Արտաքին կապիտալը շարունակում է չվստահել տնտեսությանը. Ուղղակի ներդրումների զուտ հոսքերը կտրուկ պակասել են
Վերջին շրջանում հավանաբար նկատած կլինեք, որ ինչպես՝ վարչապետը, այնպես էլ՝ կառավարության այլ պատասխանատուներ ակնհայտորեն խուսափում էին տվյալներ հայտնել Հայաստանի տնտեսության մեջ կատարված ներդրումների վերաբերյալ։ Պարզ է, որ դա հենց այնպես չէր։ Միայն այդ փաստը բավարար էր հասկանալու համար, որ ներդրումների վիճակագրությունը լավ չէ։ Բայց հազիվ թե կարելի էր սպասել, որ ամեն ինչ այսքան վատ է։
Վիճակագրական ծառայությունը հրապարակել է տարվա առաջին եռամսյակում Հայաստանում կատարված օտարերկրյա ներդրումների տվյալները։ Ինչպես տեսնում ենք, վարչապետը կամ կառավարության անդամներից որևէ մեկը չի շտապում անդրադառնալ դրան։ Իսկ թե ինչո՞ւ, հավանաբար կռահեցիք. ոչ միայն ոգևորվելու առիթ չկա, այլ ներդրումային ակտիվությունը խիստ ցածր է։ Թեև դա նկատելի էր՝ նաև առանց վիճակագրական ցուցանիշների։ Պարզապես դրանք եկան մեկ անգամ ևս համոզելու, որ ներդրումային առումով տնտեսության վիճակն իսկապես նախանձելի չէ։
Առաջին եռամսյակում Հայաստանի տնտեսության մեջ կատարված օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների զուտ հոսքերը կազմել են ընդամենը 3,7 մլրդ դրամ։ Հիշեցնենք, որ զուտ հոսքերը ստացումների և մարումների տարբերությունն է։ Տարադրամային արտահայտությամբ դրանք կազմել են հազիվ 7,5 մլն դոլար։
Ուղղակի ներդրումների զուտ հոսքը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ կտրուկ կրճատվել է։ Տարբերությունը մոտենում է գրեթե 11 անգամի։
Անցած տարվա առաջին եռամսյակում դրանք գերազանցել էին 40,7 մլրդ դրամը կամ կազմել էին շուրջ 85 մլն դոլար։ Այլ կերպ ասած, ուղղակի ներդրումների զուտ հոսքն այս տարի կրճատվել է 37 մլրդ դրամով։
Սա նշանակում է, որ իշխանափոխությունից նույնիսկ ամիսներ անց օտարերկրյա ներդրողները շարունակում են չվստահել Հայաստանի տնտեսությանը։ Թեև խնդիրը ոչ այնքան տնտեսությունն է, որքան քաղաքական միջավայրը, որում հայտնվել է տնտեսությունը։ Իշխանափոխությունից հետո Հայաստանում տեղի ունեցող պրոցեսները ոչ մի կերպ չեն տեղավորվում բարենպաստ ներդրումային մթնոլորտի ստեղծման տրամաբանության մեջ։ Ու բոլորովին էլ պատահական չէ, որ ներդրումների ներգրավման վերաբերյալ վարչապետի ու կառավարության անդամների կոչերը մնում են անարձագանք։ Օտարերկրյա ներդրողները զգուշանում են Հայաստանի տնտեսական միջավայրից։ Չնայած իշխանափոխությունից հետո ձևավորված մեծ սպասումներին` արտաքին կապիտալը մոտ չի գալիս Հայաստանի տնտեսությանը։ Դրա վկայությունն է նաև տարեսկզբին արձանագրված ներդրումային ցուցանիշները։
Թեև խնդիրը միայն այդ ցուցանիշները չեն։ Մտահոգիչ է հատկապես այն, որ կառավարությունը ոչինչ չի անում երկրում ներդրումային մթնոլորտը բարելավելու ուղղությամբ։
Ընդհակառակը` գնալով ավելանում են ռիսկերը` կապված անցումային արդարադատության և վեթինգի կիրառման հետ։ Դրանք գործիքներ են, որոնք վտանգներ են ստեղծում սեփականության իրավունքի նկատմամբ։
Միայն այդ հանգամանքն արդեն բավական է, որպեսզի ներդրողները խուսափեն ներդրումներ իրականացնելուց։ Հատկապես որ, այդ գործընթացների հետ կապված անորոշությունները չափազանց շատ են։ Դեռ հայտնի չէ, թե ի վերջո ինչ է ուզում անել քաղաքական իշխանությունը` հայտարարած անցումային արդարադատության և վեթինգի տակ։ Ավելին, վերջին շրջանում մեկ այլ վտանգավոր երևույթ է հայտնվել, որը ևս սպառնում է ներդրումներին։ Պարզվում է՝ պետական իշխանության մեջ գտնվող անձինք կարող են իրենց թույլ տալ և այս կամ այն տնտեսվարողի առաջարկած ծառայությունները բոյկոտելու կոչեր հնչեցնել։ Վաղը նման վտանգի տակ կարող է հայտնվել ցանկացած ներդրող։
Որ կառավարության թողտվությամբ ամիսներ շարունակ կարող էր խոչընդոտներ ստեղծվել խոշոր ներդրողի գործունեության նկատմամբ, տեսել էինք։ Բայց որ պիտի հնչեին նման կոչեր, նորություն էր։
Ու այսքանից հետո զարմանալի չէ, թե ինչ է տեղի ունենում ներդրումների հետ։ Ցավոք, խնդիրը միայն օտարերկրյա կապիտալի մուտքերին չի վերաբերում։ Ներքին ներդրողները ևս խուսափում են տնտեսության մեջ փող դնելուց։ Իշխանափոխությունից հետո կապիտալի անվտանգությունը Հայաստանում հայտնվել է հարցականի տակ։ Ճիշտ է, նախկինում էլ մի բան չէր, բայց հիմա շատ ավելի վատ է։ Մարդիկ ցանկացած պահի և տարբեր հիմնավոր ու անհիմն պատճառաբանություններով կարող են կորցնել ունեցվածքը։ Սեփականության պաշտպանության հետ կապված ռիսկերը իշխանափոխությունից հետո էապես ավելացել են։ Պարզ է, որ դա չի կարող չանհանգստացնել ներդրողներին` դրանք կլինեն դրսի, թե ներսի ներդրողներ։
Այդպես էլ անցած մեկ տարում քաղաքական իշխանությունը ոչինչ չարեց Հայաստանում ներդրումային օրենսդրությունը բարելավելու և հատկապես ներդրումների պաշտպանության մակարդակը բարձրացնելու առումով։ Ու այսքանից հետո նստել սպասել կամ հույս ունենալ, որ ներդրողները կգան Հայաստան ու իրենց գումարները շաղ կտան տնտեսության մեջ, միամտություն է։ Ներդրումները կայունություն են սիրում, որը, սակայն, իշխանափոխությունից հետո ոչ մի կերպ չի վերականգնվում։ Ու ինչքան էլ վերջին շրջանում փորձեր են արվում ներդրումների ներգրավման նպատակով աշխուժացնել արժեթղթերի շուկան, դրանից մեծ բան չի փոխվի։
Անշուշտ, արժեթղթերի շուկան շատ կարևոր է ներդրումների ներգրավման համար, բայց դա չի կարող արհեստական միջամտությունների միջոցով լինել։ Այն, ինչ արվում է հիմա, հնարավոր է՝ նաև վատ հետևանքներ ունենա։
Հայաստանում չկա վստահություն ներդրումների պաշտպանության նկատմամբ։ Այդ պայմաններում ինչքան էլ փորձ արվի արհեստական գործիքներով արժեթղթերի շուկային ակտիվություն հաղորդել, դա լինելու է ժամանակի անիմաստ կորուստ։ Նախ և առաջ պետք է փոխել մթնոլորտը և առաջին հերթին՝ վերաբերմունքը սեփականության իրավունքի նկատմամբ։
Ցավոք, այդ առումով իշխանափոխությունից նույնիսկ մեկ տարի հետո Հայաստանում շատ բան չի փոխվել։ Ուստի, անիմաստ է սպասել, որ առաջիկայում տնտեսության մեջ ներդրումային էական տեղաշարժեր կլինեն։
Ու որքան էլ տնտեսությունը ներդրումների լուրջ կարիք ունի` ստիպված է առայժմ սպասել։ Ինչպես շատ ու շատ այլ դեպքերում, այնպես էլ ներդրումների առումով չեն արդարանում այն խոստումները, որոնք հասարակությանը ժամանակին տվեց Հայաստանում իշխանության եկած քաղաքական թիմը` Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
