«Մարդիկ հաճախ խուսափում են իրենց կարծիքն արտահայտել, որովհետև վախենում են թիրախավորվելուց»

Հարցազրույց Մարդու իրսվունքների պաշտպան Արման Թաթոյանի հետ

– ՀՀ-ում առկա է անհանդուրժողականության մթնոլորտ, որն օրեցօր սրվում է թե սոցիալական ցանցերում, թե դրանից դուրս: Թիրախում և՛ դատական համակարգն է, դատավորները, և՛ անհատ գործիչներ, և՛ լրատվամիջոցներ: Սա գուցե անպատժելիության մթնոլորտի հետևա՞նք է, ինչպե՞ս  սա կանխել:

– Առհասարակ, անհանդուրժողականություն կա, արժանապատվությունը վիրավորող խոսք կա, ատելության խոսք կա, և սա վտանգավոր չափերի է հասել: Եվ սրանք նաև վտանգավոր են, որովհետև կարող են հանգեցնել բռնության: Անհանդուրժողականության մակարդակը բավականին բարձր է: Ես ուզում եմ հատուկ նշել, որ դրա՝ վիրավորանքի, արժանապատվությունը վիրավորելու, ատելության խոսքի մակարդակը բարձր է հատկապես սոցիալական ցանցերում: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մարդիկ այդտեղ առավել ագրեսիվ են:

Մի խնդրահարույց երևույթ էլ կա. կեղծ օգտատերերի միջոցով ավելի մեծ տարածում է գտնում վիրավորական խոսքը և ատելությունը: Սա չի նպաստում  հասարակության մեջ համերաշխության մթնոլորտի, ընդհանուր փոխադարձ հարգանքի ձևավորմանը, ավելին, վտանգում է այլակարծությունը: Մարդիկ հաճախ խուսափում են իրենց կարծիքն արտահայտել, որովհետև վախենում են թիրախավորվելուց:

Մեր դիտարկումը ցույց է տալիս, որ սա դժվարացնում է լրագրողի աշխատանքը, եղել են դեպքեր, երբ լրագրողը նույնացվել է այն մարդու հետ, ումից հարցազրույց է վերցրել:

Այսինքն՝ հաճախ նաև լրագրողն է թիրախավորվում, դառնում այդ ատելության խոսքի թիրախը: Բոլոր առումներով ես սա համարում եմ անթույլատրելի երևույթ, և սրա կանխարգելման, սրա դեմ պայքարի եղանակները պետք է արդյունավետ լինեն բոլոր կողմերից:

Իրենց հերթին՝ հանրային գործիչները պիտի այնպիսի ձևակերպումներ թույլ տան, որ այն նպաստի հանդուրժողականության մթնոլորտի ձևավորմանը: Ես իմ օրինակով եմ դա փորձում ցույց տալ՝ օգտագործելով այնպիսի բառապաշար, արտահայտություններ, ձևակերպումներ, որոնք հարգանքի մթնոլորտ են ձևավորում:

Կա մեկ այլ խնդիր ևս. շատ մտահոգիչ է, որ թիրախավորվում է մարդու անձնական, մասնավոր, ընտանեկան կյանքը: Սա նույնպես պետք է կանխարգելել: Ես դրա հետ կապված հայտարարություն էի տարածել, մենք աշխատում ենք նաև մեր գործընկերների՝ մի շարք պատգամավորների հետ, ունենք պայմանավորվածություններ համատեղ քայլեր մշակելու համար: Ես կարևորում եմ, որ խորհրդարանը նույնպես միանա: Առաջիկայում քննարկումներ կունենանք՝ մտածելու համապարփակ միջոցներ ձեռնարկելու ուղղությամբ:

– Խոսքն օրենսդրական նախագծի մասի՞ն է, համատեղ միջոց ասվածն այդ տեսքո՞վ է լինելու:

– Այս պահին օրենսդրականի մասին չեմ կարող ասել, բայց շատ կարևոր է, որ անընդհատ մեր քաղաքացիներին այդ հորդորները լինեն, որպեսզի լինի փոխադարձ հարգանք, այլակարծություն: Մենք նաև լրատվամիջոցների հետ ենք աշխատում և մեր գործընկերներին միշտ խնդրում ենք, որ սոցիալական ցանցերից հեռացնեն ատելության խոսք պարունակող մեկնաբանությունները: Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ դա լրատվամիջոցի պարտականությունն է, քանի որ այն  ևս նպաստում է ատելության խոսքի ձևավորմանը և լարված մթնոլորտ ունենալուն:

-Չե՞ք կարծում, որ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ցանկության դեպքում մեկ խոսքով, մի հորդորով կարող է ինչ-որ չափով ազդել առկա անհանդուրժողականության մթնոլորտի վրա, կանգնեցնել այն: Թե՞ այլևս հնարավոր չէ: Ի դեպ, որքանո՞վ է ճիշտ բոլոր ոլորտների և դեպքերի վրա տարածել «ժողովրդի իշխանություն» ասվածը, արդյո՞ք սա չի չարաշահվում, շահարկվում, ոմանք սա չափազանց սխալ ձևակերպում են համարում:

– ՀՀ սահմանադրությամբ իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին: Ժողովուրդն այդ իշխանությունն իրականացնում է ընտրովի և տարբեր մարմինների միջոցով: Իշխանության բարձրագույն աղբյուրը ժողովուրդն է: Բայց խնդիրն այն է, որ պետական մարմինները պետք է ունենան իրենց դերը, պատասխանատվությունը՝ ամեն մեկը՝ իր ոլորտում, այդ թվում՝ հանդուրժողականության մթնոլորտի  ձևավորման հարցում:

– Անցումային արդարադատության վերաբերյալ ի՞նչ կասեք, արդյո՞ք ճիշտ ճանապարհի վրա ենք, ճիշտ երկրների օրինակով ենք ուզում գնալ: Կամ՝ չե՞նք բախվի քաղաքական վրեժխնդրության՝ վեթինգի կամ բարեվարքության կիրառման դեպքում՝ դատավորների նկատմամբ:

– Կառավարությունը մշակել է դատաիրավական բարեփոխումների ռազմավարություն, որտեղ  նաև անցումային արդարադատությանը վերաբերող կարգավորումներ և հարցեր են:

Ասեմ, որ այդ դատաիրավական բարեփոխումների ռազմավարությունը մեր կողմից մանրամասն ուսումնասիրվել է, կառավարությանը ներկայացվել են առաջարկներ: Եվ այս շաբաթ արդեն պետք է Արդարադատության նախարարության հետ աշխատենք, որ դրանք էլ ավելի կորպորացնենք:

Անցումային արդարադատության առումով կարևոր խնդիրներից մեկն  այն է, որ պետք է ճիշտ ակնկալիքներ ձևավորվեն, թե ինչ հարցերի շրջանակի է այն առնչվելու, և հստակ լինեն այն ուղղությունները, որոնք կապված են  խնդիրների վերհանմանը կամ իրավունքների պաշտպանությանը:

Անցումային արդարադատությունը ենթադրում է նաև օրենսդրական այլ ակտերի փոփոխություններ, ենթադրենք՝ քննում ենք 10 տարի առաջ տեղի ունեցած դեպք, որով մարդիկ են դատապարտվել կամ չեն դատապարտվել, և մենք հայտնաբերում ենք իրավունքի խախտումներ: Պետք է տանք դրանց լուծումները, օրինակ՝ գտնում ենք, որ ապօրինի դատապարտված մարդ կա, կամ կա չդատապարտված, որը պիտի դատապարտվի:

Մեր օրենսդրական ակտերը տալիս են օրենսդրական փոփոխություն անելու հնարավորություն: Այս հարցերը քննարկման փուլում են, աշխատում ենք Արդարադատության նախարարության գործընկերների հետ: Ինչ վերաբերում է դատավորների բարեվարքությանը, վարքագծի կանոններին, դատական համակարգի անկախության բարձրացմանը, ապա այդ դատաիրավական բարեփոխումների ռազմավարության մեջ այս հարցերը ևս կան, սրանք նաև հակակոռուպցիոն ռազմավարության մեջ  կան:

Այս համատեքստում ցանկանում եմ  նշել, որ դատաիրավական փաթեթներից մեկով  նախատեսված է, որ կարգապահական հանձնաժողովի մեջ ներառվելու է նաև Մարդու իրավունքների պաշտպանի ներկայացուցիչը, և հանձնաժողովն իրավունք է ունենալու կարգապահական վարույթի հարց բարձրացնել:

– Տարբեր իշխանությունների օրոք, քաղաքական տարբեր ժամանակահատվածներում Մարդու իրսավունքների պաշտպանն է թիրախավորվել՝ կա՛մ իշխանության կողմից, կա՛մ ընդդիմության: Այսինքն՝ եղել են զեկույցներ, որոնք կամ իշխանության սրտով չեն եղել, կամ՝ ընդդիմության: Իհարկե, եղել են դեպքեր, երբ դժգոհ են մնացել երկու կողմերն էլ, սա, թերևս, լավ ցուցանիշ է: Ի՞նչ պիտի անի Պաշտպանը, որ ոչ մի կողմինը չհամարվի: 

– Մարդու իրավունքների պաշտպանն ապաքաղաքական պաշտոնատար անձ է, անաչառ: Եվ նա պետք է բոլոր հարցերին մոտենա օբյեկտիվորեն՝ անկախ իրավիճակից, ժամանակաշրջանից: Եթե կա խնդիր, դրան պետք է արձագանքի նույն կերպ, ինչպես, օրինակ, մեկ տարի, երկու տարի, հինգ տարի առաջ էր, չպետք է որևէ տարբերություն լինի:

Մարդու իրավունքների պաշտպանից կարող են դժգոհող կողմեր լինել, բայց եթե Պաշտպանը դրան նայեց, նշանակում է՝ ամբողջ աշխատանքը կարող է ձախողվել: Մարդու իրավունքների պաշտպանը չի աշխատում նրա համար, որ մեկին դուր գա, կամ՝ չգա: Նա կատարում է իր իրավապաշտպան աշխատանքը: Եվ որևէ կապ չունի, թե ո՞ր ոլորտում է խախտվում իրավունքը, պետք է հստակ արձանագրել և հստակ դիրքորոշում ձևավորել դրա վերաբերյալ:

Մարիամ Պետրոսյան