«Սա վերջին քայլը պետք է լիներ». Ռուբեն Բաբայանը՝ հայ բոլշևիկների, ռուս գրողների կամ կոմունիստ գործիչների անուններով փողոցները և դպրոցներն անվանափոխելու նախաձեռնության մասին
168.am-ի զրուցակիցն է Երևանի Տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը
– Պարոն Բաբայան, Երևանի ավագանու «Ելք» խմբակցությունը պատրաստվում է ավագանիում նախաձեռնությամբ հանդես գալ, որով առաջարկում են հայ բոլշևիկների, ռուս գրողների կամ կոմունիստ գործիչների անուններով փողոցները և դպրոցներն անվանափոխել: Ինչպե՞ս եք գնահատում նրանց այս քայլը:
– Կարծում եմ՝ մի քանի բան իրար հետ խառնված է, որոնք չի կարելի խառնել: Ասենք, ռուս գրողների մասով. այստեղ կապ չունի՝ ռո՞ւս գրող է, անգլիացի՞ է, թե՞ ֆրանսիացի, գրողը և բոլշևիկյան գործիչը տարբեր բաներ են: Ասենք, Չեխովը կամ Պուշկինը բոլշևիկների հետ բացարձակապես որևէ կապ չունեն: Ես կարծում եմ՝ այդ անունների պահպանումը, դրանց փոխելը մի քիչ երկրորդական հարցեր են, քանի Հայաստանում իրականում չի իրականացվել այն, ինչ իրականացրել են շատ և շատ երկրներում: Առաջին հերթին՝ պետք է փաստավավերագրական ձևով ապացուցել, հաստատել, որ այդ բոլշևիկյան համակարգը եղել է հանցավոր, որովհետև մնացած բոլոր որոշումները, որոնք կայացվում են առանց այդ հետաքննության և հաստատման և, միգուցե, նաև դատական որոշման՝ մի քիչ կրում են ավելի շատ քարոզչական բնույթ:
Կարծում եմ՝ ամեն ինչը պետք է հերթականությամբ անել՝ բացել համապատասխան արխիվները, առանց հիստերիկ բաների, զուտ որպես դատական գործընթաց՝ բերել, թե իրականում ինչ հանցագործություններ են կատարվել այդ տարիների գաղափարախոսության արդյունքում, ինչի հիման վրա ովքեր են կործանվել, ինչ վնաս են կրել, և այլն, որովհետև հաճախակի շինարարությունը, կրթության, առողջապահության զարգացումը, որ բերում են՝ որպես այդ տարիների օրինակ, դրանով, կարծես թե, փակվում են այն մյուս կարևորագույն հարցերը:
Իրականում բոլոր երկրների ամենադաժան, անմարդկային ռեժիմների պարագայում ևս շինարարություն է եղել, և՛ տնտեսությունն է զարգացել, և՛ կրթություն է եղել, և՛ առողջապահություն, բայց դա բացարձակապես չի նշանակում, որ անմարդկային, հակահումանիստական այդ համակարգերն արդարացված են դրանով:
Վերանվանումները, արձանների դեմ պայքարը, նոր արձաններ տեղադրելը մշտապես կլինեն խառնաշփոթ վիճակում, մինչև չտրվի ստույգ դատական գնահատական, թե ինչ է կատարվել մեր ժողովրդի հանդեպ այդ տարիներին: Այո, մենք մի մասն էինք այդ երկրի, և այն դժբախտությունները և անօրինական գործողությունները, որոնք կատարվել են մեր ժողովրդի հանդեպ, եզակի չէին, բոլոր ժողովուրդներին էին վերաբերում, բայց դա չի նշանակում, որ ամեն ինչ եղել է շատ պայծառ ու լավ: Պետք է այստեղից սկսել ու չխառնել իրար, որովհետև Տոլստոյը, Չեխովը և Դոստոևսկին Կիրովի և Նիկոյանի հետ որևէ կապ չունեն:
– Այդ անվանումների վերաբերյալ նրանք ասում են, որ ոչ բոլոր գործիչների մասին է խոսքը: Իրենք, կարծես, փորձելու են հիմնականում կոմունիստական, բռնատիրական արժեքները կրող գործիչների անուններով փողոցները և դպրոցները վերանվանել:
– Կարծում եմ՝ դա ճիշտ է, բայց պետք է սկսել առաջին քայլից՝ դատապարտել այդ համակարգը, որովհետև այդպես է արված այլ երկրներում: Երբ դու դատական գործընթացի արդյունքում գալիս ես նրան, որ դա եղել է հանցավոր համակարգ, մնացած քայլերը դառնում են շատ տրամաբանական:
Չի կարելի հանցավոր համակարգի առաջնորդներով դաստիարակել նոր սերունդը:
Բոլոր դեպքերում, եթե ինչ-որ մեկի անունով փողոց կամ դպրոց է կոչված, դա նշանակում է, որ գնահատվում են այդ մարդու արժանիքները, իսկ երբ պարզվում է, որ արժանիքները եղել են շատ ավելի քիչ, քան հանցագործությունները, այստեղ, իհարկե, տրամաբանական բարձրանում է երկրորդ հարցը՝ ինչո՞ւ է պետք այդ անունը պահել: Բայց մենք առաջ չենք շարժվի, եթե չլուծենք առաջին, ամենաակարևոր այդ հարցը:
– Ձեր նշած պայքարի միջոցը՝ դատական համակարգով ապացուցել, որ այդ համակարգը եղել է հանցավոր, արդյոք կօգնի՞ նաև արժեքային առումով պայքարել նման բաների դեմ, քանի որ մեր հասարակության մի մասը դեռևս այդ արժեքային համակարգի կրողն է:
– Իհարկե, խոսքը գնում է արժեքային համակարգի մասին: Դատապարտել այդ բռնությունները, ստորությունները, հանցագործությունները և մնալ նույն արժեքային համակարգի մեջ, նշանակում է՝ պարզապես որևէ բան չանել, երբ դու դա դատապարտում ես, դու դրանով իսկ ստորագրում ես, որ դու ընդունում ես ուրիշ արժեքային համակարգ, որտեղ ամենամեծագույն արժեքը մարդն է, և չի կարելի մարդու կյանքը ենթարկել գաղափարախոսության պահանջներին, չի կարելի մարդուն ընկալել՝ զուտ որպես մի փոքրիկ օղակ, որի հետ կարելի է անել ամեն ինչ:
Բայց առաջին հերթին՝ դու ընտրում ես քեզ համար արժեքային համակարգ՝ որպես պետությունը: Ես կարծում եմ՝ մեր Սահմանադրության մեջ հիմնականում այդպես էլ նշված է, դրանից ելնելով՝ դու դատապարտում ես այն ամեն ինչը, որը խեղաթյուրում է այդ արժեքային համակարգը, և երրորդ, արդեն ինքնաբերաբար եկող հարց՝ վերանվանել, թույլ չտալ, որպեսզի գովաբանվեն մարդիկ, երևույթներ, որոնք հակասում ենք քո արժեքային համակարգին:
– Ի՞նչ եք կարծում՝ հանրության կողմից մեծ դիմադրություն կլինի՞ այս նախաձեռնության դեմ՝ հաշվի առնելով այն, որ դեռևս մեզանում այդ արժեքային համակարգի կրողները շատ են:
– Կարծում եմ՝ կլինի, իհարկե, չի կարող պատահել, որ չլինի: Իհարկե, կլինի դիմադրություն, մարդն ընդհանրապես ունի նոստալգիկ վերաբերմունք իր անցյալի, իր երիտասարդության վերաբերյալ, և, եթե երիտասարդությունն անցել է որոշակի համակարգում, երբ նա սիրել է առաջին անգամ, ընտանիք է ստեղծել, երեխա է ունեցել, նա հաճախակի այդ սեփական կյանքի երջանկությունը փորձում է կապել կոնկրետ համակարգի հետ, և հաճախակի նաև, երբ ինչ-որ բան քո հետ չի կատարվել, թվում է՝ դա կարևոր չէ, սա է շատ վատ:
Մի բան է, երբ կյանքդ զոհաբերում ես հանուն քո երկրի, սահմանների պաշտպանության, հանուն մարդկային արժեքների, մեկ այլ բան է, երբ պարզապես ինչ-որ մեկն ինչ-որ տեղ որոշում է, որ դու չպետք է ապրես:
– Ձեր կարծիքով՝ իշխանություններն ինչքանո՞վ պատրաստակամ կլինեն ընդառաջել ընդդիմադիր խմբակցության այս նախաձեռնությանը:
– Կարծում եմ՝ իշխանությունները պատրաստ չեն դրան: Նախաձեռնությունն արդեն մեծ տագնապ է առաջացնում, ես կարծում եմ՝ նախաձեռնություն առաջ բերողները հոյակապ հասկանում են, որ դա չի անցնելու, բայց, երևի թե, այս առաջին քայլը պետք է արվի, բայց էլի եմ ասում, սա վերջին քայլը պետք է լիներ: Առաջին քայլը՝ փորձել լուրջ վերլուծել այն արժեքային համակարգի տեսակետից՝ ինչի՞ մեջ էինք մենք ապրում, արդյո՞ք մենք հրաժարվում ենք դրանից, ընդունում ենք ուրիշ արժեքային համակարգ, թե՞ շարունակում ենք ժառանգաբար տանել այն հինը, որովհետև, եթե մենք ժառանգաբար տանում ենք այդ հին արժեքային համակարգը, բոլոր այդ վերանվանումները բացարձակապես անիմաստ են: Սա քայլերից մեկն է, ընդ որում, կարծում եմ՝ ոչ առաջնային:
