Հարկային եկամուտների երրորդ եռամսյակի պլանի կատարումը հարցականի տակ է

Պետական բյուջեի կատարողականն այս տարվա սկզբին բարձր էր։ Առաջին կիսամյակում մուտքերի աճը հասավ ընդհուպ 25 տոկոսի։ Արձանագրվեց հարկային եկամուտների գերակատարում։ Բայց դա չի նշանակում, թե հետագայում էլ այդպես է լինելու։ Հարկային եկամուտների աճն արդեն սկսել է նահանջել։

Հարցականի տակ է հայտնվել հատկապես պետական բյուջեի երրորդ եռամսյակի պլանի կատարումը։ Ու որքան էլ Նիկոլ Փաշինյանը փորձում է պահպանել բարձր աճի տրամադրությունները, ենթադրվում է, որ առաջիկայում դրանից քիչ բան կմնա։

«Այս տարվա միայն կես տարվա արդյունքներով մենք Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեն գերակատարել ենք մոտավորապես 120-125 միլիոն դոլարով: Դա մոտավորապես այնքան է, ինչքան «Լինսի» հիմնադրամը տվել էր Հայաստանին»,- Միացյալ Նահանգներ կատարած այցի ընթացքում Նյու Յորքում հայ համայնքի հետ հանդիպման ժամանակ հայտարարել էր Նիկոլ Փաշինյանը։

Վարչապետի այս հայտարարությունից առաջին տպավորությունն այն է, որ, եթե տարվա առաջին կեսին է հաջողվել այդքան ավել գումար հավաքել, ապա դեռ ինչքան պիտի հավաքվի մինչև տարեվերջ։ Բայց իրականում տարեվերջի հետ կապված նման սպասումներ չկան։ Այն, ինչ կա, եթե չպակասի, ապա հազիվ թե ավելանա։

Խոսքը հարկային եկամուտների այն 63 մլրդ դրամ գերակատարման մասին է, որը ժամանակին խոստացել էր վարչապետը։ Չնայած առաջին կիսամյակում արդեն այդքան ավել գումար հավաքվել է, ամեն դեպքում այդպիսին են պաշտոնական տվյալները, այնուհանդերձ դա դեռ չի նշանակում, թե հետագայում ևս շարունակվելու է գերակատարվող ցուցանիշների գերակատարումը։ Ինչպես մի քանի ամիս առաջ հայտարարում էր Պետեկամուտների կոմիտեի նախագահը, նման ակնկալիքներ չպետք է ունենալ։ Ընդհակառակը` երրորդ եռամսյակում հարկային մուտքերի նախատեսված պլանը կթերակատարվի։ Ու դա արդեն նկատելի է։

Երրորդ եռամսյակի առաջին երկու ամիսների հարկային մուտքերի կատարողականն այնպիսին չէ, որ կարող է թույլ տալ ապահովել նախատեսված եռամսյակային պլանը։ Սեպտեմբերի ցուցանիշները դեռևս չեն հրապարակվել, բայց հուլիս-օգոստոսի մուտքերը հուսադրող չեն. հավաքվել է ընդհանուր առմամբ 224 մլրդ դրամ։

Մուտքերը ցածր են եղել հատկապես օգոստոսին։ Այդ ամիս բյուջե է հաշվեգրվել ընդամենը 105,4 մլրդ դրամ։ Գումարը 7,9 մլրդ դրամով ավելի է նախորդ տարվանից, բայց աճի տեմպը այլևս այն չէ, ինչ արձանագրվում էր տարեսկզբին։ Օգոստոսին մուտքերը նախորդ տարվա ցուցանիշը գերազանցել են հազիվ 8,2 տոկոսով։ Դժվար է ասել, թե ինչ պատճառով, բայց աճի տեմպը հուլիսի համեմատ գրեթե կրկնակի ընկել է։ Չնայած այդ ընթացքում տնտեսության մեջ կտրուկ փոփոխություններ կարծես չեն արձանագրվել, ընդհակառակը` տնտեսական ակտիվությունը լավ էլ բարձր է եղել, այնուհանդերձ օգոստոսին 13,2 միլիարդով պակաս գումար է հավաքվել, քան հուլիսին։ Թե ո՞րն է նման տատանողականության պատճառը, հայտնի չէ։ Բայց ունենք այն, ինչ ունենք։

Ու հիմա նման դրսևորումներից հետո բյուջեի երրորդ եռամսյակի հարկային եկամուտների պլանը կատարելու համար Պետեկամուտների կոմիտեն ստիպված է սեպտեմբերին հավաքել շուրջ 150 մլրդ դրամ։ Մի բան, ինչը քիչ հավանական է, եթե ոչ՝ անհնարին։ Այս տարի միայն մեկ անգամ է հաջողվել դրանից ավելի հարկային եկամուտ ապահովել` ապրիլին։ Բայց ապրիլն ունի իր առանձնահատկությունը։

Ապրիլին մուտքերը գերազանցել են 166 մլրդ դրամը, և դա պայմանավորվել է մեկ հանգամանքով` ապրիլը հաշվետու ամիս է շահութահարկի տարեկան վճարումների համար։ Ամեն տարի էլ այդպես է. այդ ամսին մուտքերի շատ ավելի բարձր կատարողական է արձանագրվում։ Բայց դա չի նշանակում, թե նույնը լինելու է նաև հետագա ամիսներին։ Պատահական չէ, որ ապրիլի ռեկորդային մուտքերից հետո մայիսին դրանք նույնքան կտրուկ նվազեցին և կազմեցիչրն հազիվ 104-105 մլրդ դրամ։

Հուլիս-օգոստոսի հարկային մուտքերի կատարողականը վկայում է, որ բյուջեի երրորդ եռամսյակի պլանը հարցականի տակ է։ Այս տարվա բյուջետային համամասնություններով նախատեսված 373,7 մլրդ դրամից դեռևս հավաքվել է 224 միլիարդը։

Այն անհամեմատ քիչ է, քան նախորդ եռամսյակի առաջին երկու ամիսների մուտքերն էին։ Խոսքն ավելի քան 47 մլրդ դրամի մասին է։ Մի բան, ինչն էլ հնարավորություն տվեց տարվա առաջին կեսին ապահովել խոստացված հարկային հավելյալ մուտքերը։ Բայց արդեն երրորդ եռամսյակի արդյունքներով այն այլևս այդպիսին չի լինի։ Այդպիսին չի լինի նաև Միացյալ Նահանգներում Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարած 120-125 մլն դոլարը։

Նախնական գնահատումներով՝ բյուջեի հարկային եկամուտների երրորդ եռամսյակի պլանը կթերակատարվի 20-25 մլրդ դրամով։ Իսկ դա նշանակում է, որ վարչապետի ասած գերակատարումն արդեն ինն ամիսների տվյալներով՝ կարող է լինել ոչ թե 63 մլրդ դրամ, այլ, ասենք` 40 կամ 45 միլիարդ։ Ու դեռ հարց է, թե տարեվերջի երեք ամիսներին որքանով հնարավոր կլինի հետ բերել կորցրածը։ Եթե, իհարկե, դարձյալ ասպարեզ չգան նախորդ տարվա վերջի աճպարարությունները, որոնց այդպես էլ մինչև հիմա մարդավարի բացատրություններ չեն տրվել։ Թեև հասկանալի է, որ դա հեշտ չէ։

Վերջին ամիսների հարկային մուտքերի դինամիկան իսկապես սկսում է անհանգստացնել։ Աճի տեմպը գնալով իջնում է։ Ու դա պարզորոշ երևում է. ապրիլին` նախորդ տարվա նույն ամսվա համեմատ, հարկային մուտքերի աճը հասնում էր գրեթե 32 տոկոսի, մայիսին այն կազմեց 22,3, հունիսին` 17,3, հուլիսին` 15,9 տոկոս։ Արդեն օգոստոսին աճի տեմպը նվազել է՝ ընդհուպ 8,2 տոկոսի։ Եթե առաջիկա ամիսներին այն չվերականգնվի, խնդիրներից խուսափել հաստատ հնարավոր չի լինի։

Զարմանալի է, որ դա տեղի է ունենում մի կողմից՝ պաշտոնապես արձանագրվող տնտեսական բարձր աճի, մյուս կողմից` բյուջեի հարկային մուտքերի վրա կարևոր դերակատարություն ունեցող մեկ այլ գործոնի` տրանսպորտային միջոցների ներմուծման ծավալների կտրուկ ավելացման պայմաններում։ Դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչպիսին կարող էր լինել բյուջեի մուտքերի կատարողականը, եթե չլիներ ավտոմեքենաների ակտիվ ներկրումը։ Նշենք, որ միայն այդ գործոնի լրացուցիչ ազդեցությունը բյուջեի այս տարվա եկամուտների վրա գնահատվում է շուրջ 50-60 մլրդ դրամ։

ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ