն անընդհատ մատնանշում է, որ Դուք ընտրվել եք կեղծիքի միջոցով, որ կեղծիքով ընտրված անձը չի կարող ղեկավարել երկրի ՍԴ-ն: Ինչի՞ մասին է խոսքը, որտեղի՞ց վարչապետին այդ տվյալները, կա՞ ապացուցված որևէ փաստ:
– Փառք Աստծո, մեր Սահմանադրությամբ Հայաստանի Հանրապետություն է հռչակված, մենք միապետություն չենք, որտեղ միապետը բացարձակ իշխանություն ունենա և վերջնական ճշմարտություններ ասի։ Մեր երկրում վերջնական ճշմարտություններ ասողը իրավական առումով ՍԴ-ն է, որ ասում է՝ իմ որոշումը վերջնական է, վերանայման ենթակա չէ, ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից: Իսկ երբ նման բան ասում է երկրի գործադիր իշխանության ղեկավարը, ապա այդ երկրում հասարակությունը լուրջ մտածելու տեղիք ունի։ Դուք դատարա՞նն եք, քննի՞չն եք, որտեղի՞ց ձեզ այդ տվյալները, որտեղի՞ց այդ ամբողջը որոշեցիք: Ի՞նչ եք անելու, եթե վաղը դատարանները՝ ներպետական, միջազգային, ասեն՝ չէ, այդ ամբողջը չի եղել: Եթե վերաբերում էր այն գործին, որի վերաբերյալ ակնարկում էր, որ քրեական գործ կա, չասեմ՝ ամաչում եմ, որ իրավաբան եմ, բայց ամաչում եմ, որ մեր երկրում կան նման իրավաբաններ, որ երևույթներն, իրականության ու Սահմանադրության ընկալումը կարող է այդ մակարդակին լինել, և մի օր նրանք էլ են ամաչելու, որ այդ քայլին են գնացել: Երկրում, որտեղ գործադիր իշխանության ղեկավարը դատավճիռներ է կայացնում, ինքն արդեն մեղավորներ ու թշնամիներ է նշանակում, սա լավ երևույթ չի:
– Երկրի վարչապետի արտահայտությունները՝ հանցագործ, կեղծիք, երբ որևէ բան ապացուցված չէ, որևէ իրավական հետևանք չպե՞տք է առաջացնեն:
– Ես նախարար եղած ժամանակ այցելում էի ՔԿՀ-ներ, և այնտեղ բոլորն ասում էին, որ իրենք արդար են, իրենց սխալ են դատել, գիշերները սկսում էի նրանց քրգործերը կարդալ։ Ավելի անհեթեթ գործ, քան այս գործն է, որին ես տեղյակ եմ դրա մասին առկա հրապարակումների չափով, ես ընդհանրապես չեմ տեսել։ Մենք ընդհանրապես խոսքի նկատմամբ զգուշավորություն պետք է ցուցաբերենք: Մենք խոսքի արժեքը պիտի հասկանանք։ Հանրային խոսքում, քաղաքական գործչի խոսքում զգուշավորության աստիճանը պետք է մեծանա, քանի որ սա մեկ ֆիզիկական անձի խոսք չէ:
– Ի դեպ, Նիկոլ Փաշինյանը լավ տեղյակ էր Ձեր հանդեպ հարուցված քրեական գործից, ուշադրությամբ կարդացել է Վահե Գրիգորյանի նամակը, տիրապետում է ՍԴ-ում ստեղծված վիճակին, բայց տեղյակ չէր, որ Վահե Գրիգորյանը չի մասնակցում ՍԴ աշխատանքներին, նիստերին, չի կատարում դատավորի պարտականությունները, բայց աշխատավարձ է ստանում, պարգևատրում է ստանում, ավտոմեքենայի վառելիք և այլն: Սա զարմանալի չէ՞:
– Կարծում եմ՝ ձեր հարցի մեջ պատասխանը կա, ես ոչինչ չունեմ ավելացնելու:
– Նիկոլ Փաշինյանն ասաց, որ Դուք ՍԴ նախագահի պաշտոնում այցելել եք տարբեր երկրներ, և ասաց, որ անհրաժեշտ է իրականացնել հետաքննություն Ձեր այցերի՝ ազգային անվտանգության սպառնալիք լինելու հարցի վերաբերյալ: Ի՞նչ էր ակնարկում վարչապետը:
– Հուսով եմ՝ մենք 37 թվական չենք վերադարձել, երբ մարդու անձնական կյանքը դարձել է հանրային իշխանությունների ուսումնասիրման առարկա: Ես ասել եմ, որ պաշտոնական երկու այց եմ ունեցել, մեկը եղել է Սանկտ Պետերբուրգ, մյուսը՝ Լատվիա: Օրակարգը պարզ է, բոլորին հայտնի է։ Իսկ թե մասնավոր ինչ այցելություններ եմ ունեցել, ուզում եմ ուղղակի հիշեցնել Քրեական օրենսգրքի հոդվածը՝ անձի վերաբերյալ տեղեկություններն օրենքով չնախատեսված նպատակով հավաքելը, դրանք տարածելը, զգույշ եղեք դրա հետ կապված։ Իսկ թե ուր եմ գնացել, ում հետ եմ հանդիպել, էդ բառը լավ բառ չի, չեմ ուզում ասել: Եթե ոմանք, նաև էկրանների առջև տեսել են, որ տղաս ՈՒԵՖԱ-ի կազմակերպած այդ մրցաշարին է մասնակցում Մինսկում, և ես գնացել էի հետևելու այդ մրցաշարին, արձակուրդում էի, և դա ազգային անվտանգության խնդի՞ր է, սպառնալի՞ք է։ Կամ, երբ առողջական խնդիր ուներ, և խորհուրդ էր տրվել այցելել Մոսկվայի Եվրոպական բժշկական կլինիկա։ Կխնդրեմ ուսումնասիրել այդ ամբողջը, բայց նաև բարի եղեք այդ դեպքում իմացեք, որ նույն ուղտը ձեր դռանն էլ է չոքելու, մի օր դուք էլ եք պատասխան տալու, թե ուր էիք գնացել, ում հետ էիք խոսում, որ ժամանակահատվածում, և այլն։ Այնպես որ, զգույշ եղեք ու մի փորձեք մարդկանց անձնական կյանք մտնել, դա նաև քրեորեն հետապնդելի է։
– Վարչապետ Փաշինյանն անձա՞մբ է ղեկավարում Ձեր դեմ արշավը:
– Ես չեմ ուզում հավատալ մամուլի այն հրապարակումներին, որոնք կան: Որ իր մոտ եղել է խորհրդակցություն, ինքն այցելել է ինչ-որ կոնկրետ մարմիններ, տարակարծիք մեկնաբանություններ, այցելության նպատակների վերաբերյալ տարբեր կարծիքներ, և այլն: Բայց, ցավոք սրտի, օդում կախված է մնում այդ ամբողջը, և դա գալիս է անուղղակի թե ուղղակի կերպով վարչապետի՝ բոլոր գործերին իրազեկ լինելուց:
– Նա նաև հայտարարում է, որ իշխանության գալով՝ սկզբից չեն պահանջել Ձեր հրաժարականը, այլ ավելի ուշ են հասկացել, որ պետք է Ձեզնից ազատվեն: Վարչապետը վախենո՞ւմ է ՍԴ-ից: Եթե այո, ապա ինչո՞ւ:
– Շնորհակալ եմ, որ հենց սկզբից իմ հրաժարականը չեն պահանջել, բայց ներողություն եմ խնդրում՝ ինչի դուք ընդհանրապես իրավունք ունեի՞ք իմ հրաժարականը պահանջելու։ Մենք իրավական պետությո՞ւն ենք, իրավունքով ենք խոսո՞ւմ, թե՞ քրեական ենթամշակույթին բնորոշ տարրերով ենք խոսում: Ինչո՞վ ենք խոսում, «պանյատներո՞վ» ենք խոսում, որ եկել ենք իշխանության, ապեր, գնա՞: Որտե՞ղ է գրված: Եթե կա խախտում, կարձանագրվի այդ ամբողջը, դա հիմք կլինի, խնդրեմ: Ուշադրություն դարձրեք, որ խոսքը գնում է ՍԴ նախագահի մասին, որպես ՍԴ անդամ ընտրվելու մասին խոսք չկա:
Վախերի մասին: ՍԴ-ն «բոբո» չէ, և ՍԴ-ից պետք չէ վախենալ: ՍԴ-ն անգամ չի դատում: Վախերի շրջանակը անհեթեթությունների է հասնում։ Վախերից մեկի մասին նաև բարձրաձայնեց վարչապետը, ես չեմ կարողանում հասկանալ՝ ինչպես կարող ենք դրան մասնակցություն ունենալ։ Վախերից մեկը նշվում էր, որ Ստամբուլյան կոնվենցիան է, երկրորդը՝ Արցախի հետ կապված ինչ-որ պրոցեսներ, երրորդը, որ նպատակ կա առանց դատավճռի սեփականության օտարման մասին օրենք բերել, պրոգրեսիվ կերպով սեփականության վերաբաշխում անել, ՍԴ-ն դրան կխանգարի, հաջորդ վախը կոնկրետ գործերի հետ էր կապված, որ ՍԴ-ն կարող է ոչ հաճո որոշում կայացնել, և վերջապես վերջինը, որ ՍԴ-ն ինչ-որ մեխանիզմներով, տեղեկանքներով պիտի իրենց պաշտոնավարման մասին որոշում կայացներ։ Ես վառ երևակայություն ունեմ, բայց անգամ ես չհասկացա, թե դա ոնց է հնարավոր: Մեր լիազորությունների մեջ նման բան չկա:
– Կարծիք կա, որ Ն. Փաշինյանն ամենաշատը վախենում է կորցնել իշխանությունը, վարչապետի պաշտոնը: ՍԴ-ից ի՞նչ է կախված: Ինչո՞վ է սպառնում ՍԴ-ն:
– Նիկոլ Փաշինյանի պաշտոնի հիմքում ընկած են վերջին պառլամենտական ընտրությունների արդյունքները, որով ինքն ունի պառլամենտական մեծամասնություն, և քանի դեռ ունի այդ մեծամասնությունը, իր իշխանությանը ոչինչ չի սպառնում: Այդ արդյունքները ՍԴ-ում չեն բողոքարկվել, և բողոքարկման հստակ ժամկետներ էին սահմանված: Այսինքն՝ դրանք երբեք այլևս ՍԴ չեն կարող բողոքարկվել: Մնացած մեխանիզմներն ինձ համար անհասկանալի ու անընկալելի են: Այդ առումով խորհուրդ կտամ հանգիստ մնալ՝ ՍԴ-ից վտանգ չկա: …ՍԴ-ն երբեք մեր երկրի, պետության, մեր ազգի դեմ որոշում չի կայացնելու:
– Իսկ երբ վարչապետը հայտարարում է, թե ՀՀ սահմանադրությամբ նախատեսված ՍԴ չունենք, մենք այսօր չունենք, սա ի՞նչ է նշանակում:
– Եթե կատեգորիկ ասեմ, սա նշանակում է, որ մենք պետություն չունենք։ ՍԴ-ն սահմանադրական մի մարմին է, պետական մեխանիզմի մի էլեմենտ է, որով աշխատում է ողջ պետական համակարգը։ Եթե չունենք ՍԴ, ապա պետություն չունենք։ Ես երբ ասում եմ, որ պետք է զգույշ լինել արտահայտությունների մեջ, նաև նման արտահայտությունները նկատի ունեմ։ Մի օր կգան և կասեն՝ դուք չեք ունեցել ՍԴ և այս 100 միլիոնն իրավունք չունեիք վերցնելու։
– Նախորդ տարի իր հանրահավաքային մի ելույթի ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ չկա Հայաստանում մի դատավոր, որ իր ասածը չանի: Դուք համամի՞տ եք դրա հետ:
– Ես պիտի այսպես ձևակերպեմ: Հայաստանում չի կարող լինել մի դատավոր, որ իր ասածն անի։ Ֆորմալ առումով կարող են լինել դատավորներ, որ իր ասածը կանեն, բայց բովանդակային առումով այդ մարդիկ ինձ համար այլևս դատավոր չեն, որովհետև դատավորի էությունն այն է, որ նա ոչ մեկի ասածը պետք է չանի։
…Վաղ կենսաթոշակի օրենքի հետ կապված՝ Վենետիկի հանձնաժողովն ասել էր, որ պետք է լինի պարտադիր կամավոր ու կապված չլինի որևէ գործի հետ: Կամավորության մասով ասեմ, որ նախագահի ստորագրելուց հետո «պատահական» զուգադիպությամբ ՍԴ-ում հայտնվում է ՀՔԾ քննիչը։ Ես ուզում եմ հասկանալ, թե որն է շտապելու պատճառը, ո՞վ էր ընկել ձեր հետևից, որ արագացված ռեժիմով քննարկեցիք, ինչո՞ւ 2 ամիս, ինչո՞ւ ոչ՝ 3, 4: Ինչո՞ւ ընդհանրապես չեք թողնում՝ երբ կմտնի ուժի մեջ, կմտնի, մի օր էլ շուտ մտնի, լավ: Ինչ-որ բաների հե՞տ է գուցե կապված։ Իսկ մի պահ մտածե՞լ եք՝ դրանից հետո ի՞նչ է լինելու, ինչո՞ւ չեք գրել, որ թոշակի անցնելուց հետո դատավորները շարունակում են պաշտոնավարել՝ մինչև իրենց փոխարեն նոր մարդկանց նշանակումը, հակառակ դեպքում կարող եք ՍԴ իրական ճգնաժամ ստանալ։ Ոչ թե մտացածին, այլ իրական ճգնաժամ: ԱԺ-ն մի տարվա մեջ մի դատավոր ընտրեց, եթե 7 տարում 7 դատավոր ընտրի, երկու դատավորով չեն կարող գործ քննել։ Իսկ կարո՞ղ է՝ արտահերթ ընտրություն լինի, և արդյունքները ոչ մի տեղ չկարողանաք վիճարկել, նոր վարկ ստանալու անհրաժեշտություն լինի, չկարողանաք, մարդու իրավունքների պաշտպանության ողջ համակարգը քանդվի, որովհետև ՍԴ գոյություն չունի:
– Ի դեպ, ՀՀ նախագահը որևէ կերպ առնչվե՞լ է Ձեզ հետ, որևէ զրույց ունեցե՞լ եք այս թեմաների շուրջ:
– ՀՀ նախագահի հետ X փուլում տարբեր հարցերի շուրջ քննարկումներ ինտենսիվ եղել են, բայց 8-9 ամսից ավելի որևէ շփում չունենք: Նույնիսկ այս օրենքը բոլորի հետ քննարկեցին, բոլորի կարծիքը հարցրին, բայց ՍԴ անգամ կարծիքի չէին ուղարկել:
– Գուցե նա Ձեզնից՝ որպես Սահմանադրության համահեղինակի, նեղվա՞ծ է, որ Սահմանադրությամբ իրեն քիչ լիազորություններ են տրվել:
– Սահմանադրությունը գրելիս չգիտեինք՝ ով է լինելու նախագահը։ Պիտի ասեմ, որ նախագահի լիազորությունների ուժը դրանց քիչ լինելու մեջ է, եթե դրանք ընդլայնենք, նախագահը կթուլանա, կդառնա ընթացիկ քաղաքականության կրող, քննադատության օբյեկտ և ճգնաժամային իրավիճակներում չի լինի այն հեղինակավոր արբիտրը, որ իր խոսքը պիտի ասի, որ Սահմանադրությունը պիտի պահպանի։
Ասում եք՝ ես լիազորություն չունեմ, մենք էլ ասում ենք՝ դարակի տակ որ նայեք, դեռևս մոտ 15-20 գործիք ունեք, որ կարող եք օգտագործել, և դա գրված է Սահմանադրությամբ։ Եթե չեք օգտվում, մի դժգոհեք, որ դրանք չկան։ Եվ որպես Սահմանադրության համահեղինակ՝ ասում եմ, որ նախագահն ունի բավարար լիազորություններ:
– Ի՞նչ էին փնտրում Ձեր տանը՝ գումար, փաստաթուղթ: Ինֆորմացիա ստացանք, օրինակ, որ տեսանկարահանում էին, ինչ-որ տեղ էին ուղարկում:
– Կարծում եմ՝ ոչինչ էլ չէին փնտրում իմ բնակարանում: Ես իրավաբան եմ և գիտեմ, որ խուզարկությունը կատարվում է թարմ հետքերով որոշակի հանցագործությունից հետո: Երբ դուք փնտրում եք հանցագործության հետքեր, որոնք 6-10 տարվա «վերագրելի» ինչ-որ բան ունեն, երբ ասել եմ, որ դուք ինձ քրեական հետապնդման ենթարկելու մասին զգուշացրել եք արդեն 7-8 ամիս առաջ, քրգործ եք հարուցել դրանից մեկ ամիս առաջ, և հիմա ինչ-որ փաստաթուղթ եք փնտրում, ուրեմն կամ դուք եք հիմար, կամ ինձ եք հիմարի տեղ դրել: Չկա այդպիսի բան: Իրերն իրենց անունով կոչենք, դուք չէիք եկել իմ տանը ինչ-որ բան փնտրելու: Եկել էիք ճնշելու, իմ անձնական, կենցաղ մտնելու: Ես նույնիսկ տանը հյուր ունեի, որ իմ տանն էր մնում, իմ հորեղբոր թոռը, ԱՄՆ քաղաքացի, ինքն էլ ուրախ-զվարթ էր: Կամ երևի կարծում էին, որ պալատներում եմ ապրում, փորձեցին նկարել, ինչ-որ տեղեր ուղարկել: Գուցե մի օր «Քաղցած չէին սպասում» հաղորդում գա՝ նկարելու, բոլորը կտեսնեն: Ոչինչ չունեմ ըստ էության այս առումով թաքցնելու:
Եթե իրենց նպատակն ինձ վախեցնելն էր, ապա ոչ միայն ինձ չեք վախեցրել, այլ իմ դուստրերն իրավաբաններ են, նրանք էլ ուրախ, հանգիստ էին:
– Վազգեն Մանուկյանն ասել էր, թե ուրախ կլիներ Ձեզ տեսնել երկրի ղեկավարի պաշտոնում, ինչպե՞ս կպատասխանեք նրան:
– Ես տարբեր պաշտոններ եմ զբաղեցրել, հիմա ՍԴ նախագահն եմ, սիրում եմ իմ աշխատանքը, գոհ եմ իմ աշխատանքից: Կարծում եմ՝ այս պահին անում եմ առավելագույնը, և ես ուրիշ ոչ մի բանի մասին չեմ մտածում և չեմ ուզում ընդհանրապես այդ մասին խոսել: Չկա իմ պլաններում քաղաքականությամբ զբաղվելու ինչ-որ բան:
– Թեև դուք և շատ իրավաբաններ հայտարարել եք, որ ՍԴ նախագահին կալանավորելն այդքան հեշտ չէ, և միայն ՍԴ համաձայնությամբ դա հնարավոր կլինի անել, այնուամենայնիվ, հիմա Դուք կարող եք դուրս գալ այս տաղավարից, և Ձեզ կալանավորեն, ճի՞շտ է:
– Ես կարող եմ դուրս գալ, և ինձ չեն կարող կալանավորել: Իսկ եթե կկալանավորեն, ապա ինձ համար այդ սցենարները միևնույն են: Ինձ համար այստեղից դուրս գալուց հետո ցանկացած սցենար սպասելի է, և ես պատրաստ եմ ցանկացած սցենարի: Կարծում եմ, մարդ չկա, որ դրանում համոզված չլինի: Մտածում են (Իշխանությունները,- Ս.Ս.)՝ լավ, սրա հետ է՞լ ինչ անենք: Չգիտեմ… Էլ ի՞նչ եք ուզում անել…
