Թուրքագետ. «Օբամայի ապրիլքսանչորսյան ելույթը բառացիորեն կրկնում է նախորդ տարվա ելույթի արտահայտությունները»
ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման Հայոց ցեղասպանության 99-րդ տարելիցի կապակցությամբ ապրիլքսանչորսյան ուղերձում հերթական անգամ խուսափեց «ցեղասպանություն» բառեզրը գործածելուց, թեև ասաց. «Այսօր մենք նշում ենք Մեծ Եղեռնը (Meds Yeghern) և հարգում հիշտակը նրանց, ովքեր զոհվեցին 20-րդ դարի ամենասարսափելի գազանություններից մեկի ժամանակ: Մենք հիշում ենք սարսափը, թե ինչ տեղի ունեցավ 99 տարի առաջ, երբ մեկուկես միլիոն հայեր սպանվեցին կամ մահվան ուղարկվեցին Օսմանյան կայսրության վերջին օրերին, և մենք սգում ենք այդ տղամարդկանց, կանանց ու երեխաների կորսված կյանքերի ու հոգեկան տառապանքների համար»:
Այս թեմայի շուրջ զրուցեցինք պատմական գիտությունների թեկնածու, թուրքագետ Վահրամ Տեր-Մաթևոսյանի հետ:
– Ինչպե՞ս կգնահատեք Օբամայի ուղերձը, սա սպասելի՞ էր Ձեզ համար:
– Գիտեք, ես ընդհանրապես ապրիլի 24-ին ոչինչ չեմ սպասում, հետևաբար` հերթական անգամ սպասել, որ ամերիկյան վարչակազմը պետք է արտասանի «ցեղասպանություն» բառը, անհիմն էր, և լավատեսության հիմքերն էլ չէին երևում: Ավելին, արդեն որերորդ տարին Օբամայի ապրիլքսանչորսյան ելույթները բառացիորեն կրկնում են նախորդ տարվա ելույթում նշված արտահայտությունները, մտքերը: Վարչակազմն անգամ ցանկություն չի հայտնում վերանայելու և նոր գնահատական տալու կատարվածին: Դա ես համարում եմ փոքր-ինչ վրդովվեցուցիչ:
Ամերիկյան վարչակազմն այնքան ուշադրություն չի դարձնում հարցի քաղաքական մասին, որ շարունակում է բացառապես շեշտել այդ ողբերգության բարոյական կողմը: Իհարկե, չեմ ուզում ասել` ավելի լավ է ոչինչ չասի, քան այդպիսի ուղերձ հղի, բայց չեմ վարանի նաև ասել, որ այս և նախորդ տարիների ձևակերպումները բարոյականից այն կողմ չեն անցնում, իսկ հայ ժողովրդին արդեն վաղուց ոչ թե անհրաժեշտ է բարոյական աջակցություն, մենք բազմաթիվ ազգերի կողմից ստացել ենք այդ բարոյական աջակցությունը, մեզ պետք է աջակցություն, որպեսզի կարողանանք այս խնդիրը տեղափոխել քաղաքական պայքարի դաշտ:
– Գուցե իրո՞ք խնդրենք ամերիկյան վարչակազմին այլևս ուղերձ չհղել ապրիլի 24-ին:
– Դա նրանց ինքնիշխան իրավունքն է, մենք իրավունք չունենք նման պահանջ դնել: Թեև պետք է ասեմ, որ վերջին տարիներին ուշքի ենք եկել ու ավելի իրատես ենք դարձել, և մեր ակնկալիքներն այդ ելույթից ավելի համեստ են դարձել, որովհետև գիտենք` ձեռագիրը չի փոխվում: Ընտրարշավի ժամանակ թեկնածու Օբաման նշում է ցեղասպանության մասին, բայց գալով իշխանության, ստանալով լծակներ և հաշվի առնելով աշխարհաքաղաքական գործոնները` խուսափում է դրանից:
Այսինքն, մենք գիտենք, մենք հասկացել ենք այդ ամենը, և մեզ նորություն է պետք: Հուսանք, որ հաջորդ տարի «ցեղասպանություն» բառը կարտասանվի, իսկ «Մեծ Եղեռնը» կդառնա Ցեղասպանությունը բնութագրող իրավական եզրերից մեկը: Ես անցյալ տարիներին էլ ասել եմ, որ, գուցե, սա լավ հնարավորություն է, որ «Մեծ Եղեռնը» դառնա միջազգային իրավունքին նորմերին և սկզբունքներին իրավաչափ տերմինը, և մենք էլ հղում կատարենք եղած փաստաթղթերին և ելույթներին, որոնք առկա են Օբամայի հայտարարության մեջ:
– ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպանը վստահեցնում էր, որ Օբամայի ուղերձը կլինի «ուժեղ հայտարարություն»: Սա դիվանագիտական ազդեցության ինչ-որ միջո՞ց է:
– Իհարկե, դա դիվանագիտական ազդեցության ձև է: Ի՞նչ էինք մենք ակնկալում, ակնկալում էինք միայն, որ «ցեղասպանություն» բառն ասեր: Սակայն իրականում, գուցե, նախագահի ուղերձը վարչակազմի տեսակետից բավական ազդեցիկ է: Պատկերացրեք, որ վարչակազմի վրա մեծ ճնշում կա Թուրքիայի լոբբինգային խմբերի, դիվանագիտական ներկայացուցչությունների կողմից, և իրենց չափորոշիչներով դա կարող է համարվել բավական ուժեղ ուղերձ: Այնպես որ, դժվար է կռահել, թե ինչ չափորոշիչներով է դեսպանն մոտենում հարցին: Փաստորեն, մեր ակնկալիքները բավական բարձր են, բայց այն ելույթը, որտեղ չի նշվում «ցեղասպանություն» բառը, մեզ համար անընդունելի է: Ակնկալիքների հարց է:
– Կարծեմ թուրքական կողմն էլ մշտապես դժգոհ է մնում ԱՄՆ-ի նախագահի ուղերձից, այդպե՞ս է:
– Այո´, մշտապես այդպես է: Էրդողանն էլ հայտարարել էր, որ «սովորական ձևակերպում» կլինի: Այսինքն, այս ամենը դեժավյու է հիշեցնում, որտեղ ամեն ինչ ամեն տարի կրկնվում է նույն ոգով: Բայց, փառք Աստծո, հայկական կողմից կա այն գիտակցումը, որ մենք պետք է հստակ պատկերացնենք մեր ակնկալիքների շեմը և ճիշտ կառուցենք մեր ակնկալիքների հիերարխիան:
– Այս ուղերձը և ԱՄՆ-ի Սենատի Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի կողմից Հայոց ցեղասպանության փաստը դատապարտող վերջին բանաձևը կապվա՞ծ են միմյանց հետ:
– Ցանկություն կա մտածելու, որ կապ ունեն, բայց հաշվի առնելով այն փաստը, որ այս տարվա ելույթը վերցված և, կարելի է ասել, արտագրված է նախորդ տարվա ելույթից, կարող ենք ասել, որ նույնաոճ աշխատանքային մեթոդի ենք ականատես լինում: Եվ իմ ակնկալիքները շարունակում են բավական համեստ մնալ այդ քայլից, հետևաբար մեծ սպասելիքներ չունեմ:
– Եթե 2015 թ. ԱՄՆ-ի նախագահը, ի վերջո, արտասանի «ցեղասպանություն» բառը, դա ի՞նչ կտա մեզ, դա նոր թափ կհաղորդի՞ Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացին:
– Շատ լավ հարց է: Ի՞նչ է տալիս մեզ, եթե մենք պատրաստ չենք և չունենք քայլերի հաջորդականություն: Տեսեք, եթե Օբաման հաջորդ հաջորդ տարի այս օրն ասի այն, ինչ սպասում ենք, իհարկե, երեկոյան հանգիստ կլինենք, կասենք` վերջապես Օբաման արտասանեց այդ բառը, բայց արդյո՞ք դա այն է, ինչ մենք ուզում ենք: Իհարկե ոչ: Մեզ պետք է, որ այն, ինչ Օբամայի վարչակազմը պետք է ասի, դառնա շարունակական գործընթացի մի բաղադրիչ: Եթե մենք չունենք այդ բաղադրիչների ամբողջականությունը, չունենք ամբողջական ռազմավարություն, ապա Օբամայի ասելը կամ չասելը լայն առումով ոչինչ չի փոխում: Այս 365 օրը, այս վերջնահաշվարկը` մինչև 2015-ի ապրիլի 24-ը, մեզ համար հասունության քննության շրջափուլ է, և եթե չենք կարողանալու հասկանալ, թե ինչպես պետք է օգտագործենք, եթե Օբաման ասի «ցեղասպանություն», ապա ոչինչ չի փոխվի:
– Իսկ մենք ունե՞նք այդ ռազմավարությունը, Հայաստանը ձևակերպե՞լ է` ինչ է ուզում պահանջատիրության իմաստով:
– Դրա պատասխանն ակնհայտ է. իհարկե՝ ո´չ:
