Մարիամ Մերաբովա. «Ես էլ եմ կասկածում, որ երակներումս սևամորթի արյուն կա»
Երեկ Օպերային թատրոնի դահլիճում հնչեց Մարիամ Մերաբովայի հզոր ձայնը, ու նրա ջազը պայթեցրեց ամբողջ մթնոլորտը: «Միրայֆ» խմբի երաժիշտները չէին զիջում երգչուհուն, իսկ հայկական փողային նվագախումբը զարմացրեց ոչ միայն հանդիսատեսին, այլև երգչուհուն, վերջինս էլ անկեղծացավ, որ նրանք այդ արդյունքին էին հասել ընդամենը մեկ փորձ անելուց հետո: Հնչեցին ջազային, բլյուզային անկրկնելի կատարումներ, հնչեց նաև ռոքն ռոլ, ու այդ ամենը՝ ռուսերենի, անգլերենի ու հայերենի ուղեկցությամբ: Երգչուհին նույնիսկ հաղթահարեց իր վախը բեմի վրա ու երգեց հայերեն լեզվով. կոմպոզիտոր Արթուր Գրիգորյանի «Կորցրած մեղեդի» երգը կատարեց իր ամուսնու` Արմեն Մերաբովի օգնությամբ: Բեմից հնչում էին անկեղծ զրույցներ, իսկ հանդիսատեսն էլ չէր խնայում իր ծափողջույնները: Մոտ 3 ժամ տևած համերգն ավարտվեց` չձանձրացնելով ջազի սիրահարներին, ու հանդիսատեսն էլ կանգնած, ծափողջույններով հրաժեշտ տվեց կատարողներին: Հանդիսատեսի աչքերում հպարտություն էր տիրում, որ նման հզոր ձայն ունեցող երգչուհին հայ ազգի ներկայացուցիչ է, երգչուհին էլ հպարտանում էր իր արմատներով ու վայելում հայ հանդիսատեսի ծափերը: Անմոռանալի համերգից ժամեր առաջ մենք հանդիպել ենք երգչուհու հետ ու զրուցել ջազի, հայկական արմատների ու մանկության հուշերի մասին:
– Որպեսզի մոտ լինեք ջազին, երիտասարդ տարիքում Դուք Ձեր սիրած ջազ ակումբում աշխատել եք՝ որպես հանդերձապահ. իրո՞ք Ձեզ համար ջազն այդքան մեծ նշանակություն ունի:
– Ջազ երաժշտությունն իսկապես շատ մեծ նշանակություն ունի ինձ համար, մի օր ես դա լսեցի ու սիրահարվեցի: Անվանապես էի հանդերձապահ, ինձ այդպես նշանակել էին, որպեսզի հնարավորություն ունենայի ամեն օր այդ ակումբում լինել: Ես 16 տարեկան էի այդ ժամանակ, և ինձ բոլորն այնտեղ հովանավորում էին: Իրականում ամեն օր այնտեղ էի, օգնում էի ամեն ինչում` հավաքել, մաքրել, պատրաստվել համերգներին, փորձեր լսել ու հետո էլ համերգին մնալ:
– Փոքրուց դաշնամուր եք նվագել և միշտ երաժշտության կողքին եք եղել, բայց ինչպե՞ս ստացվեց, որ ջազն ընտրեցիք, և ինչ եք կարծում` Դո՞ւք գտաք այս երաժշտությանը, թե՞ ջազը գտավ Ձեզ:
– Ես կարծում եմ ու նաև վստահ եմ, որ դա ճակատագիր էր. ժամանակին ես այն զգացի սրտով ու իրականացրեցի իմ անձնական ռևոլյուցիան` լքեցի դաշնամուրային բաժինը, Կոնսերվատորիայից փաստաթղթերս վերցրեցի ու իրականացրեցի իմ ռևոլյուցիան, ես ջազը զգացի:
– Ջազը և բլյուզը այդքան էլ հանրաճանաչ չեն աշխարհում և Հայաստանում՝ նույնպես, կարծում եք` այդ պատճառո՞վ էր, որ Ձեր ճանաչվածությունը մի փոքր ուշ ստացվեց:
– Հա, իհարկե, նախ` ես բոլոր ձևաչափերում էլ ձևաչափ չունեմ, և մեր երկրում էլ, չգիտես` ինչու, մեծ ուշադրություն են հատկացնում ինչ-որ ֆորմատների, որոնք ստեղծել են ինչ-որ մարդիկ: Առհասարակ, ինչպե՞ս կարելի է երաժշտությունն ինչ-որ ձևաչափերի մեջ տեղավորել. ի դեպ, դա մեծ ողբերգություն է ամբողջ աշխարհի համար, քանի որ իսկապես շոու-բիզնեսը համաշխարհային է, ու դրա շրջանակներն էլ արդեն անհույս են: Ու կարելի է ասել` երաժշտության համար այստեղ ոչ մի լավ բան չկա, քանի որ հիմա երաժշտությունը պատկանում է պրոդյուսերներին, ու վերջիններս էլ երաժիշտներ չեն, նրանք չենք կարող նոր բան անել, այլ ընդհակառակը` նրանք պատճենում են երաժիշտների այդ ստեղծագործական վիճակները, ու բոլորն էլ միանման են լինում: Հիմա, իրոք, բոլորը միանման են, չկան այդպիսի վառ անհատականություններ, իրականում նրանք կան, բայց նրանց թույլ չեն տալիս երևալ:
– Իսկ քի՞չ չեն իսկապես ջազի ու բլյուզի սիրահարները:
– Քիչ չեն: Իհարկե, սա էլիտար արվեստ է, բայց ոչ այնքան, որ նրանք ընդհատակյա են: Չգիտեմ, իմ ժամանակներում ես հիշում եմ, որ ողջ Երևան քաղաքը մի մեգա-մշակույթ էր, ու մեր ժողովրդի մոտ ջազ երաժշտոթյունն առաջին տեղն էր զբաղեցնում, ոչ մի ռաբիս չկար:
– Հիշում եմ նաև, որ վերջերս աշխարհահռչակ ջազմեն Հերբի Հենքոքի համերգի ժամանակ Հայաստանի օպերային թատրոնի դահլիճում նույնիսկ մեկ ազատ աթոռ չէր մնացել, մարդիկ անգամ դահլիճում կանգնելու համար էին տոմսեր գնել:
– Հայաստանում վիթխարի թվով ջազ լսողներ կան, չի կարելի դատել արդիականությամբ: Հիմա փոքր-ինչ ուրիշ սերունդ է, և, ցավոք, նրանց ճաշակները փոքր-ինչ այլ են, բայց այն ժամանակներում ամբողջ քաղաքն էր ջազային: Երևանն իսկապես ջազային քաղաք էր, այդ պատճառով էլ այստեղ էին ամենալավ ջազային նվագախումբը, Կոնստանտին Օրբելյանը, հիմա էլ լավ երաժիշտներ կան: Այսօր մեծամասնությունը լավ երաժշտություն չի լսում, ու կարծում եմ` դա գալիս է նրանից, որ սովետականից կտրվել ենք: Գիտեք` ԽՍՀՄ-ում մշակույթն ընդհանուր էր, բայց նաև ազգային էր և ռուսերենի հետ կապն էր շատ ուժեղ, և այդ ռուսական մշակույթը, որը բոլոր երկրներով էր անցնում, ավելի շատ էր ազգային մշակույթը ցույց տալիս և օգնում էր, այդ ժամանակ մշակույթի մակարդակն իրոք շատ բարձր էր: Ես կարծում եմ` մշակույթի անկում եղավ այն ժամանակ, երբ երկրների միջև կապն ընդհատվեց, ես դրանում նաև վստահ եմ:
– Ներկայիս մասին իսկապես նույնը չենք ասի:
– Գիտեմ, ու դա շատ ցավալի է: Ընդհանրապես ես կարծում եմ, որ եթե դու քո երկրի համար հայրենասեր ես, պետք է ձգտես ավելի ու ավելի չստեղծել ռաբիսի աղբյուրներ, ես նկատի ունեմ` ռադիոն, հեռուստատեսությունը լավ երաժշտությամբ պետք է լցնել: Այո, այն որոշ ժամանակ ավելի քիչ հանրաճանաչություն ձեռք կբերի, բայց արդյունքում՝ հետագա սերնդի համար պատասխանատու կլինես: Օրինակ, Գոռ Սուջյանը, «Dorians» ռոք խումբը, իմ կարծիքով` նրանք ընդհանրապես համաշխարհային դեմքեր են, նրանց շատ լեգենդար մարդիկ գիտեն, ու հիմա ես ցավում եմ, որ այդ մարդու մեջ այնքան չեն ներդնում, որքան հարկավոր է, որպեսզի այդ անունը հնչի ամբողջ աշխարհով մեկ:
– Իսկ Ձեր մասին ի՞նչ կասեք:
– Իմ մասին կասեմ, որ ես հանգիստ եմ, ես անում եմ իմ գործը, և ես դրան սովորել եմ իմ ամբողջ կյանքի ընթացքում, ու ամեն ինչն իր տեղն եմ դրել: Համաձայն եմ՝ ճանաչված լինելը հիասքանչ բան է, ես դրա համար էլ «Ռուսական Ձայնին» մասնակցեցի, բայց դրանից կախում չունեմ: Եթե ինձ մոտ այդ հանրաճանաչությունը չլինի, կամ էլ չկար ժամանակին, կամ էլ կար, բայց բավականին նեղ շրջանակներում էին ինձ ճանաչում, ես դրանից ամենևին չէի տառապում: Ես զբաղվում եմ իմ երաժշտությամբ, ես մեծացնում եմ իմ երեխաներին, ես սիրում եմ իմ ամուսնուն…
– Հիմա Դուք Արմեն Մերաբովի հետ իդեալական ընտանիք եք կազմել, բայց դրա համար դժվար ճանապարհ եք անցել, այնպես չէ՞:
– Ոչ, դժվար չէր, պարզապես պետք էր մի քիչ սպասել: Իհարկե, դրանք փիլիսոփայական հարցեր են, բայց քո կյանքը դասավորվում է այնպես, ինչպես դու ես դրան վերաբերվում: Եթե դու ինչ-որ մի բանից վախենում ես, ապա քեզ մոտ մշտապես կլինեն այդ վախերը, իսկ եթե դու ոչ մի բանից էլ չես վախենում, ապա քեզ համար հանգիստ առաջ ես գնում ու առաջ կգնաս, և եթե ինչ-որ մի բան էլ չի ստացվում, ոչի՛նչ… ասես անտառով քայլում ես, ու քեզ ինչ-որ ճյուղ է խանգարում, պարզապես հեռացնում ես այն քո ճանապարհից ու շարունակում ես քայլել:
– Դուք ազգությամբ հայ եք, Ձեր նախահայրերն Արևմտյան Հայաստանում են ապրել, ապրել են նաև Թիֆլիսում, Ձեր մանկությունն էլ Երևանում է անցել` Թումանյան փողոցում: Հիմա, ապրելով Մոսկվայում, Ձեր ընտանիքը հայկական ընտանիք համարո՞ւմ եք:
– Այո, բոլոր հարազատներս Թիֆլիսից են, հորս կողմը Կարսից է, իսկ մայրական կողմով Շուշիից ենք: Իմ ընտանիքը հայկական ընտանիք է, բայց ռուսիֆիկացված, ավելի շատ հայկական է, բայց եվրոպական էլ է: Դե, մեզ մոտ, ես կասեի` ամեն ինչ հիսուն-հիսուն է: Այսինքն` երեխաներս ամբողջովին տեղյակ են իրենց պատմությունից, ավանդույթներից, արմատներից, երազում են երբևէ լինել Հայաստանում: Իսկ ընտանիքս եվրոպական է, որովհետև մենք այդպիսի հասարակության մեջ ենք ապրում, մենք կատարում ենք այնպիսի երաժշտություն, որը համաշխարահային է:
– Ընտանիքում ռուսերե՞ն եք խոսում:
– Այո, ռուսերեն:
– Հայերեն չգիտե՞ք:
– Ես գիտեմ, բայց դժվարանում եմ խոսել, հասկանում եմ ամեն ինչ, դժվար խոսում եմ (հայերեն է պատասխանում.- Ա.Խ.):
– Իսկ Ձեր երեխաները հայերեն գիտե՞ն:
– Ոչ, երեխաներս էլ չգիտեն հայերեն. այնպես ստացվեց, որ ո՛չ իմ, ո՛չ էլ Արմենի ընտանիքի հետ հայերենով չեն շփվել ու չգիտեն:
– Իսկ հայկական ավանդույթները պահպանո՞ւմ եք ընտանիքում:
– Ավանդույթները, իհարկե, պահպանում ենք. և՛ խոհանոցը, և՛ դաստիարակությունը…
– Ձեզ մոտ ի՞նչ հիշողություններ են մնացել մանկությունից, Երևանից:
– Ամենահաճելի, ամենավառ ու ամենահյութալի հիշողությունները… դրանք բոլորը կան, ու ես դրանք հիշում եմ, քայլում եմ Երևանի փողոցներով ու բոլորը հիշում եմ: Ամենահիասքանչ հիշողություններն են. ապրել եմ Թումանյան փողոցում, զբոսնել եմ Կարապի լճում, հաճախ գնում էինք Զարեհ Սահակյանցի համերգներին` Կամերային նվագախումբ, հետո Օպերայից դուրս չէինք գալիս, Չայկովսկու անվան դպրոցում էի սովորում…
– Հայաստան եք այցելել այն ժամանակ, երբ մենք նշում ենք Եղեռնի 100-ամյա տարելիցը, Դուք այս օրերին այցելե՞լ եք Ծիծեռնակաբերդ:
– Ոչ, չեմ գնացել, ցավոք, ինձ մոտ ընդհանրապես ժամանակ չի եղել, որ գնամ: Մենք ժամանել ենք ու անմիջապես գնացել Արցախ, այնտեղ բարեգործական համերգ տվեցինք, ամբողջությամբ անվճար, ոչ մի տոմս հարկավոր չէր մուտքի համար: Դրանից հետո շատ երկար ճանապարհ եկանք, ու այստեղ էլ շատ-շատ հանդիպումներ ունեցանք, Արցախում էլ նախագահ Բակո Սահակյանը մեզ ընդունեց, հիասքանչ զրույցներ ունեցանք:
– Տեսնում եմ` անմոռուկ ունեք Ձեր կրծքին փակցրած…
– Ինչ վերաբերում է Ցեղասպանությանը… իմ ընտանիքն էլ շատ մեծ կորուստներ է ունեցել, և մենք դա հիշում ենք: Բայց ես՝ որպես երաժիշտ, ներկայանում եմ խաղաղության համար, և ես չեմ ուզում բազմապատկել ատելությունը, ես կարծում եմ, որ մենք պետք է աշխատենք ստեղծել համերաշխություն, մենք պետք է հակառակն անենք` կոչ անենք խաղաղության, այլ ոչ թե պատերազմի, որքան էլ դա բարդ լինի, դա չի կարելի շարունակել, պատմությունը պետք է թողնենք՝ որպես պատմություն, և առաջ գնանք, զարգանանք:
– Որպես բեք վոկալ՝ մի քանի անգամ հանդես եք եկել «Եվրատեսիլում», Ձեր ձայնով օժանդակել եք Դիմա Բիլանին, Եվա Ռիվասին, Անի Լորակին, Դմիտրի Կոլդունին, ցանկություն չունե՞ք ինքներդ մասնակցել «Եվրատեսիլին»` որպես մենակատար, ու հաղթել:
– Հաղթել, մտածում եմ` ոչ, չեմ ուզում, որովհետև պետությանը հարկավոր չէ նորից այդքան գումար ներդնել, բայց ինչ վերաբերում է մասնակցելուն` այո, կուզենայի, ինչո՞ւ ոչ, եթե հրավիրեն, իհարկե:
– Եվ ո՞ր դրոշի տակ հանդես կգայիք:
– Ո՞ւմ ես պետք լինեմ: Իհարկե, մեծ հաճույքով կցանկանայի և Հայաստանը ներկայացնել. եթե առաջարկներ լինեն, ես էլ կուրախանամ, չլինեն՝ ծանր չեմ տանի, առաջ կգնամ:
– Ի՞նչ կասեք մեր հայ երաժիշտների մասին:
– Ինչ վերաբերում է Հայաստանին` կասեմ, որ աստեղ այն ամենալավ երաժիշտներն են ապրում, ում ես ճանաչում եմ, նույնիսկ Մոսկվայում այդպիսիներին չեմ հանդիպել, փողային նվագախմբերը պարզապես հիասքանչ են, այստեղ խենթանալու աստիճանի լավ երաժիշտներ կան: «Կատուները», «Թայմ Ռիփորթը» («Time Report»)` դրանք խելագարվելու չափ լավն են, «Կատուներն» ընդհանրապես պայթեցրել են հիմա ամբողջ Մոսկվան:
– Բլյուզը նույնքա՞ն հարազատ է, որքան ջազը:
– Ես ավելի շատ բլյուզ երգչուհի եմ, ինձ մոտ ռիթմերն ավելի շատ բլյուզի են, քան ջազի: Դա Էտտա Ջեյմսն է, Ջենիս Ջոփլինն է…
– Բայց ավելի շատ Ձեզ որպես ջազային երգչուհի են ներկայացնում:
– Թող այդպես ասեն, նախ և առաջ`ջազին որպես հիմք կարելի է նայել, դա «old school»-ն է, որի վրա ընտրությունդ ես կատարում ու առաջ գնում: Իհարկե, ժամանակին ես մասնավորապես ջազ էի ներկայացնում, իսկ հիմա այդպես չեմ կարող ասել, մի խոսքով` չգիտեմ, թող տեսաբանները բացատրությունը տան, ես իմ գործն եմ անում:
– Մարիամ, իսկապե՞ս Ձեր երակներում սևամորթի արյուն չի հոսում. Ձեր հզոր ձայնն ասես սևամորթի ձայն լինի, Դուք պաշտում եք բլյուզն ու ջազը, Ձեր մաշկն էլ ավելի շատ թուխ է: Նույնիսկ «Ձայնի» ժյուրիների անդամներն էին կասկածում, որ Ռուսաստանից եք…
– Ինքս էլ չգիտեմ, մտածում եմ` մի բան կա հաստատ (ծիծաղում է.- Ա.Խ.): Ի դեպ, ես էլ եմ կասկածում, որ երակներումս սևամորթի արյուն կա, գնում եմ ատամնաբույժի մոտ, ու նա նույնպես կասկածում է, քանի որ լնդերս ավելի շատ մանուշակագույն են, առողջ են, բայց կարմրամանուշակագույն են` ինչպես սևամորթների մոտ է լինում, երևի ինչ-որ մի բան եղել է: Գիտեք` երբ ես զգում եմ այս երաժշտությունը, երբ լսում եմ այն, երբ կատարում եմ, ինձ մոտ այն զգացողությունը չկա, որ այն ինչ-որ արհեստական է ստացվում, այն իմն է:
